سازمان مردم‌نهاد گزارشگران بدون مرز سه شنبه ۲۱ آوریل (۳۱ فروردین) رده‌بندی سالانه کشورهای جهان بر اساس آزادی مطبوعات و شفافیت در اطلاع‌رسانی را منتشر کرد.

در رده‌بندی سال ۲۰۲۱ هم مانند سال‌های قبل، این کشورهای شمال اروپا هستند که از نظر وضعیت آزادی رسانه‌ها بر صدر نشسته‌اند. برای پنجمین سال پیاپی نروژ در رده نخست فهرست رده بندی جهانی آزادی رسانه‌ها ایستاده، فنلاند در رده دوم پابرجا مانده و سوئد با یک پله ترقی به رده سوم رسیده، دانمارک  نیز بر سکوی چهارم ایستاده است؛ کشورهایی که در نقشه رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها به رنگ سفید به نمایش درآمده‌اند.

اما در کنار "خوب‌ها"، گزارش سال ۲۰۲۱ نشان می‌دهد که وضعیت روزنامه‌نگاری و روزنامه‌نگاران در ۷۳ کشور از مجموع ۱۸۰ کشور، بدتر شده و روزنامه‌نگاران ۵۳ کشور به شدت در تنگنا قرار گرفته‌اند. در نقشه‌‌ی رده‌بندی آزادی رسانه‌ها، این کشورها به رنگ‌های سرخ و سیاه نمایش داده شده‌اند: نماد "وضعیت دشوار" و "وضعیت بسیار بد" و در پی آنها "وضعیت نامطلوب با رنگ نارنجی".

 ایران با یک پله سقوط در رده ۱۷۴ 

 یکی از کشورهایی که به رنگ سیاه نشان داده شده، جمهوری اسلامی ایران است. ایران که در رده‌بندی امسال با یک پله سقوط در رده ۱۷۴ و پایین‌تر از کشوری مانند افغانستان قرار گرفته، یکی از کشورهایی است که به نوشته این گزارش از آغاز انتشار رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها از سال ۱۳۸۱ تاکنون، به علت سرکوب حکومتی، از نظر آزادی اطلاع رسانی همواره در پایین‌ترین رده‌های جدول بوده است.

گزارشگران بدون مرز می‌نویسد، ایران یکی از سرکوبگرترین کشورها برای روزنامه‌نگاران است و بی‌وقفه اخبار و گردش اطلاعات را کنترل می‌کند. در رده‌بندی امسال تنها شش کشور وضعیتشان از ایران بدتر است.

گزارشگران بدون مرز به تلاش‌های حکومت برای کم جلوه دادن شمار مبتلایان به بیماری کووید ۱۹ و فوت‌شدگان در آمارهای رسمی اشاره می‌کند و می‌نویسد، مقامات حکومتی افزون بر مهار اطلاعات در رسانه‌های سنتی و رسمی و در اینترنت، تهدید، احضار و بازداشت و محکوم کردن روزنامه‌نگاران و شهروند-خبرنگاران را افزایش داده‌اند.

در این گزارش با اشاره به اعدام روح‌الله زم، مدیر سایت خبری و کانال تلگرام آمدنیوز نوشته شده  که ایران در ۵۰ سال گذشته بیشترین شمار احکام اعدام علیه روزنامه‌نگاران را صادر و یا اجرا کرده است. 

روح الله زم پس از ربوده شدن از خاک عراق، محکوم و در تاریخ ۲۲ آذر۱۳۹۹ به دار آویخته شد.

افغانستان ثابت در جای خود اما یکی از مرگبارترین کشورها

سازمان گزارشگران بدون مرز در گزارش جدید خود همچنین به وضعیت آزادی رسانه‌ها در افغانستان پرداخته و از کشتار هدفمند خبرنگاران و خشونت افراط‌گرایانه‌ای که علیه خبرنگاران به ویژه خبرنگاران زن اعمال می‌شود، خبر می‌دهد. این گزارش می‌نویسد که دست‌کم شش خبرنگار و همکار رسانه  در سال ۲۰۲۰ به شکل هدفمند به قتل رسید‌ه‌اند و چهار تن دیگر نیز از آغاز سال میلادی جدید کشته شده‌اند.

أفغانستان در این رده‌بندی در مکان ۱۲۲ ایستاده است. سازمان گزارشگران بدون مرز تأکید می‌کند، "افغانستان با آنکه به دلیل افت و یا تغییرات دیگر کشورها در جایگاه خود ثابت مانده است، اما همچنان یکی از مرگبارترین کشورهای جهان برای خبرنگاران است."

آلمان دو پله کاهش رتبه و "وضعیتی بی‌سابقه"

در رتبه‌بندی جهانی "آزادی مطبوعات" امسال آلمان هم سقوط کرده است. سازمان گزارشگران بدون مرز علت این کاهش رتبه را عمدتا حمله به خبرنگاران دانسته و می‌نویسد که سه چهارم حملات به خبرنگاران در جریان و در حاشیه اعتراض‌های برگزارشده علیه محدودیت‌های اعمال شده برای مقابله با کرونا رخ داده است. این گزارش همچنین از حمله به خبرنگاران در جریان تظاهرات‌ گروه‌های چپگرا برای نمونه علیه ممنوعیت یک پلتفرم اینترنتی یا در تظاهرات روز اول ماه مه اشاره می‌کند.

گردآورندگان گزارش می‌نویسند، به همین دلیل وضعیت آزادی مطبوعات در آلمان باید از "خوب" به "راضی‌کننده" کاسته می‌شد.

با وجود این کاهش رتبه اما آلمان در مجموع ۱۸۰ کشور جهان در سکوی ۱۳ این رتبه‌بندی ایستاده است. سال گذشته این کشور در این رده‌بندی جهانی، رتبه یازدهم را به خود اختصاص داده بود.

در ادامه این گزارش در مورد آلمان آمده است که خشونت علیه اهالی رسانه در سال ۲۰۲۰ "ابعادی بی‌سابقه به خود گرفته است". آنها ۶۵ حمله خشونت‌آمیز در این حوزه را به ثبت رسانده‌اند که در مقایسه با سال پیش تقریبا ۵ برابر افزایش یافته است. گزارشگران بدون مرز می‌نویسد، خبرنگاران مورد ضرب و شتم قرار گرفته‌اند، لگد خورده‌اند، به زمین پرتاب شده‌اند، به روی آنها تف انداخته شده، اذیتشان کرده‌اند، به آنها توهین و تهدیشدشان کرده‌اند و مانع از ادامه کارشان شده‌اند.

ایالات متحده آمریکا در این رتبه‌بندی در رده ۴۵ (سال گذشته ۴۶) ایستاده است.

همه‌گیری کرونا و گرایش‌های سرکوبگرانه علیه اهالی رسانه

سازمان گزارشگران بدون مرز می‌نویسد که بسیاری از دولت‌ها و سران کشورها، در مورد همه‌گیری کرونا دست به انتشار اطلاعات نادرست و اخبار جعلی زده‌اند. در این میان می‌توان به تبلیغات دونالد ترامپ، رئیس جمهور پیشین آمریکا و بولسونارو، رئیس جمهور برزیل یا نیکلاس مادورو در ونزوئلا اشاره کرد.

در این گزارش همچنین به ایران اشاره شده و آمده است که  مقامات حکومتی با سخت‌تر کردن گردش اطلاعات و افزایش بازداشت و محکوم کردن روزنامه‌نگاران به حبس‌های سنگین، تلاش کردند شمار مبتلایان و کشته شدگان بر اثر کووید -۱۹ را رو به کاهش نشان دهند.

گزارشگران بدون مرز می‌نویسد که همه‌گیری کرونا در سراسر جهان گرایش‌های سرکوبگرانه علیه اهالی رسانه را تقویت کرده است. در این گزارش به چین، ونزوئلا، صربستان و کوزوو اشاره شده که در آنها اهالی رسانه به علت گزارش‌دهی و اطلاع‌رسانی در رابطه با کرونا دستگیر شده‌اند.

کریستف دولوار دبیر اول گزارشگران بدون مرز می‌گوید: «روزنامه نگاری بهترین واکسن علیه اطلاعات نادرست است اما تولید و توزیع آن از سوی کارداران سیاسی، اقتصادی و فنآوری و گاهی نیز فرهنگی مسدود می‌شود».

گزارش‌گران بدون مرز در گزارش سال ۲۰۲۱، از روزنامه‌نگاری به عنوان "واکسنی علیه اطلاعات ناراست" نام برده است.

قاره‌های جهان در رده بندی جهانی آزادی رسانه‌ها ۲۰۲۱

در این گزارش از اروپا و امریکا (شمالی و جنوبی) همچنان به عنوان قاره‌های شایسته‌تر برای آزادی رسانه‌ها نام برده شده است. در قاره آفریقا اگر چه شاخص آزارگری کاهش یافته اما این قاره همچنان برای خبرنگاران، زیستگاهی پرخشونت است.

بر پایه این گزارش در مجموع هیچ تغییر عمده‌ای در خاورمیانه و آفریقای شمالی دیده نشده و این منطقه همچنان آخرین مرتبه را در رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها حفظ کرده است.

در این گزارش آمده است که خاورمیانه سخت‌ترین و خطرناک‌ترین منطقه برای روزنامه‌نگاران است و همه‌گیری کرونا وضعیت را برای رسانه‌های کشورهای این منطقه که پیش از این هم در حال احتضار بودند، وخیم‌تر کرده است. این گزارش در کنار ایران از عربستان سعودی، سوریه و مصر نام برده است.

بدها و بدترهای امسال

از زمان ارائه این رتبه‌بندی به این روش از سال ۲۰۱۳ تاکنون هیچ‌گاه شمار کشورهایی که در آنها سازمان گزارشگران بدون مرز وضعیت آزادی رسانه‌ها در آنها را "خوب و پسندیده" یا "رضایت‌بخش" ارزیابی کرده باشد این چنین کاهش نداشته است.

شمار کشورهای با وضعیت "خوب" از ۱۳ کشور به ۱۲ کشور رسیده است. یعنی تنها در ۱۲ کشور از مجموع ۱۸۰ کشور جهان وضعیتی مناسب برای آزادی اطلاع‌رسانی و اهالی رسانه حکمفرماست.

روسیه در رده ۱۵۰ قرار گرفته که به استناد این گزارش به شکل گسترده‌ای دستگاه سرکوب خود را برای جلوگیری از پوشش خبری اعتراضات هواداران الکسی ناوالنی به کار گرفته بود.

چین، ترکمنستان، کره شمالی و اریتره با کمترین امتیاز در قعر این رتبه‌بندی‌اند. چین رده ۱۷۷ جدول را به خود اختصاص داده و در منطقه سیاه نقشه (کشورهای با وضعیت بسیار ناگوار آزادی رسانه) جا خوش کرده است. ترکمنستان (رتبه ۱۷۸)، کره شمالی (رتبه ۱۷۹) و اریتره (رتبه ۱۸۰) دیگر ساکنان پایین‌ترین سطح رده‌بندی‌اند. ایران در کنار این کشورها ساکن قعر جدول است.