هرگاه سخن از محدودیت دسترسی به اینترنت و چرخش آزاد اطلاعات و فهرستی از ناقضان حقوق کاربران اینترنتی به میان می‌آید، چین نخستین کشوری است که از او آن به عنوان بزرگترین «دشمن اینترنت» یاد می‌شود. اما شاید کمتر کاربری انتظار یافتن نام کشورهای دموکرات را هم در این فهرست داشته باشد.
در گزارش تازه‌ی «فریدوم هاوس» آمده است، نه تنها در چین که «در کشورهایی دموکرات مانند برزیل، هند، اندونزی، کره‌ی جنوبی ترکیه و بریتانیا هم آزادی اینترنت با تهدیدات حقوقی، سانسور یا کنترل‌های دولتی فزاینده روبروست.»

در این گزارش بیش از ۴۰۰ صفحه‌ای که روز دوشنبه (۱۸ آوریل) با نام Freedom on the Net 2011 از سوی فریدوم هاوس منتشر شده است، وضعیت اینترنت آزاد و کاربران آن در ۳۷ کشور جهان بررسی شده است. ایران هم یکی از این کشورهاست. در نسخه‌ی پیشین این گزارش مربوط به سال۲۰۰۹، ایران جزو ۱۵ کشوری بود که وضعیت اینترنت در آن مورد بررسی قرار گرفت. نتیجه‌ی این‌که در سال ۲۰۱۱ « ایران بیشترین افت را در میان کشورهای بررسی شده از خود نشان می‌دهد» و در این نسخه از گزارش عنوان «بدترین اجراکننده»ی سانسور را به خود اختاص داده است.

علاوه بر بررسی وضعیت اینترنت آزاد در هر یک از ۳۷ کشور مورد بررسی، آنها با یکدیگر نیز مقایسه‌ شده‌اند. در این مقایسه، استونی با اعمال کمترین محدودیت‌ها، رتبه‌ی اول را به خود اختصاص داده است. ایالات متحده و آلمان در رتبه‌های دوم و سوم ایستاده‌اند. در این رده‌بندی معیارهایی چون موانع موجود در راه دسترسی به اینترنت، محدودیت‌های موضوعی برای محتوایی که در شبکه پست می‌شوند و نقض حقوق کاربران توسط دولت‌ها مد نظر قرار گرفته‌اند. بر این اساس شدیدترین محدودیت‌ها در ایران مشاهده می‌شود.

رابطه‌ی مستقیم میان افزایش ضریب نفوذ اینترنت و سانسور

همزمان با افزایش شمار کاربران اینترنتی در طول ۵ سال گذشته، تا ۲ میلیارد نفر، میزان نفوذ اینترنت هم به عنوان وسیله‌‌ای برای اطلاع‌رسانی و همین‌طور رقیبی برای رسانه‌های وابسته و تحت کنترل دولت‌ها افزایش یافته است. کاربران اینترنت در کشورهایی مانند ایران، بیشتر و سازمان‌یافته‌تر از سایر کشورها از اینترنت، به عنوان رسانه‌ی جایگزین استفاده می‌کنند. اینترنت در ایران محلی برای سازمان‌دهی فعالیت‌های جنبشی اعتراضی است. بر پایه‌ی این گزارش همزمان با بهره‌گیری از این فضا توسط فعالان، اعمال محدودیت‌ها برای دسترسی آزاد کاربران به اینترنت، فیلترینگ، حملات سایبری ، دستگیری بلاگرها و فعالان اینترنتی هم افزایش چشمگیری داشته است.

در این تحقیق آمده است، در ایران تا پایان سال ۲۰۱۰، بیش از ۵۰ بلاگر و فعالان اینترنتی دستگیر شده‌اند و «از ژوئن ۲۰۰۹ تا کنون شمار زیادی از بلاگرها تهدید، زندانی و شکنجه شده‌اند و دست کم یک بلاگر در زندان جان سپرده است.»
اشاره‌‌ی این گزارش به مرگ امیدرضا میرصیافی، وبلاگ‌نویس ایرانی است که به دلیل انتقاداتی که در وبلاگش نسبت به دستگاه حاکم ایران مطرح کرده بود، به دو سال و نیم زندان محکوم شد. میرصیافی در اسفند ماه ۱۳۸۷ در زندان اوین تهران جان باخت.

گزارش فریدم هاوس می‌افزاید، مقامات ایرانی دست به اقدامات وسیعی برای نظارت بر ارتباطات آن‌لاین و ره‌گیری فعالیت شمار زیادی از معترضان به نتایج انتخابات زده‌اند که به دلیل فعالیت‌هایشان در فیس بوک و دیگر شبکه‌های اجتماعی محاکمه شده‌اند. این گزارش همچنین به گروهی با نام ارتش سایبری اشاره می‌کند که پس از انتخابات ریاست جمهوری همکاری تنگاتنگی با دولت در هک سایت های خبری و وابسته به اپوزیسیون داشته است.

نقطه‌ی مشترک محدودیت‌ها: سانسور خودسرانه

در ۱۲ کشور از ۳۷ کشوری که در این تحقیق منظور شده‌اند، وب‌سایت‌هایی چون یوتیوب، شبکه‌ی اجتماعی فیس بوک، یا توییتر و سایت‌هایی با خدماتی مشابه به کلی یا در مدت زمانی مشخص مسدود شده‌اند. در ۲۳ کشور از این مجموعه، بلاگرها یا کاربران عادی برای مطالبی که در وب منتشر کرده‌اند روانه‌ی زندان شده‌اند. این گزارش می‌افزاید:« جنبه‌ای از سانسور که در مورد تمامی این کشورها جلب توجه می‌کند، خوسرانه بودن و عدم شفافیت در تصمیم‌‌گیری‌ها برای حذف یا مسدودکردن موضوع‌هایی مشخص است.» در این تحقیق همچنین بر این نکته تأکید شده است که که رژیم‌های تمامیت‌خواه واهمه‌ای از حملات سایبری به سایت‌های مخالفان سیاسی خود ندارند.

دیوید کریمر، مدیر فریدوم ‌هاوس می‌گوید: «این گزارش نشان می‌دهد که اینترنت آزاد امری مسلم و بدیهی نیست.» به گفته‌ی کریمر دولت‌های غیردموکرات بیشترین سرمایه‌گذاری را در سانسور و کنترل فعالیت‌های اینترنتی می‌کنند.

پیش از این هم "سازمان گزارشگران بدون مرز" در آخرین گزارش خود در مارس سال ۲۰۱۰، ایران را در کنار کشورهایی چون عربستان سعودی، برمه، چین، کره شمالی، کوبا، سوریه، ازبکستان، تونس، ترکمنستان و ویتنام در لیست "دشمنان اینترنت" قرار داده بود. در گزارش تازه‌ی فریدوم هاوس، برمه، کوبا و چین از لحاظ ایجاد شرایط سخت سانسور پشت سر ایران قرار گرفته‌اند.

یلدا کیانی
تحریریه: فرید وحیدی