گروه طالبان در دو دهه اخیر در بعضی از نقاط افغانستان با نیروهای خارجی و داخلی مصروف جنگ بودند. در جریان این مدت زمان آنان تنها موفق به تصرف چند ولسوالی محدود شده بودند، اما طالبان در ۱۵ آگست سال ۲۰۲۱ همه افغانستان را به یکبارگی تصرف کردند.

چه عواملی سبب به قدرت رسیدن طالبان شد و کی‌ها در این پروسه نقش داشتند؟

در ۲۰ سال گذشته در حدود ۳۵۰ هزار نیروی امنیتی و دفاعی با مشوره و تعلیم مسلکی نیروهای ناتو در تشکیل وزارت‌های دفاع، داخله و ریاست عمومی امنیت ملی در افغانستان بوجود آمد، که دارای امکانات نظامی پیشرفته بودند.

یکی از قوماندان‌های قطعه خاص وزارت داخله که در ۳۴ ولایت افغانستان عملیات تصفوی انجام داده است و بخاطر ترس از گروه طالبان، نمی‌خواهد نامش در گزارش ذکر شود، به دویچه وله گفت که در آخرین روز‌های سقوط، در شهر قندهار مصروف جنگ با طالبان بود. او می‌گوید:«نیروهای امنیتی بسیار خوب جنگ می‌کردند و طالبان را شکست می‌دادند، اما دو ماه پیش از سقوط، مداخله و ممانعت‌های صورت می‌گرفت و نمی‌گذاشتند که نیروهای دفاعی و امنیتی جنگ کنند.»

کارشناسان نظامی می‌گویند که گروه طالبان نیروی کافی نداشتن و نسبت به نیروهای امنیتی و اردوی افغانستان ضعیف بودند.

موافقت نامه دوحه

جنرال محمد رادمنش کارشناس نظامی به دویچه وله گفت که بخاطر فساد گسترده در حکومت غنی و ادامه جنگ در این کشور، امریکا تصمیم گرفت که توافق‌نامه دوحه را امضا کردند.

انتظار می‌رفت که پس از موافقت‌نامه دوحه در نتیجه گفتگوهای بین الافغانی یک دولت موقت روی کار آمده و بعد از آن زمینه برگزاری انتخابات فراهم شود. اما به باور کارشناسان طالبان و اشرف غنی رئیس جمهور پیشین، هر دو در این زمینه کوتاه نیامدند.

رادمنش گفت:«آقای غنی امضای توافق نامه را به منافع خود ندانست. تصمیم گرفت که تحت نام عقب نشینی تاکتیکی، اردو را به وضعیت بد برساند و بالاخره قدرت را به گروپی تسلیم کند که در افغانستان هم جنگ نهادینه شود و هم طالبان نتوانند باهم دیگر به توافق برسند.»

رادمنش می‌گوید که آقای غنی، افراد و اشخاصی که در بخش نظامی تجربه کافی نداشت، را به جای جنرال‌های مسلکی و با تجربه انتصاب کرد و توسط این افراد «حکومت را به طالبان تسلیم نمود.»

به گفته رادمنش، طالبان مطابق توافق‌نامه دوحه، تصمیم نداشتند که وارد کابل شوند، اما «غنی در یک معامله با شبکه حقانی که مخالف ملا برادر بود، ارگ را تسلیم کرد، اردو را از هم پاشاند و وضعیتی را بوجود آورد که مردم قربانی شدند و زیان‌های زیاد دیدند.»

احمد سعیدی کارشناس سیاسی، به دویچه وله گفت که طالبان قدرتمند نبودند، طالبان به کابل نیامدند، بلکه طالبان را به کابل آوردند. او افزود:« امریکا از طریق زلمی خلیل‌زاد با طالبان، فضای بدی سیاسی را به شکل پنهانی و پشت دروازه های بسته بوجود آورد و بعداً توافق نامه دوحه را  بخاطر به قدرت رسیدن طالبان امضا کردند.«

به گفته سعیدی، امریکا کمک‌های اقتصادی، سیاسی و نظامی خود را با دولت جمهوریت قطع کرد و زمینه را طوری سازماندهی کرد که طالبان به قدرت برسند و روحیه باخته شود و این کار سبب سقوط دولت شد.

شماری از نماینده‌های مردم در پارلمان سابق، دلیل به قدرت رسیدن طالبان را به عوامل خارجی مانند امضای توافق‌نامه دوحه، حمایت کشور‌های منطقه و رقیب امریکا از طالبان و مشکل درونی نظام مانند فساد و تبعیض می‌داند.

مهدی راسخ‌ عضو کمیسیون دفاعی مجلس نمایندگان سابق به دویچه وله گفت که نظام پسا بن و نوع حکومت‌داری، ضامن تامین عدالت اجتماعی در کشور نبود. او گفت این نظام، یک نظام متمرکز و اقتدار‌گرا بود که مطابق با افغانستان متکثر از لحاظ نژادی، فرهنگی و قومی نبود و نمی‌توانست یک صلح اجتماعی را بوجود بیاورد.

آقای راسخ گفت که سقوط کابل آنی، ناگهانی و سریع صورت گرفت، اما سقوط دولت افغانستان ریشه در یک دهه گذشته دارد. او افزود:« حکومت روز به روز از مردم فاصله می‌گرفت، مشروعیت خود را از دست می‌داد، با به قدرت رسیدن اشرف غنی و تیم‌اش، همان اعتماد ملی نیم بند که بوجود آمده بود کاملاً از بین رفت. فساد گسترده و نهادینه در درون حکومت و فرار اشرف غنی، ستون فقرات حکومت را شکست.»

آقای راسخ، یکی دیگر از دلایل قدرتمند شدن طالبان را عوامل بیرونی مانند نفوس، دخالت و حمایت کشور‌های منطقه و قدرت‌های رقیب امریکا از طالبان می‌داند.

محمد اشرف غنی رئیس جمهور پیشین که در ۱۵ آگست از ارگ به ابوظبی فرار کرد، در اولین مصاحبه تصویری خود با یک رسانه تازه تاسیس بنام (ABN) گفت که مطابق قانون اساسی اکنون نیز رئیس جمهور است. او باور دارد که زلمی خلیل‌زاد، عبدالله عبدالله و حامد کرزی نیز در وضعیت به وجود آمده نقش داشته اند.

این افراد در مورد صحبت‌های غنی، واکنش نشان نداده اند. اما حامد کرزی قبلاً به رسانه‌ها گفته بود که با فرار اشرف غنی، حکومت سقوط کرد.

زلمی خلیل‌زاد به دویچه وله اخیراً گفت که طالبان تصمیم نداشت که وارد کابل شوند. اما با فرار اشرف غنی از طالبان خواسته شد که امنیت کابل را تامین کنند و از چور و چپاول اموال مردم جلوگیری نمایند.