سازمان مستقل و بین‌المللی "گزارشگران بدون مرز" برای دهمین بار متوالی گزارشی سالانه از وضعیت آزادی بیان در سال ۲۰۱۱ را منتشر کرد. در این لیست وضعیت آزادی بیان در ۱۷۸ کشور جهان در فاصله زمانی اول دسامبر ۲۰۱۰ تا پایان نوامبر ۲۰۱۱ منعکس و کارنامه کشورها در مقایسه با سال گذشته سنجیده شده است.

بنا به گزارش، خبرنگاران و روزنامه‌نویسان در سال گذشته مسیحی باز هم کوشیدند مبارزات مردم را در راه آزادی و حقوق خود بازتاب دهند و باز هم رژیم‌های دیکتاتوری با قهر و خشونت از کار حرفه‌ای آنها جلوگیری کردند. تجربه نشان می‌دهد که رژیم‌های خودکامه تنها به خفه کردن اعتراضات مردمی بسنده نمی‌کنند، بلکه خبررسانی درباره مبارزات مردم را نیز همواره مورد تعقیب قرار می‌دهند.

در سال ۲۰۱۱ در کشورهای گوناگون جهان عده بیشماری از خبرنگاران و روزنامه‌نویسان به زندان افتادند، ربوده شدند یا مورد شتم و ضرب قرار گرفتند. رژیم‌های تمامت‌خواه که به کنترل زندگی شهروندان گرایش دارند، عموما  نظارت بر رسانه‌های جمعی را از "حقوق بدیهی" خود می‌دانند.

برای بسیاری از حکومت‌ها خشونت علیه رسانه‌های جمعی به امری عادی بدل شده است. در کشورهای مکزیک (مقام ۱۴۹)، هندوراس (مقام ۱۳۵) و پاکستان (مقام ۱۵۱) کارکنان رسانه‌های جمعی در معرض انواع فشارها و تعدیات هستند. در پاکستان برای دومین سال پیاپی بیشترین تعداد روزنامه‌نگاران به قتل رسیدند.

در سومالی (مقام ۱۶۴) وضعیت روزنامه‌نگاران از ۲۰ سال پیش همچنان وخیم است. جمهوری اسلامی ایران با تعقیب و دستگیری روزنامه‌نگاران در مقام ۱۷۵ قرار گرفته است، یعنی چهارمین کشور از پایین جدول. در عراق نیز قتل چند روزنامه‌نگار وضعیت این کشور را ۲۲ درجه پایین آورد و به پله ۱۵۲ رساند.

قیام‌های مردمی در کشورهای عربی

سال ۲۰۱۱ شاهد قیام‌های مردمی در چند کشور عربی بود. رژیم‌های حاکم جنبش‌های اعتراضی را با خشونت و ددمنشی پاسخ دادند. وبلاگ‌نویسان و کاربران اینترنت بیش از پیش در معرض آزار و عذاب قرار گرفتند. در شرایطی که روزنامه‌نگاران حرفه‌ای یا خبرنگاران خارجی اجازه فعالیت نیافتند، کنشگران فضای مجازی توانستند به امر خبررسانی کمک کنند و در موارد بسیاری با عقوبتی سخت روبرو شدند.

جنبش معروف به "بهار عربی" با خشونت زیاد همراه بود و قربانیان فراوان گرفت. سازمان "گزارشگران بدون مرز" امیدوار است که این تلاش‌ها در درازمدت نتایج پرباری برای دموکراسی در این کشورها داشته باشد. آشکار است که دموکراسی همه جا با آزادی بیان تحکیم گشته است و هرجا آزادی بیان محدود شود، دموکراسی نیز به زودی رنگ می‌بازد.

نخستین امواج انقلابی در تونس بلند شد. مردم طی چند هفته دستگاه استبدادی زین‌العابدین بن علی را برچیدند. در این کشور کوچک شمال آفریقا وضعیت آزادی بیان ۳۰ پله بالا آمد و در مقام ۱۳۴ قرار گرفت. هرچند رژیم تازه هم آزادی نشر و بیان را به صورت کامل تأمین نکرده است.

در مصر هنوز وضعیتی ناروشن حاکم است. این کشور به مقام ۱۶۶ سقوط کرده است، زیرا "شورای نظامی" که پس از سرنگونی حسنی مبارک قدرت را به دست گرفت، قانون وضعیت فوق‌العاده را در کشور تمدید کرد؛ قانونی که یکی از عواقب آن محدود کردن آزادی مطبوعات است.

نمونه‌ای منفی از جنبش‌های عرب را می‌توان در امیرنشین بحرین دید. در این کشور کوچک حاشیه خلیج فارس اعتراضات مردمی با قهر و خشونت سرکوب شد و بسیاری از فعالان حقوق بشر دستگیر شدند. در بحرین وضعیت آزادی بیان ۲۹ پله پایین آمد و در لیست به رتبه ۱۷۳ رسید.

کشور لیبی که خود را از دیکتاتوری معمر قذافی نجات داد، در مقام ۱۵۴ قرار گرفته است. در برابر در‌ یمن که طرفداران و مخالفان علی عبدالله صالح در رقابتی خونین درگیر شده‌اند، آزادی نشر و بیان در وضعیتی بسیار نامناسب و در مقام ۱۷۱ قرار دارد. وضعیت هر دو کشور ناپایدار است و هنوز روشن نیست که روزنامه‌نگاران چه سرنوشتی پیدا خواهند کرد.

رژیم سوریه که با خشونتی بی‌سابقه و سانسوری شدید کار خبررسانی را غیرممکن ساخته، در لیست به درجه ۱۷۶ سقوط کرده است. خبرگزاری‌ها بارها اعلام کرده‌اند که از اطلاع‌رسانی درباره وضعیت بحرانی سوریه ناتوان هستند.

در کشورهای اروپایی

در اروپا کشورهای گوناگون وضعیت متفاوتی دارند. فنلاند و نروژ و هلند در بالاترین پله‌های لیست هستند و کشورهای بلغارستان (مقام ۸۰)، ایتالیا (مقام ۶۱) و یونان (مقام ۷۰) وضعیت نامناسبی دارند. در بلغارستان روزنامه‌نگارانی که درباره فساد اداری و بزهکاری گزارش تهیه می‌کنند، مورد تهدید و حمله قرار می‌گیرند.

در جریان اعتراضات اقتصادی در یونان، دولت برخی از عکاسان و روزنامه‌نگاران را از کار گزارش‌گری و خبررسانی منع کرد. آلمان (در مقام ۱۶) در میان کشورهای اتحادیه اروپا وضعیتی میانی دارد. در این کشور دسترسی به ارگان‌های رسمی و اداری دشوار است و منابع خبری در مصونیت نیستند.

مجارستان که سال گذشته در مقام ۲۳ جدول قرار داشت به مقام ۴۰ جدول سقوط کرده است. در این کشور دولت می‌کوشد با وضع قوانینی تازه نفوذ خود را در رسانه‌های جمعی افزایش دهد. متأسفانه سایر کشورهای اتحادیه اروپا نسبت به این پدیده حساسیت کافی نشان ندادند.

بریتانیا از مقام ۱۹ به مقام ۲۸ جدول سقوط کرد و علت آن ماجرای دخالت برخی از نشریات در زندگی خصوصی شهروندان بود. دولت ترکیه به بهانه مبارزه با تروریسم، روزنامه‌نگاران را با تضییقات و محدودیت‌های زیادی زیر فشار قرار می‌دهد. این کشور به مقام ۱۴۸ جدول سقوط کرده است.

در میان کشورهای اروپایی بدترین بیلان به بلاروس (روسیه سفید) تعلق دارد با مقام ۱۶۸ در جدول. الکساندر لوکاشنکو، رهبر این کشور، به دنبال اعتراضات دسامبر ۲۰۱۰ به دستگیری بیش از صد نفر از کارکنان رسانه‌های جمعی دستور داد.

در آذربایجان (مقام ۱۶۲) نیز از زمان اعتراضات خیابانی در آغاز سال ۲۰۱۱ دولت بر رسانه‌های جمعی و دنیای مجازی کنترل بیشتری اعمال می‌کند. رئیس‌جمهور الهام علی‌یف از دشمنان سرسخت آزادی بیان معرفی شده است.

آمریکای شمالی و جنوبی

ایالات متحده از مقام ۲۷ در جدول سال گذشته به مقام ۴۷ سقوط کرده است. در جریان جنبش "اشغال وال استریت" پلیس از گزارش شفاف رویدادها جلوگیری به عمل آورد. گفته می‌شود که ظرف دو ماه بیش از ۲۵ مورد از دستگیری و آزار روزنامه‌نگاران گزارش شده است.

در شیلی که پلیس تظاهرات دانشجویی را با خشونت سرکوب کرد، رتبه این کشور ۴۷ درجه پایین آمد و به مقام ۸۰ رسید. در چند کشور دیگر آمریکای لاتین نیز وضعیت آزادی نشر و بیان رو به وخامت گذاشت: برزیل در مقام ۹۹، پاراگوئه در مقام ۸۰ و پرو در مقام ۱۱۵ قرار گرفتند. در این کشورها خبررسانی درباره فساد و بزهکاری و مشکلات زیست‌محیطی، عقوبتی سخت به دنبال دارد.

در قاره آسیا

در جمهوری خلق چین (مقام ۱۷۴) وضعیت حقوق بشر باز هم بدتر شد. در جریان اعتراضات دنیای عرب رسانه‌های چین زیر فشاری بیشتر قرار گرفتند تا درباره واقعیت اعتراضات چیزی منتشر نکنند. در چین بیش از هر کشور دیگری روزنامه‌نگار و وبلاگ‌نویس محبوس است.

در هنگ کنگ نیز وضعیت رو به وخامت است و این کشور از مقام ۳۴ به مقام ۵۴ سقوط کرد. در ویتنام (مقام ۱۷۲) انتقاد از دولت با محکومیت‌های سنگین کیفر داده می‌شود. در برمه (مقام ۱۶۹) به دنبال اصلاحات اخیر وضعیت نشر و بیان اندکی بهبود یافته است.

کشورهای قاره سیاه

در آفریقا وضعیت کشورها بسیار متفاوت است. سودان با مقام ۱۷۰ همچنان صاحب یکی از بدترین کارنامه‌هاست، اما دولت "سودان جنوبی" که سال پیش به استقلال رسید، وضعیت بهتری دارد و در مقام ۱۱۱ قرار گرفته است.

با برگشتن ثبات سیاسی به نیجر مقام این کشور ۷۵ پله بالا رفت و به رتبه ۲۹ رسید. نامیبیا نیز وضعیت مثبتی دارد و جزو ۲۰ کشور بالای جدول قرار گرفته است. اما در بیشتر کشورهای آفریقایی مانند اوگاندا و ساحل عاج وضعیت از گذشته بدتر است.

و بدترین‌ها:

امسال نیز کشورهای اریتره، ترکمنستان و کره شمالی در رده‌های آخر جدول هستند. بنا به گزارش سازمان "گزارشگران بدون مرز" دیکتاتوری‌های حاکم بر این کشورها کمترین ارزشی برای حقوق مدنی شهروندان خود قائل نیستند. در سطحی نزدیک به این کشورها، سوریه، ایران و چین قرار دارند.

AA/PB