حمله انتحاری بر یک کلب ورزشی در غرب کابل در هفته گذشته باز هم ثابت کرد که افغانستان یکی از خطرناک‌ترین کشورها برای خبرنگاران است. در این حادثه، یک خبرنگار و یک تصویربردار شبکه طلوع نیوز در جریان گزارش‌دهی زنده هدف حمله دومی قرار گرفته و کشته شدند. این نخستین باری نیست که خبرنگاران در جریان پوشش خبری حوادث امنیتی، خود قربانی این حوادث می‌شوند.

این حادثه، انتقادها از مدیران رسانه‌ها را شدت بخشیده است که به خاطر سرعت در نشر خبر، خبرنگاران را شتاب‌زده به صحنه حادثه می‌فرستند. رضا معینی، مسئول بخش افغانستان و ایران در سازمان «گزارشگران بدون مرز» یادآور می‌شود که در کنار اهمیت قایل شدن به ارزش اطلاع رسانی‌، باید مسؤولان و مالکان رسانه‌ها حفظ جان و تامین امنیت خبرنگاران را در اولویت کاری شان قرار بدهند.

رضا معینی می گوید: «باز هم تاکید می‌کنم که در این شرایط، هیچ خبری مهمتر، بهتر و خوشتر از سلامت خبرنگار در هنگام یک واقعه نیست.»

او توضیح می‌دهد که رسانه‌ها می‌توانند راهکارهای متفاوتی را دنبال کنند که از یک جانب کار اطلاع رسانی را انجام بدهند و در عین زمان امنیت جانی خبرنگاران شان را نیز حفظ کرده بتوانند.

لطف‌الله نجفی‌زاده، مدیر مسئول طلوع نیوز شتاب‌زدگی در پوشش این حادثه امنیتی و بی‌توجهی را رد می‌کند. او می‌گوید که پس از بررسی ساحه از سوی نیروهای امنیتی خبرنگاران به محل اعزام شدند و این تقصیر نیروهای امنیتی است که نتوانستند انفجار دوم را کشف و خنثی کنند. 

در سه سال اخیر مجموعاَ ۵۳ خبرنگار و کارمند رسانه یی در افغانستان کشته شده اند که ۱۲ مورد آن تنها در پنج ماه گذشته بوده است.

با هر حادثه‌ای، فشار بر خبرنگاران در افغانستان بیشتر می‌شود. یک خبرنگار مقیم کابل که نخواست نامش ذکر شود، به دویچه وله گفت: «وقتی پدرم از کشته شدن خبرنگاران خبر شد، من در دفتر بودم، با من تماس گرفت و گفت که اول استعفا بده و بعد به خانه بیا».

نبود طرزالعمل الزام‌آور

تاکنون هیچ طرزالعمل تصویب شده‌ای در افغانستان وجود ندارد تا چگونگی مصونیت کاری و شیوه گزارش دهی خبرنگاران در وضعیت‌های خطیر را مشخص سازد. تلاش‌های سازمان‌های حامی خبرنگاران در این زمینه تا حالا نتیجه نداده است.

صدیق الله توحیدی از مسئولان «کمیته مصونیت خبرنگاران»، به دویچه وله می گوید: "ما روی یک رهنمود با حکومت کار کردیم. تمامی موارد در آن آمده بود. تنها چیزی که مورد اختلاف بود، از جانب مدیران رسانه ها رد شد و به تصویب نرسید، پخش مستقیم از رویدادهای تروریستی بود. دیده شد که در تازه ترین مورد صمیم فرامرز (خبرنگار طلوع نیوز) هنگام گزارش دهی مستقیم کشته شد."

اما مدیر مسئول طلوع نیوز می‌گوید در رهنمودی که از سوی نهادهای حامی خبرنگاران و حکومت تدوین شده بود، «بر منع پوشش مستقیم رویدادهای تروریستی» تاکید شده بود که مدیران رسانه‌ها آن را گونه‌ای سانسور دانسته و رد کردند. 

هرچند کدام طرزالعمل تصویب شده‌ای وجود ندارد، اما توحیدی می‌گوید که رهنمودها و قواعد ژورنالیستی دیگری از سوی نهادهای حامی خبرنگاران وجود دارد، ولی این رهنمودها از سوی خبرنگاران و مالکان رسانه‌ها عملی نمی شود. نجفی‌زاده نیز تایید می‌کند که باید در این رابطه بیشتر فکر شود و تدابیری گرفته شود. 

توحیدی به این نیز اشاره می‌کند که رسانه‌ها در بازار رقابتی اطلاع رسانی، اخلاقاَ باید متوجه جان خبرنگاران شان باشند: "مدیران و مالکان رسانه ها باید بدانند که بی توجهی به حیات خبرنگاران جفای بزرگیست و نباید این جفا را بخاطر گرفتن خبر و رقابت های ناسالمی که میان رسانه ها است در برابر خبرنگاران انجام بدهند و جان خبرنگاران شان را با خطر رو به رو سازند."

نبود مصونیت کاری و بیمه

اگر خبرنگاران در جریان کار شان معیوب شوند یا جان شان را از دست بدهند، آن‌ها و خانواده‌های شان که نان‌آور خود را از دست می‌دهند، چه کمکی را به دست می‌آورند؟

نازیه، کارمند یک رسانه بود که در حادثه‌ای زخمی شد و بینایی ‌چشمان‌اش را از دست داد. او که فعلاَ به عنوان مهاجر در ترکیه به سر می‌برد، می‌گوید هرچند در نخستین روزها کارهای اندکی برای درمان وی انجام شد و حکومت و نهادهای مدافع رسانه ها برای درمان او وعده های زیادی دادند، اما هیچ کدام این وعده ها عملی نشدند.

نازیه در باره وضعیت زندگی اش در ترکیه می گوید: "در اینجا هم متاسفانه در این مدت یکسال و ده ماه توقع داشتم که مرا به یک کشوری انتقال بدهند تا درمانم خوب پیش برود اما هنوز امکانش میسر نشده است و در این مدت دید چشم ام را بکلی از دست دادم و وضعیتم بدتر از پیش شد."

به این ترتیب، اگر خبرنگاری آسیب ببیند یا کشته شود، ممکن است برخی رسانه‌ها و نهادها به آن‌ها کمک کنند، اما طرز العمل یا بیمه‌ای وجود ندارد تا این کمک‌ها و مقدار آن را تضمین کند.

مثلا شرکت رسانه‌ای «موبی گروپ» که بیشترین قربانی را در حملات تروریستی داده است، به زعم خود کمکی را برای این خبرنگاران پرداخت می‌کند. یک عضو این شرکت رسانه‌ای گفت برای خبرنگارانی که در حملات تروریستی کشته می‌شوند حقوق ماهوار شان را برای مدت یک سال به گونه منظم به خانواده شان می‌دهد و تا ده سال دیگر حقوق ماهوار این خبرنگاران، به خواست خانواده های شان هر شش ماه و یا سال یک بار یکجا پرداخته می‌شود. علاوه بر این، این شرکت در فراهم کردن زمینه اشتغال برای یک عضو خانواده قربانی و پروش کودکان او نیز کمک می‌کند. 

گزارشگر: شکیلا ابراهیم‌خیل