امیر خرم عضو شورای مرکزی نهضت آزادی ایران بعدازظهر شنبه ۱۹ شهریور بازداشت شد. تا به امروز (دوشنبه ۲۱ شهریور) این آخرین دستگیری از موج جدید دستگیری‌هاست که از حدود یک ماه پیش و با بازداشت کوهیار گودرزی و مادرش آغاز شد. پیش از آن این موج دامان هنرمندان را گرفت؛ پگاه آهنگرانی، مهناز محمدی و مرضیه وفامهر قربانیان آن موج بودند که دونفرشان آزاد شدند اما مرضیه وفامهر همچنان در بند است.

عبدالفتاح سلطانی وکیل و حقوقدان نیز هم‌زمان با امیر خرم در محل دادگاه انقلاب و در حالی که برای پیگیری پرونده یکی از موکلانش به آنجا رفته بوده بازداشت می‌شود.

هفته گذشته در تبریز و ارومیه پس از اعتراضات مردمی به خشک شدن دریاچه ارومیه و کم‌کاری مسئولان، تعداد زیادی از فعالان مدنی این دو شهر نیز دستگیر شدند. فرانک فرید کنشگر کمپین یک میلیون امضا و سردبیر ماهنامه توقیف‌شده‌ی "دیلماج" از جمله دستگیرشدگان است.

حمله به منازل دراویش گنابادی شیراز در روز جمعه ۱۱ شهریور نیز منجر به دستگیری تعدادی از آنان شد. پس از این حمله، سه تن از وکلای این دراویش نیز دستگیر شدند.

این موج جدید دستگیری‌ها در حالی آغاز شد که در اوایل شهریورماه و در آستانه عید فطر حدود ۱۰۰ تن از زندانیان سیاسی به تدریج آزاد شدند. البته در میان این لیست ۱۰۰ نفره هیچ نام بلند آوازه‌ای از فعالان سیاسی، مدنی و روزنامه‌نگاران وجود نداشت. با این وجود این آزادی‌های بعضا "مشروط" این تصور را در اذهان پدید آورد که با نزدیک شدن به زمان برگزاری  انتخابات مجلس در اسفندماه سال جاری و نیز آغاز کار احمد شهید، گزارشگر ویژه حقوق بشر برای ایران، جمهوری اسلامی بر آن است که اندکی فضای بسته دو سال اخیر را باز کند. اما دستگیری‌های پس از این آزادی‌ها این تصور را تا حدودی از بین برد.

تاکتیک جدید جمهوری اسلامی دربرخورد با مخالفان

سعید رضوی فقیه فعال سیاسی مقیم پاریس از تاکتیک جدید جمهوری اسلامی درآستانه انتخابات مجلس و سفر احتمالی احمد شهید به ایران می‌گوید: «به نظر من جمهوری اسلامی در آستانه‌ی انتخابات مجلس و همچنین در آستانه‌ی تهیه گزارش در مورد وضعیت حقوق بشر در ایران، دست به یک تاکتیک زده است. به این شکل که اولاً به شکل چشمگیری از تعداد زندانیان سیاسی کم کند و کسانی که به بهانه‌های امنیتی و سیاسی در یکی دو سال قبل دستگیر شده بودند را به طور گسترده‌ای آزاد کند، در حالی که تضمین‌های لازم به شکل تقاضای عفو و اظهار ندامت برای عدم فعالیت مجدد از آن‌ها گرفته شود. ولی به‌جای آن تعداد زیادی از کسانی که فعال بودند و می‌توانند در سطح جامعه مدنی و عرصه‌ی سیاسی فعالیت داشته باشند، آن‌ها دستگیر می‌شوند و البته به این بهانه که برای اجرای حکمشان به زندان احضار می‌شوند».

بشنوید: گفت و گو با سعید رضوی فقیه

وی سپس به این نکته اشاره می‌کند که این روش از بازداشت، مصونیتی برای جمهوری اسلامی در برابر نهادهای بین‌المللی ایجاد می‌کند چرا که این ادعا مطرح خواهد شد که افراد دستگیرشده در محاکم قانونی محاکمه شده‌اند، اتهامات به آن‌ها تفهیم شده، وکلای‌شان فرصت دفاع داشته‌اند و در برابر اتهامات وارده از خودشان دفاع کرده‌اند و حالا هم برای گذراندن محکومیت‌شان به زندان می‌روند.

رضوی فقیه سپس چنین نتیجه‌گیری می‌کند: «من فکر می‌کنم به این ترتیب جمهوری اسلامی هم فضای سیاسی را تلطیف می‌کند و هم چهره‌‌ی خودش را تا حدی در افکار عمومی داخلی و در برابر مجامع بین‌المللی بازسازی می‌کند و هم به هدف خودش برای محدود کردن فعالیت فعالان سیاسی و کنشگران مدنی نزدیک می‌شود».

اما نگاهی به روش امنیتی جمهوری اسلامی در ۳۰ سال اخیر نشان می‌دهد که در آستانه برگزاری انتخابات و نیز هر زمان که بنا بود بازدیدی از ایران از سوی مجامع بین‌المللی در زمینه حقوق بشر صورت گیرد، فضای سیاسی اندکی بازتر می‌شد و فعالان سیاسی و مدنی تا مدتی فرصت تنفس در این فضای نسبتا باز را پیدا می‌کردند.

این بار این دو اتفاق هم‌زمان شده؛ تا ۶ ماه دیگر قرار است انتخابات نهمین دور مجلس برگزار شود و گزارشگر ویژه حقوق بشر برای ایران نیز کارش را آغاز کرده و قرار است به زودی به ایران سفر کند. اما این هم‌زمانی گویا روش جمهوری اسلامی را برای تلطیف فضا تغییر داده است.

سعید رضوی فقیه درباره این تغییر تاکتیک می‌گوید: «به گمان من وقتی جمهوری اسلامی دست به باز کردن فضای سیاسی می‌زند که از آرامش نسبی فضای سیاسی کشور مطمئن باشد. در حال حاضر با توجه به تحولات منطقه از یکطرف و تحرکاتی که فعالان سیاسی طی دو سال اخیر داشته‌اند از طرف دیگر، گمان می‌کنم که جمهوری اسلامی تا تضمیمن‌های لازم را مشاهده نکرده باشد، حداقل به صورت گسترده فعالان سیاسی تأثیرگذار را آزاد نکند».

ایجاد فضای رعب و وحشت

پس از وقایع سال ۸۸ و موج گسترده خشونت دولتی، بسیاری از تحلیلگران تاکتیک جدید حکومت ایران در مقابله با معترضان را «النصر بالرعب» نامیدند بدین معنا که با ایجاد هرچه بیشتر فضای رعب و وحشت، بتوانند به اهداف خود دست یابند.

آیا دستگیری‌های اخیر هم در راستای همین تاکتیک صورت گرفته؟ سعید رضوی فقیه آنچنان که برخی معتقد به برقراری فضای رعب و وحشت در دوسال اخیر هستند اعتقادی به این مسئله ندارد و می‌گوید این دستگیری‌ها چندان هم مردم را نترسانده است. اما در عین حال می‌گوید دستگیری کسانی چون کوهیار گودرزی، عبدالفتاح سلطانی و امیر خرم که هیچیک در ماه‌های اخیر فعالیت خاصی نداشتند، ارسال  این پیام به بقیه فعالان است که اگر بخواهند حتی کمترین فعالیتی داشته باشند، می‌توانند تحت تعقیب قرار گیرند و یا احکام معلق آن‌ها به اجرا درآید.

وی همچینن به دوگانگی موجود در حاکمیت کنونی ایران اشاره کرده و می‌گوید: «درحالی که بخشی از بدنه‌ی جمهوری اسلامی صحبت از آرامش، آشتی و بازکردن فضای سیاسی می‌کند و حتی بعضی‌هاشان اظهار کرده‌اند که اصلا‌ح‌طلبانی که برانداز نیستند، می‌توانند در انتخابات شرکت کنند و دوباره به عرصه‌ی رقابت‌های سیاسی برگردند، بخش دیگری از نیروهای جمهوری اسلامی سعی می‌کنند نشان دهند که فضا آن گونه که القاء می‌شود نیست و آزادی کامل برای حضور همه‌ی نیروهای اصلاح‌طلب وجود ندارد یا این که خود جمهوری اسلامی در عین حالی که با یک صدای آرام و ملایم سعی می‌کند بخشی از نیروهای مخالف خود را دعوت به حضور در انتخابات کند، با یک صدای خشن هم سعی می‌کند آن‌ها را مرعوب کند تا از حضور در انتخابات منصرف شوند یا با احتیاط بیشتری در گفتار و کردار خودشان عمل کنند».

کمیته گزارشگران حقوق بشر از وضعیت عضو دستگیر‌شده‌ و یا به تعبیر آنان "ربوده‌شده"ی خود کوهیار گودرزی ابراز نگرانی کرده است. مادر کوهیار که سابقه هیچ گونه فعالیت سیاسی و حتی اجتماعی ندارد هم‌چنان در زندان کرمان نگهداری می‌شود. عبدالفتاح سلطانی، وکیل و عضو کانون مدافعان حقوق بشر بی هیچ توضیحی در زندان به سر می‌برد. امیر خرم، عضو نهضت آزادی و معلول جنگی ظاهرا برای اجرای حکم ۵ سال زندان دستگیر شده و خبر جدیدی از فرانک فرید فعال آذری زندانی در دست نیست. آیا مسئولان قضایی جمهوری اسلامی پاسخی درخور برای گزارشگر ویژه حقوق بشر که در حال جمع‌آوری مدارک نقض حقوق بشر در ایران است خواهند داشت؟

میترا شجاعی
تحریریه: عباس کوشک جلالی