بسیاری شهرهای اروپایی برای بهبود کیفیت هوا تلاش می‌کنند، اما سطح آلودگی هم‌چنان بالاست. داده‌های آژانس محیط زیست اتحادیه اروپا (EEA) مشخص می‌کند که به ویژه خردسالان آماج آسیب‌های این آلودگی هستند.

آژانس یادشده که در کپنهاگ قرار دارد، خواستار اقدامات بیشتر برای حفظ سلامتی کودکان در برابر اثرات منفی آلاینده‌ها شده است. واقعیت آن است که با وجود پیشرفت‌ مقررات بازدارنده، هنوز بسیاری دولت‌ها با سرسختی از استانداردهای تعیین‌شده سازمان جهانی بهداشت عدول می‌کنند؛ این مقاومت در اروپای شرقی، مرکزی و کشوری چون ایتالیا بارز است.

هنوز راه درازی در پیش است

دلیل اصلی ریزگردها و آلاینده‌ها در این مناطق، استفاده از سوخت‌های جامد مانند زغال سنگ در حوزه گرمایش و صنایع است.  به گفته آژانس محیط زیست، علاوه بر مقادیر ریزگرد و غبار، شاخص‌های اوزون و دی‌اکسید نیتروژن نیز در این کشورها بسیار بالاست. علت آسیب‌پذیری بیشتر کودکان و نوجوانان نیز به این برمی‌گردد که اندام‌ها و سیستم ایمنی آنها هنوز در حال رشد است.

هانس بروینینکس، مدیر اجرایی منطقه اقتصادی اروپا، خواستار محافظت از همه اروپایی‌ها در برابر آلودگی هوا شده است. او می‌گوید راه درازی برای دستیابی به هوای پاک مانده و راه‌کارها و الگوهای پیشگیری در سطح ملی و محلی باید فورا تقویت شوند، "به خصوص برای مراقبت از کودکان که در این زمینه بی‌دفاع هستند".

طبق برآورد EEA بیلان مرگ‌های زودرس در میان شهروندان زیر سن قانونی در ۳۲ کشور اروپایی ۱۲۰۰ نفر است؛ آماری شامل ۲۷ عضو اتحادیه، سوئیس، نروژ، ایسلند، لیختن اشتاین و ترکیه.

لزوم کاهش آلودگی در مبدا

جراردو سانچز، کارشناس منطقه اقتصادی اروپا می‌گوید، نمی‌توان در موضوع خطرات زیست محیطی و آلودگی هوا به کودکان مانند بزرگسالان نگاه کرد. بچه‌ها سرعت تنفس بالاتری دارند، بیشتر از طریق دهان نفس می‌کشند، از نظر جثه به زمین نزدیک‌تر و از نظر وزن سبک‌تر هستند. این تفاوت‌های بیولوژیکی باعث می‌شود که نحوه قرار گرفتن این گروه سنی در معرض آلودگی هوا نیز متفاوت باشد. ضعف عملکرد ریه، و خطر آسم و آلرژی از جمله عواقب بالقوه این تفاوت‌ها هستند.

سانچز راه اصلی محافظت از کودکان را در گرو کاهش آلودگی در مبادی اصلی، یعنی در ترافیک، صنعت و گرمایش می‌داند و می‌گوید: «یک اقدام مناسب نیز تمرکز بر بهبود کیفیت هوا در اطراف مدارس و مهد‌های کودک از طریق گسترش فضای سبز است.»

بیشتر بخوانید: هر سال ۴۰۰ هزار اروپایی قربانی آلودگی هوا می‌شوند

آژانس محیط زیست اروپا معمولا بیلان مرگ و میرهای زودرس ناشی از آلودگی هوا را در پاییز منتشر می‌کند. ارقام سال ۲۰۲۰ نشان می‌داد که حدود ۲۴۰هزار نفر در پی عوارض مستقیم و غیرمستقیم استنشاق ریزگردها جان باخته‌اند. سازمان جهانی بهداشت می‌گوید سالانه نزدیک هفت میلیون نفر بر اثر آسیب‌های ناشی از آلودگی هوا می‌میرند.

به طور طبیعی، سطح بالای آلایندگی در شهرها و کلان‌شهرها مشاهده می‌شود. با این حال در مقایسه ۳۷۵ شهر اروپایی، چند شهر واجد پاک‌ترین هوای اروپا معرفی شده‌اند؛ از جمله فارو در پرتغال و اومئو و اوپسالا در سوئد.

کارشناسان محیط زیست، وضعیت آلمان را بر حسب آلاینده‌های متفاوت طبقه‌بندی می‌کنند. وقتی صحبت از ذرات معلق به میان می‌آید، جمهوری فدرال در شاخص‌های میانی قرار می‌گیرد اما وقتی بحث دی‌اکسید کربن باشد که عمدتا به ترافیک و عبور و مرور جاده‌ها بر می‌گردد، آلمان یکی از بدترین رتبه‌ها را داراست.

فقدان آمار و تحقیق در ایران

آلودگی هوا چهارمین علت مرگ و میر در سطح جهانی است و به مرگ یا تولد نوزاد نارس نیز ارتباط دارد. بیماری‌های ایسکمیک قلبی، سکته مغزی، ‌سرطان ریه و بیماری‌های مزمن انسداد ریوی به عنوان شایع‌ترین پیامدهای ناشی از آلودگی هوا شناخته شده‌اند. آماری رسمی و تفکیک شده در ایران در این باره وجود ندارد.

شش ماه قبل، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت به رسانه‌ها گفته بود سالانه ۲۰ هزار و ۸۰۰ مرگ منتسب به آلودگی هوا وجود دارد؛ رقمی که با توجه به جمعیت کشور و هوای بسیار ناسالم کلان‌شهرها، واقعی و منطقی به نظر نمی‌رسد.

سه ماه پیش هم رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوا، مرگ ناشی از آلاینده‌ها را سالی ۴۵هزار مورد عنوان کرد و گفت هفت درصد این آمار  به "مرده‌زایی" باز می‌گردد.

اواسط دی ماه ۱۴۰۱ گزارشی از سوی پژوهشگران دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران و بوشهر و اداره حفاظت محیط زیست منطقه ویژه اقتصادی عسلویه منتشر شد که ارتباط کاهش ضریب‌هوشی در کودکان با شاخص‌های بالای ذرات معلق را نشان می‌داد.

تحقیق این گروه نتیجه می‌گرفت که قرار گرفتن در معرض ذرات معلق کوچک‌تر از ۵/ ۲ و ۱۰ میکرون به واکنش‌های التهابی، وزن کم در زمان تولد، ضریب‌هوشی پایین و پرفشاری خون همراه می‌شود. این پژوهش تاکید می‌کرد که کودکان در مراحل اولیه رشد مغز، به دلیل ایمنی پایین‌تر، تکثیر سلولی بالاتر و توان کمتر سم‌زدایی و ترمیم دی ان ای، بیشتر در معرض آسیب قرار دارند.

طبق گزارش که در خبرگزاری ایسنا منتشر شده بود، وضعیت کودکان شش تا هشت ساله بومی در سه منطقه کم برخوردار ایران (بوشهر) از فروردین تا دی ۱۳۹۸ مورد مطالعه قرار گرفت.

پژوهشگران کشور سه منطقه با سطوح مختلف آلودگی هوا در مناطق کم برخوردار ایران را انتخاب کردند و اثرات آلودگی هوا بر بهره هوشی کودکان شش تا هشت ساله این مناطق را مورد بررسی قرار دادند.

۳۶۹ کودک مورد تحقیق همگی از نظر جسمی سالم بودند و سابقه بیماری، ضربه یا بستری شدن در بیمارستان نداشتند. والدین آنها هم سیگاری، معتاد یا بیمار نبودند اما نتایج نشان داد که ضریب هوشی کودکان در مناطق کمتر آلوده ۶۲/ ۱۶ امتیاز بیشتر از سایرین بود.  این تحقیق البته نمی‌تواند ملاکی قطعی تلقی شود، زیرا نتیجه گیری علمی مستلزم بررسی شاخص‌‌های دیگری چون عامل ژنتیک، نژاد، اندازه دور سر، وضعیت اقتصادی و تحصیلی خانواده و سبک زندگی است.

سال گذشته مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه‌ای را تصویب کرد که بر اساس آن دسترسی به محیط زیست سالم از جمله هوای پاک یکی از موارد حقوق بشر عنوان شد. بیش از ۱۶۰ کشور به این قطعنامه غیر الزام‌آور رأی مثبت دادند، اما هشت کشور آن را امضا نکردند از جمله چین، روسیه و ایران.