دادگاه نخستین محکمه علیه تروریسم به عنوان "جنایتی بین‌المللی" است و برای لبنان و خاورمیانه اهمیت زیادی دارد.
دادگاه ویژه ترور رفیق حریری پنج‌شنبه ۱۶ ژانویه (۲۶ دی) با جایگاه خالی متهمان کار خود را آغاز کرد. متهمانی که چهاردهم فوریه سال ۲۰۰۵ در مرگ نخست‌وزیر سابق لبنان و ۲۱ فرد دیگر دست داشتند هنوز بازداشت نشده‌اند.

به این ترتیب این دادگاه ویژه، نخستین دادگاه بین‌المللی است که بدون حضور متهمان برگزار می‌شود. همزمان بررسی پرونده ترور رفیق حریری در دادگاه لاهه، نخستین محکمه علیه "تروریسم" در یک دادگاه بین‌المللی به شمار می‌رود که به عقیده قضات دادگاه "جنایتی بین‌المللی" محسوب می‌شود.

نورمن فارل، بازپرس ارشد دادگاه ویژه رفیق حریری، روز پنج‌شنبه هنگام افتتاح روند این دادگاه، ترور رفیق حریری را "یک ترور آگاهانه و برنامه‌ریزی شده" خواند.

ترور با انفجاری معادل ۳ هزار کیلوگرم "تی ان تی"

چهاردهم فوریه سال ۲۰۰۵ انفجار مهیبی مرکز بیروت پایتخت لبنان را به لرزه درآورد. یک مهاجم انتحاری خودرویی را منفجر کرد که قدرت انفجار آن به اندازه سه هزار کیلوگرم "تی ‌ان ‌تی" ارزیابی شد. این انفجار ۲۲ نفر از جمله نخست‌وزیر پیشین لبنان، رفیق حریری را به کام مرگ کشید.

رفیق حریری که دوستدارانش و خبرنگاران به او "آقای لبنان" می‌گفتند، میلیاردها ثروت خود را با گسترش فعالیت‌های اقتصادی ‌در عربستان اندوخته بود و تمام تلاش خود را برای بازسازی لبنان پس از جنگ داخلی و اتحاد این کشور به کار گرفته بود.

ترور او دو سال پس از ورود نیروهای آمریکایی به عراق پیامدهای مؤثر و عمیقی در لبنان و منطقه خاومیانه داشت.

پیش‌زمینه سیاسی ترور حریری

"نویه تسوریشه تسایتونگ" در تحلیلی به قلم "یورگ بیشهوف" می‌نویسد، بستر سیاسی تنشی که ترور رفیق حریری در چهارچوب آن گنجانده می‌شود، در دوم سپتامبر سال ۲۰۰۴ شکل گرفت.

در این تاریخ شورای امنیت سازمان ملل متحد قطع‌نامه‌ پیشنهادی آمریکا و فرانسه مبنی بر خروج نیروهای خارجی از لبنان و انحلال گروه‌های شبه‌نظامی این کشور را تصویب کرد.

این قطع‌نامه همچنین‌ هرگونه دخالت خارجی در انتخابات ریاست جمهوری لبنان را محکوم می‌کرد. منظور از نظامیان خارجی در این قطع‌نامه، نیروهای ارتش سوریه مستقر در لبنان بودند که نقشی تعیین کننده در صحنه سیاسی بیروت بازی می‌کردند.

آن روز‌ها امیل لحود، متحد سوریه، رئیس‌جمهور لبنان بود. دمشق خواستار تمدید دوران ریاست ‌جمهوری او بود. شبه‌نظامیانی که شورای امنیت سازمان ملل خوستار انحلال آن‌ها شده بود، نیروهای گروه حزب‌الله لبنان، هم‌پیمان حکومت سوریه بودند.

پس از پایان جنگ داخلی لبنان در سال ۱۹۹۱ حزب‌الله به عنوان تنها حزب سیاسی لبنان سلاح‌های خود را حفظ کرد. برخی از سیاستمداران لبنانی معتقد بودند که این کار می‌تواند در برابر حمله احتمالی اسرائيل مفید باشد.

این تحلیلگر می‌افزاید که آمریکا و فرانسه خواستار پایان نفوذ سوریه در لبنان بودند. ژاک شیراک، رئیس‌جمهور فرانسه که از دوستان رفیق حریری بود، در پی گسترش نفوذ این کشور در لبنان بود که پس از جنگ جهانی اول مدتها تحت قیمومت فرانسه قرار داشت.

به باور او از سوی دیگر جرج بوش، رئیس‌جمهور آمریکا نیز در نظر داشت بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه را به دلیل حمایت از شورشیان عراق در مقابل نیروهای آمریکایی زیر فشار قرار دهد و به تهدید اسرائیل از سوی حزب‌الله خاتمه دهد.

ظن دمشق به حمایت حریری از قطع‌نامه سازمان ملل

این تحلیل می‌افزاید که قدرت سوریه در لبنان با قطع‌نامه ۱۵۵۹ در خطر بود اما هنوز از هم نپاشیده بود. کمتر از ۲۴ ساعت پس ازتصویب این قطع‌نامه، پارلمان لبنان با تمدید ریاست‌جمهوری ایمل لحود تا سه سال بعد موافقت کرد.

اما دمشق رفیق حریری را به حمایت مخفیانه از تلاش آمریکا و فرانسه برای تصویب این قطع‌نامه متهم می‌کرد. حریری که ارتباطات بسیار خوبی در حکومت سوریه داشت پیشتر از دمشق خواسته بود که به پایان دوران ریاست جمهوری ایمل لحود کمک کند. اما اسد از این پیشنهاد استقبال نکرده بود.

حریری خواستار پایان قدرت امیل لحود بود که همواره با طرح‌های او به عنوان نخست‌وزیر مخالفت می‌کرد و مانعی در راه اصلاحات اقتصادی او به شمار می‌رفت. به عقیده ناظران، دلیل این اختلاف‌نظرها کمتر سیاسی و بیشتر به دلیل فعالیت یک مافیای سوری- لبنانی از نظامیان و تاجرانی بود که امیل لحود مرد آنها به شمار می‌رفت.

حریری اما با سیاست‌های اقتصادی خود در پی آن بود که درهای لبنان را برای سرمایه‌گذارانی از خیلج فارس و غرب باز کند و آنان را به سرمایه‌گذاری در لبنان تشویق کند تا مسیر ‎ بازسازی کشور پس از جنگ داخلی هموار شود.

استعفای حریری پیش از انتخابات پارلمانی

به باور "یورگ بیشهوف" حریری حضور نظامی سوریه و مسلح بودن گروه حزب‌الله را دست‌کم هرگز به طور علنی زیر سؤال نبرد. او از قرار با حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله نیز رابطه دوستانه‌ای داشت.

لبنان با قطع‌نامه ۱۵۵۹ شورای امنیت مخالفت کرد و اعضای حزب حریری در پارلمان این کشور به تمدید ریاست جمهوری ایمل لحود رأی موافق دادند.

اما یک ماه و نیم پس از تمدید ریاست‌جمهوری ایمل لحود، رفیق حریری از نخست‌وزیری لبنان استعفا کرد. عمر کرامی جایگزین حریری شد که از حامیان شناخته شده سوریه در لبنان بود.

حریری به سرعت تلاش خود را معطوف انتخابات پارلمانی لبنان کرد که در ماه مه (حدود سه ماه پس از تاریخ ترور حریری) برگزار می‌شد او امیدوار بود پیروزی در این انتخابات بازگشت او به صحنه سیاسی کشور را هموار کند.

احساسات جریحه‌دار شده لبنانی‌ها و خروج نیروهای سوری

تحلیل فوق می‌افزاید که بسیاری در لبنان اطمینان دارند که حزب‌الله در ترور رفیق حریری دست داشته و انفجار بیروت به دستور حکومت دمشق صورت گرفته است.

پس از ترور حریری صدهاهزار نفر در بیروت به خیابان‌ها ریختند و خواستار خروج نیروهای سوری از لبنان شدند. اکثریت سنی‌ها لبنان ‎برای نخستین بار متأثر از ترور رهبر خود جبهه‌ای متحد علیه سوریه تشکیل دادند.

در پی افزایش فشارها در لبنان و از طرف جامعه بین‌المللی، بشار اسد نیروهای خود را از خاک لبنان خارج کرد. دو ماه پس از ترور حریری آخرین سرباز سوری خاک لبنان را ترک کرد.

سازمان ملل متحد کمیسیونی را مسئول بررسی ترور حریری کرد که نخستین گزارش آن سازمان‌های اطلاعات مخفی لبنان و سوریه را در مظان اتهام قرار می‌داد.

دمشق هرگونه دخالت در این ماجرا را رد کرد و مدعی شد که این اتهامات بخشی از توطئه غرب با هدف تغییر رژیم در سوریه است.

در سپتامبر سال ۲۰۱۱ میلادی، سعد حریری، پسر رفیق حریری که خود نخست‌وزیر لبنان بود، شکایت از سوریه را دارای انگیزه‌های سیاسی و در نتیجه اشتباه خواند.

انگشت اتهام حزب‌الله به سوی اسرائیل

امید به اینکه ترور حریری و خروج نیروهای سوری موجب اتحاد در لبنان خواهد شد نیز به واقعیت نپیوست. یک ائتلاف بزرگ که پس از انتخابات شکل گرفته بود باردیگر از هم پاشید.

یکی از مسائل مورد اختلاف احزاب شریک در این ائتلاف، درخواست خانواده و دوستان رفیق حریری برای تشکیل دادگاهی بین‌المللی به منظور رسیدگی به پرونده ترور او بود.

احزاب نزدیک به سوریه و حزب‌الله مخالف این طرح بودند و با تصویب مصوبه‌ای در پارلمان لبنان مخالفت کردند. دولت‌های غربی اما خواستار تشکیل دادگاه ویژه‌ای برای لبنان شدند و در ژانویه سال ۲۰۰۷ با مصوبه شورای امنیت سازمان ملل متحد این خواست را عملی کردند.

این دادگاه دو سال بعد کار خود را آغاز کرد. در نخستین گام چهار افسر لبنانی نزدیک به سوریه از زندان آزاد شدند که چهار سال پیش‌تر و براساس شواهد نخستین گزارش کمیسیون سازمان ملل متحد بازداشت شده بودند. دولت‌های غربی ارتباط خود با حکومت دمشق را از سر گرفته‌اند و این باور تقویت شد که سوریه از مظان اتهام خارج شده است.

به جای سوریه نقش حزب‌الله، گروه شبه نظامی شیعی نزدیک به جمهوری اسلامی ایران و سوریه در پرونده ترور حریری پررنگ شد.

دادگاه بین‌المللی لاهه سال ۲۰۱۱ در نخستین کیفرخواست خود چهار نفر را که همگی از اعضای حزب‌الله بودند به دست داشتن در ترور رفیق حریری متهم کرد.

حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله لبنان، به سرعت اتهامات مطرح شده را رد کرد و با طرح این پرسش که "مرگ حریری به نفع چه کسی بود؟" انگشت اتهام به سوی اسرائیل دراز کرد.

معادله غرب و عربستان مقابل حزب‌الله، سوریه و ایران

دادگاه ویژه ترور رفیق حریری اطمینان داده است که وظیفه آن بررسی اتهامات افراد و نه دولت‌ها یا گروه‌های سیاسی است. رأی این دادگاه پیامدهای تأثیرگذار معناداری در منطقه خواهد داشت.

در لبنان نبرد بر سر قدرت ادامه دارد. در خاورمیانه، غرب و عربستان سعودی در یک سو و در سوی دیگر جمهوری اسلامی ایران، رژیم اسد و گروه حزب‌الله قرار دارند.

جنگ داخلی سوریه شرایط کنونی را پیچیده‌تر کرده و لبنان بار دیگر صحنه بمب‌گذاری‌های مختلف شده است.