پیشتر گزارش شده بود که میزان آلودگی آب‌های دریای اطراف نیروگاه اتمی فوکوشیما به رادیواکتیو بیش از هزار برابر حد مجاز است. ولی آخرین گزارش‌ها می‌گویند این میزان به بیش از ۳ هزار برابر رسیده است.

پیش از آن نیز گزارش‌هایی مبنی بر آلودگی ‌خاک و آب‌های اطراف نیروگاه فوکوشیما به عنصر رادیواکتیو سزیم منتشر شده بود.

نیروگاه هسته‌ای فوکوشیما دانیچی ژاپن در یازدهم مارس بر اثر زلزله‌ای تقریبا ۹ ریشتری آسیب دید. این نیروگاه در شمال شرق ژاپن واقع شده و ۶ راکتور دارد.

تلاش‌هایی که تا کنون برای جلوگیری از پیشرفت آسیب‌های راکتورهای این نیروگاه انجام شده به موفقیت نرسیده و روز به روز بر وسعت و دامنه‌ی فاجعه افزوده می‌شود.

آلودگی ‌آب‌ها به مواد رادیواکتیو از مهم‌ترین آلودگی‌های زیست‌محیطی به حساب می‌‌آیند. دکتر مهران افخمی، کارشناس آلودگی‌های آب، زباله و مواد جامد در این مورد می‌گوید: «مواد رادیواکتیو می‌توانند وارد بخش‌های مختلف محیط ‌شوند، از جمله آب و خاک. ولی وقتی وارد آب شدند به این دلیل که آب در طبیعت جریان دارد و مورد مصارف مختلف قرار می‌گیرد از حساسیت بیشتری برخوردار می‌شود».

وی در مورد امکانات موجود برای زودن آب از آلودگی به عناصر رادیواکتیو می‌گوید: «عملا راه خاص و دقیقی برای جداسازی اینها وجود ندارد مخصوصا اینکه این مواد می‌توانند وارد آب دریا و سواحل شده و در گستره‌ی وسیعی پخش شوند. قاعدتا در ابتدا باید شناسایی شود که چه نوع عناصر رادیواکتیوی بر اثر این اتفاق وارد محیط شده است».

ید رادیواکتیو نیمه‌ی عمر ۸ روزه دارد. نیمه‌ی عمر یک عنصر رادیواکتیو مدت‌زمانی است که در آن نیمی از خواص رادیواکتیو این عنصر از دست می‌رود. یعنی خواص رادیواکتیو ید ۱۳۱ بعد از هشت روز به نیم و بعد از ۱۶ روز به یک‌چهارم می‌رسد و تنها بعد از طی یک رشته دوره‌های هشت روزه‌ از بین خواهد رفت.

عناصر رادیواکتیو می‌توانند توسط امواج دریا گسترش یابند. آلودگی به این عناصر ممکن است با وارد شدن به چرخه‌ی حیات، به گیاهان، جانوران و انسان‌ها نیز منتقل شوند.

خطر آلودگی به رادیو اکتیو برای انسان

دکتر بهروز بیات، کارشناس فیزیک اتمی در اتریش، در مورد خطرات آلودگی به ید رادیو اکتیو در انسان می‌گوید: «ید در بدن انسان وارد تیروئید شده و در آن جمع می‌شود. به همین علت هم است که در محیط‌هایی که خطر آلودگی به ید رادیواکتیو وجود دارد به مردم قرص‌های حاوی ید می‌دهند تا از طریق ید طبیعی تیروئید را پر کنند و بدن دیگر ید رادیواکتیو را به خود جذب نکند».

عنصر خطرناک‌تر از ید رادیواکتیو سزیم است که نیمه‌ی عمر آن به ۳۰ سال می‌رسد. دکتر بیات می‌گوید: «سزیم عنصری شیمیایی است که خیلی شبیه به سدیم و پتاسیم است و وقتی که آزاد می‌شود به سرعت در بدن واکنش نشان می‌دهد. اگر سزیم جدب بدن شود می‌تواند در همه‌جای بدن مخصوصا در ماهیچه‌ها و استخوان بنشیند. سزیم هر دو اشعه‌ی بتا و گاما را تشعشع می‌کند و در بدن می‌تواند سلول‌های مجاور را از بین‌ببرد».

عنصر دیگری که در صورت آلوده شدن محیط به آن می‌تواند برای انسان خیلی خطرناک شود استرونسیوم است: «استرونسیوم اشعه‌ی بتا می‌فرستد، طول عمر آن حدود ۲۸ سال است و چون شبیه کلسیم است در استخوان می‌نشیند و پس از آن سلول‌های اطراف خود را تغییر خاصیت و شکل می‌دهد، در واقع در آنها موتاسیون (جهش) ایجاد می‌کند».

عنصر دیگری که بسیار خطرناک است پلوتونیوم است. دکتر بیات می‌افزاید: «پلوتونیوم عنصری سنگین است که اشعه‌ی آلفا تشعشع می‌کند و مهم‌ترین خطر آن این است که اگر ذرات آن تنفس شود می‌تواند از طریق اشعه‌ی آلفا در شش انسان سرطان ایجاد کند».

دکتر بیات تأکید می‌کند که خطر انتشار آلودگی‌های ژاپن از طریق هوا برای کشورهای دور ناچیز است. اما خطر انتشار این آلودگی‌ها نه تنها از طریق مواد غذایی ژاپن بلکه از طریق کالاهای خریداری شده از این کشور وجود دارد و باید نسبت به آن آگاه بود.

عوامل مؤثر در ابعاد آلودگی به رادیواکتیو

دکتر مهران افخمی، کارشناس آلودگی‌ آب، سه عامل میزان آلودگی محیط به رادیواکتیو، نیمه‌ی عمر این عناصر و نحوه‌ی انتشار آن‌ها را از عوامل تعیین‌کننده می‌نامد و آلودگی آب به رادیو‌اکتیو را از خطرناک‌ترین آلودگی‌ها برمی‌شمرد.

وی ‌می‌گوید: «نیروگاه‌های هسته‌ای به این دلیل حساس ‌هستند که اینها باید به خاطر اینکه راکتورها همیشه باید خنک باشند کنار منابع آبی قرار گیرند و یکی از نگرانی‌ها این هست که اگر حادثه‌ای برای آنها به وجود بیاید منابع دریایی که خیلی هم از نظر اکوسیستمی حساس هستند به شدت در معرض خطر قرار می‌گیرند».

مانند نیروگاه هسته‌ای بوشهر که در نزدیکی آب‌های خلیج فارس قرار دارد. در صورتی که نیروگاه بوشهر به هر دلیلی آسیب ببنید پیامدهای آن بسیار وسیع‌تر و خطرناک‌تر از نیروگاه فوکوشیمای ژاپن خواهد بود.

اگر چنین حادثه‌ای در ایران اتفاق بیافتد؟

دکتر بهروز بیات در این مورد که آیا نیروگاه اتمی بوشهر می‌تواند بر اثر عوامل مختلف آسیب دیده و سرنوشت مشابهی برای ایران و خلیج فارس به وجود بیاید می‌گوید: «بله، به علل مختلف. زلزله یکی از عوامل است ولی عوامل دیگری هم وجود دارد و چنانچه این اتفاق بیافتد خلیج فارس آلوده می‌شود و چون آب‌های آن عمیق نیست آلودگی می‌تواند با سرعت بیشتر منتقل شود. توجه داشته باشید که ایران امکانات امدادرسانی و لجستیکی و تجربه‌ی ژاپنی‌ها را ندارد. اگر چنین فاجعه‌ای در ایران صورت بگیرد پیامدهای آن چندین برابر ژاپن خواهد بود و برای همین هم امیدواریم که تجربه‌ی ژاپن درس عبرتی بشود برای خیلی از رژیم‌ها، از جمله ایران تا بیهوده روی گسترش نیروگاه‌های هسته‌ای پافشاری نکنند چون این‌ها خطرات بسیار بزرگی را در خود دارند».

کارشناسان می‌گویند، خلیج فارس به این دلیل که دریایی نیمه بسته است و آب‌های درون آن حرکتی دورانی و برخلاف جهت عقربه‌ها‌‌ی ساعت دارند در برابر چنین اتفاق‌هایی بسیار آسیب‌پذیرتر است. به همین دلیل آلودگی احتمالی آنها به رادیواکتیو پیامدهای بسیار وسیع‌تری بر جای خواهد گذاشت.

فریبا والیات
تحریریه: مصطفی ملکان

برای شنیدن این گزارش می‌توانید به فایل صوتی زیر مراجعه کنید.