آبگیری سد چمشیر با وجود نگرانیهای زیستمحیطی آغاز شد
۱۴۰۱ اسفند ۲۲, دوشنبه
به رغم ابهامها و اعتراضهای فراوان، سرانجام مرحله نخست آبگیری سد چمشیر گچساران به طور رسمی آغاز شد. وجود لایههای نمک، چاههای نفت و آثار باستانی کاوش نشده در مخزن سد از جمله نگرانیها هستند.
تبلیغات
مرحله اول آبگیری سد چمشیر در ۲۵ کیلومتری جنوب شرق گچساران در استان کهکیلویه و بویراحمد روز دوشنبه، ۲۲ اسفند آغاز شد.
به گزارش خبرگزاری ایرنا، معاون اجرایی طرح سد و نیروگاه چمشیر در حاشیه مراسم آغاز این عملیات گفت، مرحله نخست آبگیری با حجم ٣۵٠ میلیون متر مکعب با موفقیت انجام شد.
محمدرضا فاضل با بیان این که در مرحله نخست ۱۵ درصد مخزن سد پر شد افزود: «سد و نیروگاه چمشیر بزرگترین طرح برق آبی در کشور است که با هدف ذخیره ۲/۳ میلیارد متر مکعب آب و بهبود کیفیت و کنترل سیلابها بر روی رودخانه زهره ساخته شد.»
نگرانی از پیامدهای غیرقابل بازگشت سد چمشیر
به گفته محمدرضا فاضل، سد چمشیر از نوع سدهای "بتنی غلتکی" (RCC) است که مطالعات احداث آن در سال ۱۳۷۳ از سوی سازمانهای آب منطقهای فارس، بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد آغاز شد.
در نظر بسیاری از ناظران، حدود سه دهه "مطالعه" الزاما به معنی انجام کارهای کارشناسی لازم و در نظر گرفتن دغدغههای زیستمحیطی و امثال آن نیست.
بر این اساس، منتقدان از مدتها پیش هشدار دادهاند که آبگیری سد چمشیر میتواند "پیامدهای غیر قابل بازگشت" داشته باشد.
یکی از مهمترین نگرانیها وجود لایههای نمکی و گچی در مخزن سد است که خطر انحلال آنها در صورت آبگیری سد جدی است.
فاجعه زیستمحیطی مانند سد گتوند؟
این اتفاقی است که پیش از این در سد گتوند در استان خوزستان نیز رخ داد و بسیاری از صاحبنظران معتقدند آبگیری آن به بروز یک فاجعه زیستمحیطی و شوری آب رود کارون منجر شد.
به گزارش خبرگزاری ایسنا، حیدر زارعی، عضو هیئت علمی دانشگاه چمران اهواز اول دی ماه در یک نشست تخصصی گفت، با توجه به تکمیل نشدن مطالعات پیش از آبگیری سد چمشیر و در نظر نگرفتن مسائلی مانند تاثیر انحلال لایههای نمک در افزایش شوری آب، این پروژه نیز میتـواند مانند سد گتوند ورود به مسیری غیر قابل برگشت باشد.
بحث این که سد گتوند به جای یک پروژه ملی به یک فاجعه زیستمحیطی تبدیل شد موضوعی است که به خصوص پس از آبگیری این سد حتی از سوی برخی کارگزاران حکومت نیز عنوان شده است.
عیسی کلانتری، رئیس سابق سازمان حفاظت محیط زیست زمانی سد گتوند را "جنایتی در حق سرزمین ایران" خواند و خواستار محاکمه مجریان آن شد.
محمدعلی بنیهاشمی، رئیس موسسه آب دانشگاه تهران نیز زمانی گفته بود، احداث سد گتوند ابتدای سال ۷۶ در دوران ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی آغاز شد و در دو دولت محمد خاتمی ادامه یافت و در دولت دوم محمود احمدینژاد به بهرهبرداری رسید.
او گفته بود، به این ترتیب پنج دولت در اجرای این پروژه نقش داشتند و هر یک به اندازهای "در این بحران و اشتباه بزرگ ملی" سهیم هستند و مسئولیت دارند.
مطالعه و احداث سد چمشیر؛ از رفسنجانی تا رئیسی
اگر گفته معاون اجرایی سد چمشیر درباره زمان آغاز مطالعات آن را ملاک بگیریم هشت دولت از رفسنجانی تا ابراهیم رئیسی در پیامدهای احتمالی احداث و آبگیری سد چمشیر مسئول هستند.
خبرگزاری مهر ۲۲ اسفند در گزارشی وجود چاههای نفت در منطقه گچساران را یکی دیگر از دغدغههای آبگیری سد چمشیر عنوان کرد: «وجود چاههای نفت در محدوده مخزن چالش دیگری است که توسط فعالان مطرح شده و بر این اساس چندین چاه در این محدوده شناسایی شده است.»
این خبرگزاری میگوید، کشف اشیا و آثار باستانی در محدوده مخزن سد که درباره آنها "کاوش مستمر و اساسی" انجام نشده یکی دیگر از نگرانیهایی است که مطرح میشود.
بنا بر این گزارش، محمود محضرنیا،، مجری طرح سد و نیروگاه چمشیر میگوید، آبگیری مراحل مشخص و استانداردی دارد و در کنار فرایند آبگیری، بررسی و پایش نیز انجام میشود.
تجربههای قبلی نشان داده که وقتی طرحی با این ابعاد و هزینه وارد مرحله آبگیری میشود هیچ "بررسی و پایشی" باعث توقف آن نخواهد شد.
افزون بر این، آبگیری مخازن مورد مناقشه سدها مستلزم به انجام رسیدن بررسیهای زیستمحیطی است که به گفته آگاهان، در مورد سد چمشیر دستکم تا اول دی ماه رخ نداده است.
سد گتوند "موزه عبرت محیط زیست"
سد گتوند در خوزستان که خشت اول آن کج گذارده شد، یک فاجعه زیست محیطی برای جنوب ایران رقم زده است. سدی را که تنها دستاوردش امروز شور کردن کارون است، باید به "موزه عبرت محیط زیست" تبدیل کرد.
عکس: Tasnim
از همان ابتدای ساخت سد گتوند بسیاری از اساتید حوزه آب و زمینشناسی بهویژه اساتید دانشگاه اهواز خواستار توقف روند اجرا و ساخت این سد شدند. آنها علت مخالفت خود را وجود تپه نمکی به نام گچساران اعلام کردند که در امتداد مخزن این سد وجود داشت.
عکس: Tasnim
اصرار بر ساختن سد گتوند که به عنوان "پرهزینهترین" سد ایران شناخته شده، هنگامی قابل فهم میشود که بدانیم چه نهادهایی در آن دخیل هستند. کارفرما: شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران. مشاور: شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس (وابسته به آستان قدس رضوی) و پیمانکار: گروه سپاسد (وابسته به قرارگاه خاتم الانبیا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی)
عکس: Fars
در ابتدا مسئوولان متولی ساخت سد گتوند، تمامی ادعاهای مطرح شده را رد کردند و اعلام شد که سازند نمکی گچساران در محدوده این سد وجود ندارد. آنها پس از رسانهای شدن مشکل نمک در محدوده سد، هنگامی به وجود نمک اعتراف کردند که عملا میلیاردها تومان بودجه صرف شده بود و تخریب یا عدم آبگیری سد با سئوالات بیشتر و "آبروریزی" همراه میشد.
عکس: Mehr
مسئولان سد گتوند در صدد برآمدند تا با ساخت دیواری حائل از خاک رس که اصلاحا "پتوی رسی" نامیده میشود از برخود آب با نمکهای سازند گچساران جلوگیری کنند و بار دیگر بدون توجه به صحبتهای کارشناسان که ساخت این "پتوی رسی" را بیفایده میدانستند، این پروژه نیز آغاز و با صرف هزینههای کلان انجام شد .
عکس: Mehr
کار ساخت سد گتوند و "پتوی رسی" در میان تمامی اعتراضات به اتمام رسید و با حضور محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری وقت این پروژه آبگیری شد. با آبگیری سد، فاجعه زیستمحیطی وارد فاز جدیدی شد که میتواند سرنوشت خوزستان را تغییر دهد.
عکس: Isna
تنها ۱۰ روز از زمان آبگیری سد نگذشته بود که خبر رسید شکافهایی در "پتوی رسی" ایجاد شده و نمکهای سازند گچساران وارد دریاچه سد گتوند شده است و این آغازی بر مصائب استان خوزستان و رودخانه کارون بود.
عکس: Peikshushtar.ir
با نشست بیش از ۵ متری "پتوی رسی" ، در صورت وارد شدن تنها بخشی از صدها میلیون تن نمک موجود در معدن به رودخانه کارون، شوری این رودخانه میتواند به چند برابر شوری خلیج فارس برسد.
عکس: Mehr
میزان نمک حل شده در عمق پایین دریاچه پشت سد گتوند اکنون بیش از ۱۰برابر شوری آب اقیانوس برآورد میشود.(نمک اقیانوس ۲۸ تا ۳۰ گرم در لیتر است، ولی در لایه های تحتانی سد گتوند به ۳۰۰ گرم در هر لیتر میرسد).
عکس: Mehr
رودخانه کارون که در طول سالیان گذشته آب شیرین با شوری (EC) حداکثر ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلی موس در آن جریان داشت، اکنون از زمان آبگیری سد گتوند تقریبا ۱۷میلیون تن نمک از این سد خارج شده و وارد کارون میشود.
عکس: Mehr
زمینهایی که تحت آبیاری سد گتوند هستند بیش از ۴۲۰ هزار هکتار است که محصولات متنوع از قبیل گندم، ذرت و نیشکر در این زمینها کشت میشوند. تداوم شور شدن آب سد گتوند و آبیاری با آب شور تولید و عملکرد کشاورزی منطقه را نابود میکند و در کمتر از چند سال زمینهای زراعی پایین دست سد گتوند شور و غیرقابل کشت میشوند.
عکس: Mehr
یکی از اهداف تعریف شده برای سد گتوند "تولید انرژی برق آبی به میزان ۴ هزار و ۵۰۰ گیگا وات در سال (ظرفیت نیروگاه دو هزار مگاوات) است. افزایش میزان خوردگی در توربینها مهمترین آسیبی است که ورود آبشور به آن ایجاد میکند و دیری نخواهد گذشت که کار توربینها تعطیل میشود.
عکس: Tasnim
اخبار "غیررسمی" منتشر شده در رسانههای ایران حکایت از آن دارد که شرکت خارجی گارانتی کننده تأسیسات نیروگاه سد گتوند، با استناد به اینکه قرار بود میزان شوری آب ورودی به نیروگاه ۴۰۰ باشد و اکنون میزان شوری در بهترین حالت ۱۶۰۰ است، از گارانتی کردن تأسیسات سر باز زد. با این حال با پافشاری طرف ایرانی مقرر شد تا نهایتاً تأسیسات به مدت دو سال (تا پایان دولت دهم) گارانتی شوند.
عکس: Tasnim
حالا طرح دیگری برای مقابله با شوری آب پشت سد ارائه شده و قرار است این آب از طریق احداث خط لوله حدود ۲۰۰ کیلومتر به درون خلیج فارس انتقال داده شود. تاکنون ۱۰ کیلومتر لوله خریداری شده و عملیات حفاری و لولهگذاری به طول سه کیلومتر اجرایی شده است. اگر سرعت اجرای پروژه به همین شکل باقی بماند، کشیدن این لوله سالها به طول میانجامد.
عکس: Irna
انتقال آب شور سد گتوند به خلیج فارس، اکوسیستم محدوده ورودی لوله و نهایتا مناطق کمعمق اطراف را بشدت تحت تاثیر قرار داده و حیات آبزیان را با خطر روبرو خواهد کرد.
عکس: Farzad
دکتر اسماعیل کهرم، کارشناس محیط زیست با اشاره به اعتراض کارشناسان میگوید:« اما این سد ساخته شد و زمینهای کشاورزی، دامداری و چاهها و باغهای تمام مردم منطقه نابود شد، گورستان هزار ساله بختیاری از بین رفت و امروز تنها دستاوردش حل شدن تپههای نمکی در این سد و شور شدن کارون است.»
عکس: MEHR
به قول دکتر اسماعیل کهرم، ایران درس عبرت کشورهای همسایه شده است. وی میگوید:«اینجاست که دل هر ایرانی میشکند و اشکش جاری میشود». دکتر کهرم میگوید:«در آیندهای نزدیک آیندگان ما بسیاری از این سدها را تخریب خواهند کرد». شاید هم آن نسل، این سد را همچون نسل کنونی که زندان قصر را به "باغ موزه عبرت" تبدیل کرد به "موزه عبرت محیط زیست" تبدیل کند.