لی ون‌لیانگ، چشم پزشک چینی و همکار بیمارستان مرکزی شهر ووهان نخستین کسی بود که سی‌ام دسامبر سال گذشته درباره شیوع گونه جدیدی از ویروس کرونا هشدار داد.

پزشک چینی ابتدا به خاطر این افشاگری سرزنش شد و تحت فشار قرار گرفت اما اندکی بعد از او اعاده حیثیت شد. مقام‌های وزارت بهداشت چین در هفته دوم ماه ژانویه امسال شیوع ویروس جدید کرونا را تائید و آن را عامل ابتلا به بیماری کووید۱۹ معرفی کردند.

مرگ فاش‌کننده کرونا بر اثر بیماری کووید۱۹

در همان روزهایی که شیوع ویروس جدید به طور رسمی تائید شد دکتر لی ون‌لینگ به آن مبتلا شد و پس از یک دوره بیماری حاد تنفشی دوم فوریه بر اثر ابتلا به کووید۱۹ درگذشت.

در این فاصله و تا آخرین روز سال ۲۰۲۰ نزدیک به ۸۳ میلیون مبتلا به کرونا در ۱۹۱ کشور جهان شناسایی شده و بیش از یک میلیون و ۸۰۰ هزار نفر از مبتلایان به کووید۱۹ جان خود را از دست داده‌اند.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

در دوازده ماه گذشته با تلاش پژوهشگران کشورهای مختلف آگاهی از ویروس کرونا بسیار افزایش یافته و برخی شرکت‌های داروسازی نیز موفق به تولید واکسن‌هایی برای مقابله با آن شده‌اند.

سابقه شیوه کرونای جدید

پیش از پرداختن به روند واکسیناسیون برای پیشگیری از ابتلا به بیماری کووید۱۹ بد نیست کمی از سابقه آن اطلاع پیدا کنیم.

تا امروز به طور قطع مشخص نیست که ویروس جدید کرونا چه زمانی و چگونه بین انسان‌های شیوع پیدا کرده است. بیشترین احتمال این مطرح می‌شود که این ویروس از طریق گونه‌ای خفاش به حیوان دیگری به عنوان میزبان منتقل شد و از این طریق به انسان سرایت کرد.

بسیاری از پژوهشگران احتمال می‌دهند این حیوان میزبان گونه‌ای راسو باشد. نام مورچه‌خوار پولک‌دار نیز در این ارتباط مطرح شده است.

تا کنون مشخص شده که آغاز شیوع کرونای جدید به خیلی پیشتر از ماه دسامبر و دست‌کم به تابستان سال گذشته باز می‌گردد. در نمونه‌هایی در ایتالیا و مربوط به سپتامبر ۲۰۱۹ رد ویروس کرونا پیدا شده است.

شناسایی ویژگی‌های کووید۱۹ و جستجوی راه‌های مقابله

ویروس‌شناسان چین در مدت زمانی بسیار کوتاه موفق شدند اطلاعات ژنتیکی ویروس جدید را رمزگشایی کنند و ۲۱ ژانویه آن را در گزارشی منتشر کردند.

سه روز بعد جزئیات بیشتری درباره ساختار ژنتیکی ویروس ارائه شد که به میکروب‌شناسان و ویروس‌شناسان جهان امکان داد کار تحقیق و آزمایش برای ساخت دارو و واکسن مقابله با کرونای جدید را آغاز کنند.

بر غشای بیرونی ویروس کرونا شاخک‌هایی قرار دارد که نقشی تعیین‌کننده برای چسبیدن و نفوذ به سلول‌های فرد مبتلا بازی می‌کنند.

به همین دلیل در بخش بزرگی از پژوهش‌ها و آزمایش‌های مربوط به ساخت دارو یا واکسن کرونا مهار و بی‌اثر کردن این شاخک‌ها محور کار قرار دارد.

تا کنون هیچ یک از داروهای شناخته شده در درمان بیماری کووید۱۹ موثر نبوده و تا پایان سال ۲۰۲۰ هم دارویی برای مداوای آن تولید نشده است.

یکی از داروهایی که گفته می‌شود روند بهبود را تسریع می‌کند "رمدسیویر" است. سازمان بهداشت جهانی به تازگی نسبت به تاثیر این دارو  ابراز تردید کرد و آن را از فهرست داروهای کمکی برای درمان بیماران مبتلا به کووید۱۹ حذف کرد. با این همه برخی پزشکان استفاده از داروهای ضد عفونت را برای کمک به درمان مفید می‌دانند.

نخستین مجوزهای واکسن کرونا

برای کسانی که واکسن کرونا را تنها راه پشت سر گذاشتن این بحران می‌دانند آخرین ماه سال ۲۰۲۰ ماهی نویدبخش و امید آفرین بود. نخستین مجوزهای استفاده از واکسن کرونا در آمریکا و اروپا در این ماه صادر شد.

واکسن بیون‌تک- فایزر، محصول مشترک دو شرکت داروسازی آلمانی و آمریکایی اندکی بیش از دو هفته پیش در ایالات متحده و بریتانیا و چند روز مانده به پایان سال در اتحادیه اروپا مجوز گرفت و توزیع آن آغاز شد.

در آمریکا واکسن شرکت آمریکایی مدرنا هم مجوز گرفته و انتظار می‌رود مجوز آن برای کشورهای اتحادیه اروپا در روزهای ابتدایی سال ۲۰۲۱ صادر شود.

همزمان چین و روسیه نیز برای واکسن‌های تولید این کشور مجوز صادر کرده‌اند که قرار است به کشورهای دیگر، به خصوص کشورهای در حال توسعه هم صادر شود.

تولید و توزیع سریع واکسن کرونا نهادهای بهداشتی و شرکت‌های داروسازی را با چالش‌های زیادی روبرو کرده است.

تولید ساده‌تر، توزیع دشوارتر

واکسن‌هایی که بر پایه اطلاعات ژنتیکی (mRNA) ساخته شده‌اند، نظیر فایزر - بیون‌تک و مدرنا برای تولید انبوه مشکل کمتری دارند و می‌توانند سریع‌تر از واکسن‌هایی که از ویروس مرده یا تضعیف شده ساخته می‌شوند تولید شوند. این نخستین بار است که واکسن‌های تولید شده بر پایه اطلاعات ژنتیکی مجوز گرفته‌اند.

با این حال واکسن فایزر - بیون‌تک باید در دمای منهای ۷۰ درجه سانتیگراد و واکسن مدرنا در دمای منهای ۲۰ درجه نگهداری شوند که توزیع آنها را در قیاس با نمونه‌های دیگر مشکل‌تر می‌کند.

به گفته سازمان بهداشت جهانی، تا پایان سال ۲۰۲۰ دست‌کم ۲۳۳ پروژه تولید واکسن در کشورهای مختلف جهان در دستور کار بوده است. شرکت‌های مهم داروسازی از وجود ۲۴۶ پروژه خبر می‌دهند. واکسن شرکت آسترازنکا هم ۳۰ دسامبر در بریتانیا مجوز گرفت.

راه طولانی رسیدن به ایمنی جمعی

با وجود آغاز واکسیناسیون در برخی کشورها و خبرهایی که از نزدیک بودن آغاز این کار در بسیاری دیگر از کشورها می‌رسد، بسیاری کارشناسان معتقدند رسیدن به ایمنی جمعی یا گله‌ای در سرتاسر جهان به احتمال زیاد تا سال ۲۰۲۲ طول خواهد کشید.

اغلب کارشناسان معتقدند برای رسیدن به ایمنی جمعی باید ۶۰ تا ۷۰ درصد شهروندان یا از طریق ابتلا و بهبودی یا با دریافت واکسن در مقابل بیماری کووید۱۹ ایمن شده باشند.

جمعیت آمریکا نزدیک به ۳۳۰ میلیون نفر برآورد می‌شود. با این حساب برای رسیدن به ایمنی جمعی باید تا ۲۳۰ میلیون نفر در ایالات متحده واکسینه شوند.

پایان نامشخص واکسیناسیون در آمریکا

کارگروه کرونای کاخ سفید وعده داده بود تا پایان سال، ۲۰ میلیون نفر در آمریکا واکسینه شوند. مطابق گزارش‌ها شمار شهروندان واکسینه شده به سه میلیون نفر هم نمی‌رسد.

جو بایدن رئیس جمهوری منتخب آمریکا روز گذشته و هنگام معرفی برنامه‌های خود برای مقابله با پاندمی کرونا، ضمن انتقاد شدید از اهمال دولت دونالد ترامپ وعده داد در صد روز اول کار دولتش صد میلیون نفر در ایالات متحده واکسینه شوند.

دو واکسنی که در آمریکا مجوز گرفته‌اند باید دو دوز و در فاصله حداکثر سه هفته تزریق شوند. به عبارت دیگر آمریکا برای ایمنی جمعی به ۴۶۰ میلیون دوز واکسن نیاز دارد.

اگر واکسن به اندازه کافی تولید شود و وعده جو بایدن هم تحقق یابد، باز هم آمریکا تا رسیدن به ایمنی جمعی ماه‌ها فاصله دارد.

واکسن و ویروس‌های جهش‌یافته

در این میان ویروس‌های جهش‌یافته کرونا در بریتانیا و چند کشور دیگر مشاهده شده و این پرسش را به وجود آورده که آیا واکسن‌هایی که تا کنون ساخته شده‌اند در برابر ابتلا به گونه‌های جهش‌یافته هم ایمنی ایجاد می‌کنند؟

پاسخ قطعی و دقیق این پرسش هنوز مشخص نیست. بسیاری از کارشناسان علوم پزشکی از جمله در انستیتو روبرت کخ آلمان معتقدند واکسن‌های تولید شده برای پیشگیری از ابتلا به ویروس جهش‌یافته هم موثر هستند.

عملکرد واکسن به این شکل است که سیستم ایمنی بدن را برای مقابله با ویروس آماده می‌کند. بر این اساس انتظار می‌رود سیستم دفاعی آماده شده توانایی مقابله با ویروس‌های تغییر یافته را نیز داشته باشد.

افزون بر این در نمونه‌هایی که تا کنون مشاهده شده تغییرات ژنتیکی ویروس‌ها جهش‌یافته به یک درصد هم نمی‌رسد و به همین دلیل سیستم دفاعی بدن پس از آمادگی از طریق واکسن، شکل تغییر یافته ویروس را هم به عنوان عنصر مهاجم می‌شناسد و با آن مقابله می‌کند.

شرکت داروسازی بیون‌تک می‌گوید واکسن این شرکت تا کنون با موفقیت برای مقابله با ۲۰ نمونه ویروس جهش‌یافته آزمایش شده است.

عوارض جانبی واکسن

به طور کلی عوارض جانبی واکسن کرونا کمابیش همان‌هایی هستند که در واکسن‌های دیگر هم می‌توانند بروز کنند: درد در محل تزریق واکسن، سر درد یا احساس خستگی. تب، لرز، اسهال و درد در مفاصل و ماهیچه‌ها هم ممکن است پس از واکسینه شدن بروز کند.

این عوارض جانبی در اغلب موارد نشانه فعال شدن سیستم دفاعی بدن و تاثیر واکسن است. در آزمایش واکسن بیون‌تک بر روی ۴۴ هزار نفر عوارض جانبی بسیار ضعیف یا ضعیف بوده که در مدت کوتاهی بر طرف شده است.

در آزمایش‌های این واکسن پس از تزریق دوز دم عوارض جانبی بیشتر بوده است: اندکی کمتر از چهار درصد واکسینه شده‌ها احساس خستگی کرده‌اند و ۲ درصد دچار سردرد شده‌اند.

میزان ایمنی واکسن‌های مجوز گرفته

تاثیر واکسن در ایمنی برابر ابتلا به بیماری کووید۱۹ یک هفته پس از تزریق دوز دوم، حدود چهار هفته پس از دریافت دوز اول مشخص می‌شود.

مطابق داده‌هایی که سازندگان دو واکسن بیون‌تک- فایزر و مدرنا ارائه کرده‌اند محصولات این شرکت‌ها تا حدود ۹۵ درصد ایمنی ایجاد می‌کند.

شرکت آسترازنکا می‌گوید واکسن این شرکت بسته به دوز تزریق آن بین ۶۲ تا ۹۰ درصد ایمنی ایجاد خواهد کرد. میزان کارآیی واکسن‌های روسی و چینی حدود ۷۰ درصد گزارش شده است.

فرد واکسینه شده می‌تواند ناقل ویروس باشد؟

پژوهشگران موسسه روبرت کخ آلمان می‌گویند این احتمال منتفی نیست که فرد واکسینه شده بدون ابتلای مجدد، ناقل ویروس کرونا باشد و آن را به دیگران منتقل کند.

به همین دلیل تا زمانی که داده‌ها و اطلاعات جدید خلاف این مسئله را اثبات نکند توصیه می‌شود شهروندان پس از واکسیناسیون هم دستورالعمل‌های بهداشتی، از جمله فاصله‌گذاری فیزیکی و استفاده از ماسک را رعایت کنند.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

شرکت بیون‌تک از این حرکت می‌کند که تا ماه فوریه داده‌ها و اطلاعات لازم در مورد احتمال سرایت ویروس از افراد واکسینه شده به دیگران آماده و اظهار نظر دقیق‌تر در این باره ممکن شود.

پرسش‌های باقیمانده در سال واکسیناسیون

تا کنون برای بیماری‌های زیادی واکسن تولید شده و بسیاری از بیماری‌های همه‌گیر از این طریق ریشه‌کن یا کنترل شده‌اند.

با این همه تا پیش از شیوه ویروس جدید کرونا، همه‌گیری هیچ ویروسی چنین گسترده نبوده و این چنین زندگی و فعالیت اجتماعی مردم را تحت تاثیر قرار نداده است.

به همین علت حتما هنوز پرسش‌های زیادی وجود دارد که پاسخی برای آنها یافت نشده، و حتما اطلاعات مفید زیادی وجود دارد که می‌توان به این نوشته افزود.

سال ۲۰۲۰ با کرونا آغاز شد و با شروع واکسیناسیون خاتمه یافت. آیا سال ۲۰۲۱ با گسترش واکسیناسیون شروع می‌شود و با ایمنی جمعی در برابر کرونا خاتمه می‌یابد؟