نمایشگاه کتاب فرانکفورت ۲۰۱۴ بیش از هر سال شاهد روبرویی تضادها در زمینه‌ی کتاب و نوشتار بود کتاب‌های الکترونیکی در کنار کتاب‌های قدیمی تقریبا موزه‌ای؛ کودکان مشتاق که گاه به خواست خود در غرفه‌ای کار می‌کردند، در کنار دیدارکنندگان سالمندی که به کمک دیگران به نمایشگاه آمده بودند و نمایشگران آلمانی در کنار غرفه‌دارانی از آسیا، آفریقا و گوشه و کنار دیگر جهان.

هرچند امسال نسبت به سال‌های گذشته تعداد کمتری از علاقه‌مندان برای دیدار از نمایشگاه به فرانکفورت رفتند، در عوض، حضور کارشناسان نشر و کتاب از سال‌های پیش چشمگیرتر بود و شرکت بیش از ۹ هزار گزارشگر و دست‌اندرکار رسانه‌ها، اهمیت این رویداد فرهنگی را به خوبی نشان می‌داد.

یورگن بوس، مدیر عامل نمایشگاه جهانی کتاب، می‌گوید: «جهان، جهان مبتکران و کسانی است که از مرزهای محدود محیط زندگیشان می‌گذرند و مجازاً به سرزمین‌ها، فرهنگ‌ها و رشته‌های دیگر و دوردست اسباب‌کشی می‌کنند.»

یورگن بوس نمایشگاه جهانی کتاب را پایتخت ایده‌های جهان نامید که امسال شاهد حضور بیش از ۱۰۰ انتشاراتی ادبیات کودکان، یعنی نسل آینده بود.

۷ هزار و ۳۰۰ نمایشگر از بیش از صد کشور، جهانی بودن نمایشگاه را ثابت کردند.

کوشک نور و دایره

امسال کوشک یا همان پاویونِ مهمان ویژه که به فنلاند تعلق داشت، نسبت به سال‌های پیش، مساحت بزرگتری را به خود اختصاص داده بود که بی‌اختیار دیدارکننده را به یاد کمی تراکم جمعیت در فنلاند می‌انداخت.

شعار این کوشک "فنلاند کول" (فنلاند عالی) بود. این تالار ویژه به شش بخش دایره‌شکل تقسیم شده بود که هر بخش به موضوری در زمینه‌ی خواندن و نوشتن می‌پرداخت. دایره نماد هم‌ترازی و شفافیت در فنلاند است. در حالی که در یکی از بخش‌ها کودکان یاد می‌گرفتند چگونه می‌توان از یک خواننده‌ی تسلیم و بی‌اراده به خواننده‌ای مسلط بر متن و با اراده تبدیل شد، در بخش دیگر دستگاهی کامپیوتری با ثبت امواج مغز، شعری مناسب با احساسات فرد، انتخاب می‌کرد.

خانم ماریانه لوتِنِن، از گردانندگان تالار ویژه، به دویچه وله گفت: «اینکه می‌گویید این تالار نسبت به سال‌های پیش نورانی‌تر آراسته شده، برای نشان دادن سفیدی برف و یخ و اهمیت خورشید در فنلاند بوده است».

چشمگیرترین حضور را کاله هاکولا، نویسنده‌ی بنام ادبیات کودکان فنلاند، داشت که سر یکی از میزها برای نوباوگان علاقه‌مند کتاب می‌خواند و ترجمه می‌کرد. گرچه در بخش‌های دیگر این تالار ویژه تکنیک‌های جهان مجازی چشم‌ها را خیره می‌ساخت، ولی کار آنها مستقیما ربطی به کشور فنلاند نداشت.

حاشیه پابه‌پای متن

بیش از ۳۴۰۰ برنامه‌ی پیرامونی یا فوق برنامه، از سخنرانی و گفت‌وگو گرفته تا نمایش فیلم و تئاتر و نقاشی و عکاسی، در چارچوب نمایشگاه کتاب برگزار شد که گاه هدف اصلی یعنی نمایش کتاب را تحت‌الشعاع قرار می‌داد.

برای نمونه بخش ویژه‌ای در تالار ۵ نمایشگاه ایجاد شده بود که نویسندگان و انیشمندان از آن به عنوان مکان تأمل و اندیشه بهره می‌گرفتند. خانم یانه تِلِر، نویسنده‌ی سرشناس دانمارکی، در این مکان ویژه از نویسندگان گوناگون دعوت کرد تا در مدت برگزاری نمایشگاه ایده‌ی خود را برای نگارش و تألیف کتابی با یکدیگر در میان گذارند و در این کتاب درباره‌ی یکی از موضوع‌های بروز سیاسی که فاش نشد، تازه‌ترین دست‌یافته‌شان را گرد آورند و به سیاستمداران جهان اهدا کنند.

برخی از کتاب‌خوانی‌ها برای ایجاد "فضاهای فنلاندی" در اتوبوس‌هایی که حالت سونا را داشتند، انجام می‌گرفت. و سرانجام در روز ۹ اکتبر (۱۷ مهر) یعنی دومین روز نمایشگاه، هزاران نفر در صفی به درازای بیش از ۱۰۰ متر در باغ نمایشگاه منتظر گرفتن امضا از "کرو" (Crow) خواننده‌ی نامدار پاپ آلمان بودند.

امسال نیز همانند سال‌های پیش، اعطای جایزه‌های گوناگون از فرازهای برنامه‌های پیرامونی نمایشگاه کتاب فرانکفورت بود. جایزه‌ی خوش‌طرح‌ترین کتاب به نویسنده‌ی آلمانی، کریستینا روکل، برای کتابش با عنوان "و سر ترکید" اهدا شد. به عنوان حسن ختام نمایشگاه هم "جایزه‌ی صلح کتاب‌داران و کتاب‌فروشان آلمان" به نویسنده‌ی منتقد آمریکایی و کارشناس بنام داده‌پردازی، جرون لنیر، اهدا گردید.

حضور ایران، زیر سایه‌ی وزارت خارجه

بجز "شباویز"، ناشر ادبیات کودکان از تهران، و نشر "گردون"، به سرپرستی نویسنده‌ی نامدار عباس معروفی از برلین که به دعوت نمایشگاه خود به فرانکفورت آمده بودند و باید به عنوان تنها انتشاراتی‌های مستقل ایرانی در این نمایشگاه از آنان نام برد، باقی انتشاراتی‌های ایرانی زیر پوشش وزارت خارجه‌ی جمهوری اسلامی در نمایشگاه امسال شرکت کردند.

گذشته از ناشرانی چون "کانون پرورش فکری" و "المصطفی" و "الهدی"، که مستقیما از کمک‌های رسمی و دولتی بهرمند هستند، چند انتشاراتی دیگر مانند نشر "ساقی" در غرفه‌ی بزرگ جمهوری اسلامی ایران حضور داشتند که از شهرت عمومی برخوردار نیستند.

سوسن صفاوردی، نماینده‌ی شصت ناشر و نویسنده‌ی زن ایرانی در غرفه‌ی جمهوری اسلامی، در گفت‌وگو با دویچه وله گفت که حضور ایشان در "این غرفه" لزوما نباید به وابستگی به دولت و حکومت معنی شود.

شاید تنها شخصیتی که اندکی جای خالی ناشران و نویسندگان مطرح و مستقل درون‌مرز را در این بخش پر می‌کرد، هوشنگ مرادی کرمانی، نوسنده‌ی قصه‌های خاطره‌انگیز "خاطرات مجید" بود که برای رونمایی ترجمه‌ی کتاب تازه‌اش به نام "خمره" به نمایشگاه فرانکفورت آمده بود.

نمایشگاه جهانی کتاب در فرانکفورت امسال از ۸ تا ۱۲ اکتبر برگزار شد. میهمان ویژه‌ی سال آینده‌ی نمایشگاه، کشور اندونزی خواهد بود.