به طور میانگین در هر دو دقیقه یک نفر بر اثر ابتلا به بیماری سرطان جان خود را در جهان از دست می‌دهد. براساس آمار سازمان جهانی صحت، پنج درصد از آمار مبتلایان به سرطان را سرطان دهانه رحم تشکیل می دهد و بیش از ۹۰ درصد این واقعات در کشورهای در حال توسعه و فقیر جهان اتفاق می‌افتد.

در سطح جهان، تخمین زده می شود که سالانه ۶۲۵ هزار زن و حدود ۷۰ هزار مرد به سرطان مرتبط با ویروس "اچ پی وی" مبتلا می شوند. سرطان دهانه رحم چهارمین علت اصلی سرطان و مرگ و میر ناشی از سرطان در زنان در سال ۲۰۲۰ بوده است. ۳۴۱ هزار و ۸۳۱ نفر در این بازه زمانی در سراسر جهان براثر این بیماری جان خود را از دست داده اند.

اگرچه این سرطان قابل پیشگیری و در صورت تشخیص زودهنگام قابل درمان است؛ اما عدم آگاهی زنان، نبود مراکز تشخیص، خدمات درمانی ناقص و کم کاری نهادهای مسئول، از دلایل افزایش روز افزون شمار مبتلایان به این بیماری عنوان می‌شوند.

در افغانستان که امکانات و تجهیزات کافی برای تشخیص و تداوی این بیماری وجود ندارد، معمولا بیماران تا زمانی ‌که علایم پیشرفته‌آن را ندیده اند، برای تشخیص و درمان اقدام نمی‌کنند؛ به همین دلیل آمار مرگ و میر این بیماری بالا است.

بهشته، یک بانوی افغان می‌گوید: «عمه ام ۵۲ سال سن داشت و زمانی که با خونریزی‌های شدید به داکتر مراجعه کرد، تشخیص داده شد که وی به سرطان رحم گرفتار شده است.»

او اضافه می‌کند: «هرچند داکتران در افغانستان گفتند که باید هرچه زودتر عملیات شود، اما ما نپذیرفتیم و برای معالجه به ایران رفتیم، اما داکتران ایرانی گفتند که شما خیلی دیر مراجعه کردید و متاسفانه فعلاَ سرطان اعضای دیگر بدن را هم درگیر کرده است و دیگر جراحی جواب نخواهد داد.» او می‌افزاید: «اگر تداوی به موقع انجام می‌شد، شاید حالا عمه ام در قید حیات می‌بود.»

علائم و عوامل

داکتران و متخصصین می‌گویند که اکثر موارد این سرطان به دلیل عفونت ناشی از ویروس پاپیلومای انسانی یا "اچ پی وی" است. داکتران عواملی همچون چاقی و اضافه وزن، ازدواج و بارداری در سنین پایین، عدم دسترسی به خدمات صحی در ساحات دور افتاده و روستاها و عدم آگاهی مردم در مورد این بیماری را از عوامل تشدید خطر ابتلا به ویروس "اچ پی وی" عنوان می‌کنند.

دسترسی ناکافی زنان به بهداشت قاعدگی و کافی نبودن اطلاعات شان در مورد بیماری‌های مقاربتی نیز دلیل دیگری است که آنان را در معرض خطر ابتلا قرار می‌دهد.

داکتر نجم السما شفاجو، مسئول انجمن داکتران نسایی-ولادی افغانستان می‌گوید: «عمده‌ترین عامل سرطان رحم، ویروس پاپیلومای انسانی است که از طریق مقاربت جنسی منتقل می‌شود؛ اما عواملی چون سن و سال، چاقی و شروع زودرس عادت ماهوار "زیر سن ۱۲ سال" و همچنان  تجویز داروهای خانگی و خودسر توسط دایه‌ها برای سقط جنین نیز می‌تواند نقش داشته باشد.» وی همچنان خاطر نشان کرد که دلایل و فکتورهای مختلفی در ابتلا به سرطان‌ها وجود دارد.

داکتران همچنان می‌گویند که خونریزی‌های دوام‌دار، خونریزی‌ها بین دو عادت ماهوار، درد در هنگام مقاربت جنسی، ترشحات غیر معمول و بوی بد واژن، درد در قسمت‌های زیر شکم، نارسایی‌های کلیه، خستگی‌های مزمن و و بی‌دلیل، چاقی و یا کاهش وزن می‌تواند از علایم این بیماری در مرحله پیشرفته باشد.

مرتبط: کشف روش آسان برای تشخیص سرطان رحم

مریم بابک، یک بانوی افغان می‌گوید: «من بعد از سقط شدن طفلم، بعد از آخرین باری که حمل گرفتم، به شفاخانه رفتم و داکتر با غفلت و بی‌توجهی در حین انجام عمل "کورتاژ" یک قسمت از غشای رحمم را برداشته بود. بعد از عمل هم متوجه نشدم و فکر می‌کردم شاید به دلیل سقط شدن طفلم باشد، ولی وجود آن زخم و عفونت در بدنم طی چندین سال به سرطان رحم مبدل شد. این بار با علایم افت فشار و خونریزی شدید به داکتر مراجعه کردم و در شفاخانه رابعه بلخی تشخیص شد که به سرطان دچار شده ام.»

او می‌افزاید: «در افغانستان امکانات خیلی اندک است و داکتر هم بدون معاینات اولیه، برای بیماران عملیات را تجویز می‌کنند و عملیات‌ها را هم در بسیاری وقت‌ها که برق نباشد، زیر نور چراغ مبایل انجام می‌دهند. پس به همین دلیل برای معالجه به هندوستان مراجعه کردم و مجبور شدم پول بسیار هنگفتی را بپردازم.»

تشخیص این سرطان با انجام معایات تلویزیونی (التراسوند)، معاینات فیزیکی و سایتوپتالوژی یا نمونه برداری از بافت‌هایی که دچار عفونت شده صورت می‌گیرد. تشخیص در مراحل اولیه، مثل هر سرطان دیگر، می‌تواند پروسه درمان و بهبودی را آسانتر کند.

داکتر شفاجو می‌گوید: «در اوایل این سرطان منحصر به رحم است و هر قدر وقت بگذرد و تشخیص داده نشود، ممکن است که به عنق رحم، جهاز تناسلی، نفیرها و تخمدان‌ها برسد و به دیگر اعضای بدن ریشه بدواند.»

ضرورت انجام تست‌ها برای تشخیص زودهنگام

برای جلوگیری از ابتلا به ویروس پاپیلوم انسانی (اچ پی وی) واکسین وجود دارد. در برخی کشورها تزریق این واکسن و آزمایشات "پاپ اسمیر" به صورت مرتب برای خانم‌ها به منظور پیشگری از این سرطان وجود دارد. اما در افغانستان به دلیل عدم آگاهی خانم‌ها، نبود امکانات و هزینه‌های بلند، این آزمایشات و واکسن امکان پذیر نیست.

داکتر شفاجو اظهار داشت: «خانم‌ها در مورد این معاینات که برای غربالگری و پیشگیری است اطلاعی ندارند و زمانیکه برای‌شان توصیه می‌کنیم شما باید تست‌های پاپ اسمیر را هر سه سال انجام بدهید، به دلیل وضعیت بد اقتصادی و بلند بودن هزینه، آن را انجام نمی‌دهند و انتظار دارند همه تشخیص با معاینات تلویزیونی صورت بگیرد.»

او می‌افزاید: «از انجا که تشخیص با این روش غیر ممکن است، پس می‌گویند که ما سرطان نداریم. در حالیکه برای تشخیص، تنها اولتراسوند کافی نبوده و نیاز به معاینات پیشرفته‌تری دارد.» او اضافه می‌کند: «ما پیشنهاد دادیم که دولت با جلب همکاری‌های ادارات ملل متحد و دیگر نهادها، امکان استفاده از این واکسن را همگانی کنند، اما متاسفانه هنوز هیچ اقدامی صورت نگرفته است.»

 درمان

معمولاَ درمان این بیماری شامل کیموتراپی، شعاع درمانی یا رادیوتراپی و همچنان جراحی است. اما میزان نتیجه‌بخش بودن درمان وابسته به این است که سرطان در چه مرحله‌ای تشخیص داده می‌شود. هر اندازه که تشخیص زودتر باشد، درمان بهتر نتیجه می‌دهد.

افغانستان کشوری با باورها و بافت‌های سنتی است که زنان همواره قربانی می‌شوند و دربند این سنت‌ها گیر مانده اند. در بسیاری موارد به آنها اجازه مراجعه به داکتر داده نمی‌شود و اکثر زایمان‌ها بدون کوچکترین تجهیزات صحی و درمانی در خانه‌ها صورت می‌گیرد، که ممکن است باعث ایجاد مشکلات و عفونت‌های شدید رحمی گردد.

اما نبود مراکز تشخیص سرطان، کمبود کادر درمانی و ناقص بودن روش‌های درمانی سبب می‌شود که اکثر سرطان‌ها تشخیص و درمان نشوند و در بیشتر موارد مردم برای مداوا به کشورهای هند، ایران و پاکستان مراجعه می‌کنند.

مرتبط: هند؛ واکسین جدید و ارزان برای پیشگیری از سرطان دهانه رحم

داکتر شفاجو می‌گوید: «سکتور صحت در کشور پیشرفت زیادی نکرده و شفاخانه‌های مجهز به وسایل پیشرفته وجود ندارد. مخصوصاَ در شرایط فعلی که بیشتر متخصصین از کشور بیرون شده اند و عده‌ای هم منتظر هستند تا خارج شوند، ما بیشتر از پیش با کمبود کادر صحی روبرو هستیم و این تعداد متخصصین، جوابگوی رقم بالای مبتلایان نیست.»

نبود امکانات مردم را مجبور می‌سازد که عاز کشورهای همسایه شوند، اما به دلیل وضعیت خراب اقتصادی، بسیاری‌ها توانایی تکمیل تداوی خود در این کشورها را ندارند.

محبوبه قادری، از داکتران موظف در یکی از شفاخانه‌های پاکستان می‌گوید: «تعداد زیادی از بیماران افغان برای معالجه به اینجا می‌آیند ولی به دلیل فقر و وضعیت بد اقتصادی نمی‌توانند به تداوی و معالجه‌شان به شکل منظم ادامه دهند و یا دوباره به پاکستان بیایند؛ پس روند معالجه آنها تکمیل نمی‌شود. شاید یکی از دلیل‌های مرگ و میر افراد مبتلا به سرطان‌ها همین باشد.»

انجمن داکتران نسایی-ولادی افغانستان، با تشکیل کمیته مجادله با سرطان‌ها، به هدف آگاهی دهی و ارتقای ظرفیت داکتران در زمینه تشخیص و درمان به موقع سرطان‌های رحم و سینه، آموزش‌های علمی و نظری را در سطح کابل و ولایات به راه انداخته اند. از طریق این برنامه تاکنون صدها داکتر آموزش دیده اند که چگونه این سرطان‌ها را زودتر تشخیص دهند و در صورت نیاز به مراکز تشخیص و درمان سرطان‌ها معرفی کنند.

در تمام افغانستان تنها سه مرکز در کابل، هرات و بلخ برای تشخیص و درمان سرطان وجود دارد، اما این مراکز با توجه به تعداد واقعات بیماری‌های سرطانی بسنده نیستند. اگرچه آمار دقیق از تعداد مبتلایان به این سرطان در دست نیست، اما داکتران این بخش تایید می‌کنند که ارقام بالاتر از ظرفیت‌های مراکز تشخیصیه و درمان در سطح افغانستان است.

تزریق واکسن "اچ پی وی"، انجام آزمایشات پاپ اسمیر و رابطه جنسی محافظت شده می‌تواند در پیشگیری از ابتلا به ویروس پاپیلوم انسانی و در نهایت سرطان دهانه رحم موثر باشد. این ویروس نه تنها در زنان، بلکه در مردان نیز می‌تواند عواقب کشنده‌ای در پی داشته باشد.