افرادی عادی آستین‌ها را بالا می‌زنند و برای برقراری عدالت به میدان می‌آیند. آنها "ماموران خودخوانده" هستند و این همان چیزی است که ارومیه روز اول آبان (۲۳ اکتبر) شاهد آن بود. مردم شهرک اسلام‌آباد شهر ارومیه در ارتباط با تعرض به یک دختر دبستانی به خیابان‌ها آمدند. پدیده‌ای که به اشکال گوناگون در بسیاری از نقاط ایران مشاهده شده است. پدیده‌ای آشنا برای مردم. پرسش حاکم بر شبکه‌های اجتماعی ناظر بر چرایی شکل‌گیری این نوع از عدالت، یعنی "عدالت خیابانی" است.

عدالت خیابانی چیست؟

در "عدالت خیابانی"، قاضی و دادگاه و مامور نقشی ندارند. مردم همه این نقش‌ها را خودشان برعهده می‌گیرند. هم نقش قاضی را بازی می‌کنند و هم برای برقراری عدالت خود خوانده دست به کار می‌شوند.

"عدالت خیابانی" یا آنچه در زبان انگلیسی به Street Justice یا به Frontier Justice شهرت دارد، پدیده‌ای اجتماعی است. این پدیده زمانی بروز می‌کند که یا اثری از نظم و قانون نباشد یا مردم از قوه قضاییه و نظم قضایی کشور ناخرسند و ناراضی باشند.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

در "عدالت خیابانی"، آن دسته از مردمی که احساس بی‌عدالتی و ظلم می‌کنند، خودسرانه برای مجازات مجرم یا مجرمان دست به عمل می‌زنند.  از آنجا که دادگاه و دادرسی‌ای در کار نیست دو خطر وجود دارد: یکی اقدام به مجازات خاطی پیش از اثبات جرم و دیگری تعیین مجازاتی که با موضوع اتهام و جرم همخوان نیست.

صرف‌نظر از پاسخ به این پرسش که آیا آمدن اهالی و والدین دانش‌آموزان در اسلام‌آباد ارومیه به خیابان‌ها و آتش زدن وسايل مدرسه و خودرو‌ها پدیده‌ای قابل دفاع است یا نه، رفتار مردم اسلام‌آباد گواهی است بر بی اعتمادی به دستگاه قضایی و تصمیم مسئولان کشور. به سخن دیگر؛ نارضایتی از قوه قضاییه و گواهی بر ناکارآمدی قوه مجریه برای تامین امنیت، نظم و قانون.

بی‌اعتمادی فراگیر

اکنون قرعه به نام شهرک اسلام‌آباد ارومیه افتاده تا شاهد پدیده‌ "عدالت خیابانی" باشد. این بار تعدی به یک دختر دبستانی باعث آن شد که مردم مستقلا برای انتقام از سرایدار وارد عمل شوند. موضوعی که اینک خوراک و دست‌مایه کار شبکه‌های اجتماعی شده است.

رویدادهای شهرک اسلام‌آباد ارومیه نه تنها خیلی سریع به شبکه‌های اجتماعی راه یافت، بلکه به بحث‌های زیادی نیز دامن زد. هشتگ‌هایی برای پیگیری این موضوع شکل گرفت. از آن جمله بود: #‌ارومیه، #تعرض، #آزارجنسی و #‌اسلام‌آباد.

مهم‌ترین نکته‌ای که در پست‌های مربوط به حوادث اول آبان جلب توجه می‌کند، باور کاربران به ناکارآمدی دستگاه قضایی کشور است. در این بین، شماری از کاربران ضمن محکوم کردن تعرض به این دختر دبستانی، نسبت به آتش زدن مدرسه واکنش نشان داده‌اند. به عنوان نمونه کاربری به نام اشکان درباره علت شکل‌گیری عدالت خیابانی می‌پرسد:

و کاربر دیگری در پاسخ به بیان این جمله بسنده می‌کند:

سخنان ضد و نقیض مسئولان و به ویژه اظهارات معاون سیاسی امنیتی آذربایجان غربی نیز از جمله مواردی است که به این بی اعتمادی دامن می‌زند. کاربری در این باره چنین نوشته است:

"بد اخلاقی" سرایدار

خبرگزاری مهر از پایان ناآرامی در شهرک اسلام‌آباد غرب خبر می‌دهد. اعتراضاتی که بنا بر گزارش این خبرگزاری منجر به آتش زدن اموال عمومی و از جمله «مدرسه و تعدادی از اماکن عمومی» شده است.

اما خبرگزاری مهر به نقل از علیرضا رادفر، معاون سیاسی و امنیتی استاندار آذربایجان غربی منکر خبر تعرض به این دختر دبستانی می‌شود و می‌نویسد: «تمام مسئولان و مقامات حاضر در منطقه وجود تجاوز و آزار و اذیت جنسی این دانش‌آموز را تکذیب و رد کردند.» همین مسئولان در عین حال وعده بررسی و پیگیری موضوع را داده‌اند.

این در حالی است که منطق حکم می‌کند موضوع اول پیگیری شود و بعد تایید یا تکذیب.

معاون سیاسی و امنیتی استان آذربایجان غربی پس از تکذیب و پیش از پیگیری گفته است: «بررسی‌های دقیق نشان داده که دانش‌آموزی مورد تعرض قرار نگرفته و نیروی خدماتی مدرسه چند روز پیش قصد بداخلاقی داشته است.»

رادفر توضیحی درباره "بداخلاقی" سرایدار نمی‌دهد. وانگهی در چارچوب مسائل حقوقی اتهامی تحت عنوان "بداخلاقی" ثبت نشده است.

ساعاتی پس از اظهارات او، ناصر اصلانی، فرمانده انتظامی همین استان، خبر از دستگیری سرایدار می‌دهد. اما فرمانده انتظامی استان هم علت دستگیری سرایدار را بیان نمی‌کند و هنوز روشن نیست که "بداخلاقی" سرایدار باعث دستگیری او شده یا علت دستگیری چیز دیگری بوده است. کاربری به همین تناقض چنین می‌پردازد:

آتش زدن مدرسه

"عدالت خیابانی" در جامعه پرالتهاب ایران ، به‌گونه‌ای مداوم بازتولید می‌شود. سایت تابناک حتی از آتش زدن دو مدرسه در این شهرک خبر می‌دهد. همچنین چند خودرو نیز در جریان این ناآرامی‌ها به آتش کشیده شدند. عکس‌ها و ویدیوهای بسیاری از ناآرامی‌های ارومیه در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است. از جمله در این پست:

کاربری در توییت خود درباره چرایی آتش زدن مدرسه می‌پرسد. پرسشی که از سوی بسیاری از کاربران مطرح شده است:

 کاربری ریشه این رفتار مردم را در خشونت‌گرایی حاکم بر کشور می‌داند و می‌نویسد:

فرد دیگری معتقد است که علت را نمی‌توان به خشونت‌گرایی حاکم بر کشور تنزل داد. او چنین واکنش‌هایی از سوی مردم را هم برخاسته از رفتار خشنی می‌داند که نیروهای انتظامی در برابر مردم به کار می‌گیرند و هم ناشی از بی‌اعتمادی به دستگاه قضایی.