لغت امروزین آخن بر گرفته از لغت Ahha است که در گویش باستانی جرمن‌ها به معنی آب بوده است. قدیمی‌ترین بقایای یافته شده مربوط به ۳ هزار تا ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح است. در عصر برنز و آهن اقوام کلتن در منطقه آخن زندگی می‌کردند. سپس رومی‌ها بخاطر چشمه‌های آب گرم و معدنی آخن به این منطقه علاقمند شدند. قدیمی‌ترین حمام باقی مانده از آن دوران، حمام سربازان رومی است که در قرن اول میلادی ساخته شده است.

شهر اشراف، نویسندگان و هنرمندان

اما در دست نوشته‌ها از شهر آخن برای نخستین بار در قرن هفتم میلادی است که نامی برده شده است. به فرمان پیپین جوان که پادشاه فرانک‌ها بود در این منطقه ویلائی ساخته می‌شود که در دست نوشته‌های باقی مانده از سال ۷۶۵ میلادی بنام آکویس ویلا نام برده شده است. پسر پیپین، کارل نام داشت که بعدها جانشین وی شد. کارل رایش فرانک‌ها را به ارث برد و مقر خود را به منطقه آخن منتقل کرد. کارل در تاریخ به کارل یا شارل کبیر معروف است و بینانگذار خاندان شارلمانی است. کارل کبیر در شهر آخن کاخی ساخت که امروز تبدیل به شهرداری شهر آخن شده است. به دستور کارل در جوار این کاخ کلیسای جامعی نیز ساخته شد که با یک پل هوائی مستقیما با قصر او مرتبط بود. تا سال ۱۵۳۱ میلادی ۳۱ پادشاه آلمان در این شهر تاج گذاری کردند.

در نخستین سرشماری رسمی که در سال ۱۶۰۱ میلادی در شهر آخن صورت گرفت جمعیت آن ۱۴۱۷۱ نفر ثبت شد که البته تنها ۲۸۲۹ نفر از آنها شهروند محسوب می‌شدند و بقیه رعیت بودند. در روز دوم ماه مه سال ۱۶۵۶ در نانوائی پتر ماو در نزدیکی کلیسای یاکوب آتش سوزی رخ می‌دهد که دامنه آن به تمام شهر کشیده شده و نزدیک به ۴ هزار و هفتصد منزل مسکونی در شعله‌های آتش نابود می‌شوند. با این آتش سوزی شهر آخن با معماری گوتیک و قرون وسطائی آن نابود شد. پس از آن فرانسیس بلوندل از شهر لوتیش که در بلژیک واقع شده آخن را بازسازی و با دادن چهره‌ای مدرن آن را به مرکز آب معدنی اروپا تبدیل کرد که اشراف، نویسندگان و هنرمندان بسیاری را برای گذراندن دوران استراخت به خود جلب کرد که در میان آنان تزار روسیه، فدریش کبیر پادشاه پروس و یا گئورگ فدریش هندل آهنگ ساز شهیر آلمانی نیز دیده می‌شدند.

آخن و دو جنگ جهانی

اما در سال ۱۶۶۸ در شهر آخن بود که کشورهای فرانسه و اسپانیا به جنگ خود خاتمه دادند و قرارداد صلح امضا کردند. در این شهر هم بود که در سال ۱۷۴۸ در کنفرانس صلحی به جنگ‌های موروثی اتریش خاتمه داده شد. آخن در سال ۱۷۹۴ به تصرف ارتش فرانسه درآمد و جزئی از این کشور شد. ناپلئون زمانی با عصبانیت از وضع هوای این شهر که همواره بارانی است، بر آخن نام آبریزگاه و یا پیسوری نهاد. شهر آخن در جنگ جهانی اول به مدت یازده سال به تصرف نیروهای بلژیکی درآمد و در جنگ دوم جهانی ۶۵ درصد آن در اولین دور بمباران نیروهای متفقین نابود شد. شهر آخن پس از شش هفته نبرد در روز بیست و یکم اکتبر سال ۱۹۴۴ اولین شهر آلمانی بود که از چنگال دولت هیتلر آزاد شد. نیروهای متفقین پس از آزاد سازی شهر آخن، فرانس اوپن هوف را بعنوان شهردار این شهر به کار گماردند که پنج ماه بعد توسط گروه گرگها که وابسته به رژیم نازی بودند به قتل رسید. پس از خروج نیروهای آمریکائی، شهر به نیروهای بریتانیائی و بالاخره به نیروهای بلژیکی سپرده شد. جالب اینکه اولین روزنامه آلمان پس از جنگ دوم جهانی روزنامه آخنر ناخریشتن بود که اجازه انتشار یافت.

آخن امروز

امروز آخن ۲۵۸ هزار نفر جمعیت دارد، که چهره اصلی این شهر را دانشجویان تشکیل می‌دهند. دانشگاه تکنیک آخن در روز دهم اکتبر سال ۱۸۷۰ میلادی با ۳۲ معلم و ۲۲۳ دانشجو بنیانگذاری شد که امروز به یکی از بزرگترین و مهمترین دانشگاههای اروپا و جهان تبدیل شده است. بیش از ۳۰ هزار دانشجو در رشته‌هائی چون ماشین سازی، علوم طبیعی، پزشکی، زبان شناسی، مهندسی ساختمان و حتی علوم اجتماعی نیز تحصیل می‌کنند. در نزدیکی آخن شهرک تحقیقاتی یولیش قرار دارد که محققان و دانشمندان در همه عرصه‌های علمی در آن منطقه مشغول به تحقیق هستند. هر ساله این دانشمندان به خاطر تحقیقاتشان به جوائز علمی دست می‌یابند که آخرین آن جایزه نوبل در فیزیک بود. در کنار دانشگاه آخن انستیتوهای تحقیقاتی دیگری نیز چون انستیتوی «فراوون هوف» وجود دانرد که در عرصه تکنیک لیزر، تکنیک تولید و ملکولار بیولوژیک به تحقیق مشغول هستند.

در دست نوشته‌های باقی مانده در مورد شهر آخن برای نخستین بار در سال ۱۲۵۸ میلادی است که سخن از تولید روسری می‌شود. مانوفاکتورهای تولید روسری در آخن قرن‌ها از مهمترین رشته‌های اقتصادی این منطقه بوده است. با ورود ماشین‌های بخار تعداد زیادی از مردم، بخصوص زنان و کودکان که در این مانوفاکتورها کار می‌کردند، بیکار شدند. ناآرامی‌های ناشی از این امر در سال ۱۸۳۰ توسط واحد‌های مسلح ارتش سرکوب شد. اما شهرت جهانی آخن در صنایع سوزن سازی آن بود که با ورود چین به این بازار، آخرین کارخانه سوزن سازی در شهر آخن در سال ۲۰۰۴ تعطیل شد. در کنار کارخانه واگن سازی تالبوت، کارخانه لاستیک سازی کونتینتال، کارخانه فیلیپس نیز از سال ۱۹۳۴ درهای خود را گشود و به تولید لامپ نئون، شیشه و لامپ تلویزیون پرداخت. صنایع مربا سازی زنتیس و شکلات سازی از دیگر عرصه‌هائی هستند که نام آخن را جهانی ساخته‌اند.

چرا کلان‌شهر نشد

با این حال شهر آخن هیچگاه به یک شهر بزرگ و میلیونی تبدیل نشد. آلمان شناسان و مورخان دلیل آن را عدم وجود راه آبی می‌دانند. در حالی که راه‌های آبی ، رودخانه و یا دریا در بزرگ شدن شهرهائی چون برلین، مونیخ و‌هامبورگ نقش به سزائی داشتند، شهر آخن قربانی موقعیت جغرافیائی خود در عصر نوین شد. با این حال آخن به مرکز اروپا تبدیل شده است. در این شهر سالانه جایزه مهم کارل کبیر به شخصیت‌هائی اهدا می‌شود که در راه وحدت اروپا تلاش داشته‌اند. ملکه هلند، پادشاه اسپانیا، رئیس جمهور آمریکا، و شخصیت‌های دیگری که سالانه به آخن دعوت می‌شوند و جایزه کارل به آنها اهدا می‌شود. حضور این شخصیت‌ها بالطبع مخالفان را نیز به خیابانها می‌کشاند و شهر آخن صحنه حضور مخالفان می‌گردد. هلموت اشمیت صدر اعظم اسبق آلمان در مراسم اهدای جایزه کارل به پادشاه اسپانیا تقریبا ۳۰ سال پیش یک سخنرانی تاریخی ایراد کرد. وی گفت:« من باید بگویم که در این زمینه فروتن و واقع بین هستم. یک ملت اروپائی با این تاریخ گذشته و فرهنگ‌های متفاوت، نه قابل تصور است و نه کسی آرزوی آن را دارد. اما آنچه که قابل تصور و امکانپذیر است، اتحادیه اروپا است، و برای این هم همه طرفین باید رواداری بسیاری از خود نشان دهند».

هلموت اشمیت در حالی که در بیرون از سالن تعدادی به تظاهرات مشغول بودند گفت:«من در جلوی شهرداری می‌بینم که تعدادی مشغول به تظاهرات هستند، من باید بگویم از اینکه آنها اجازه تظاهرات دارند، مغرور هستم و مغرور از اینکه ما با آرامش آنها را تحمل می‌کنیم». صدر اعظم اسبق آلمان پس از کف حضار ادامه می‌دهد :« در آنجائی که چنین امکانی وجود ندارد، یقین داشته باشید که آزادی بیان و دمکراسی هم وجود ندارد».

محمود صالحی