آوارگان آب و نزاع‌های آبی، پیامدهای بحران کم‌آبی
۱۳۹۴ اردیبهشت ۱۶, چهارشنبه
پنجمین نشست از مجموعه نشست‌های "آب، فرهنگ و جامعه" (۱۵ اردیبهشت ۹۴) زیر عنوان "نقش باورها، ارزش‌ها و سرمایه‌های اجتماعی در حکمرانی آب" در تهران برگزار شد.
این نشست‌ها به ابتکار سه نهاد غیردولتی و با حمایت مرکز بررسی‌های راهبردی نهاد ریاست جمهوری، به منظور بحث و بررسی راه‌های برون‌رفت از بحران خشک‌سالی و کم‌آبی در ایران برگزار می‌شود.
به گزارش خبرگزاری دولتی ایرنا، حسین ایمانی جاجرمی، غلامرضا غفاری و احمد فیروزآبادی، از جامعه‌شناسان و دانش‌یاران دانشکده‌ی علوم اجتماعی تهران، و محسن رنانی، اقتصاددان و عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان از سخنرانان این نشست بوده‌اند.
ستار محمودی، قائم‌مقام وزیر نیرو یک‌شنبه ۱۳ اردیبهشت گفت، در ۴ دهه گذشته میانگین سالانه بارندگی با ۱۰ میلی‌متر کاهش به ۲۴۰ میلی‌متر رسیده و میزان روانآبها از ۸۶ میلیارد مترمکعب به ۴۶ میلیارد مترمکعب تقلیل یافته است.
بیشتر بخوانید: خشک‌سالی در ایران و پروژه‌های شهروندان
مهاجران و آوارگان آب
حسین ایمانی جاجرمی می‌گوید آب چیزی است که در ایران در طی قرون و اعصار به فرهنگ و تمدن شکل بخشیده است و نبود آب نیز مایه‌ی نابودی آنها خواهد شد.
او با اشاره به گسترش مهاجرت از شهرهای جنوب شرق ایران به خاطر کم‌آبی، هشدار داد که با خشک شدن دریاچه ارومیه شمار "آوارگان آب" در کشور افزایش خواهد یافت.
قربانعلی سعادت، استاندار آذربایجان غربی مرداد ماه سال گذشته پیش‌بینی کرده بود که در صورت بحرانی‌تر شدن وضعیت دریاچه ارومیه، پنج تا شش میلیون نفر از ساکنان حاشیه آن مجبور به مهاجرت خواهند شد.
رئیس جمهور، حسن روحانی نیز در تائید این نگرانی گفته است: «اگر ما نتوانیم دریاچه ارومیه را نجات دهیم، شما بدانید که میلیون‌ها انسان در ایران باید خانه و زندگی‌شان را ترک کنند. تنها بحث آذربایجان غربی نیست، آنجا یک توفان، تمام نمک را منتشر می‌کند و زندگی مردم را مستأصل می‌کند و تمام کشاورزی اطراف استان را از بین خواهد برد.»
شهرک‌سازی بدون زیرساخت
ایمانی جاجرمی معتقد است که بر خلاف شعارهای رایج، ایرانیان "به شدت مادی" هستند و همه چیز را کالا و قابل خرید و فروش می‌پندارند.
او خرید خدمت سربازی را جلوه‌ای از این روحیه ذکر کرده و می‌گوید، "ما سلامت و حفظ تالاب‌های خود را به سود ناشی از کارخانه‌هایی که در کنار آنها احداث می‌شود می‌فروشیم".
این استاد دانشگاه فراهم نبودن زمینه بررسی و نقد تصمیم‌های سیاست‌گذاران و عدم ارتباط میان دستگاه‌های مختلف را از دیگر عوامل تشدید معضلات زیست‌محیطی ایران عنوان کرد.
ایمانی جاجرمی شهرک پردیس در شرق تهران را مثالی از بحران‌های ناشی از سیاست‌گذاری نادرست می‌داند. این شهرک برای اسکان ۷۰ هزار نفر پیش‌بینی شده بود.
با تکمیل طرح مسکن مهر در پردیس، که از دولت قبلی آغاز شد، جمعیت این شهر به یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر می‌رسد بدون اینکه برای زیرساخت‌های لازم نظیر آب لوله‌کشی، فاضلاب و امکانات آموزشی برنامه‌ریزی شده باشد.
بیشتر بخوانید: طرح افزایش جمعیت در کنار کم‌آبی و گسترش حاشیه‌نشینی
«کم‌آبی خطرناک‌تر از آمریکا و عربستان»
محسن رنانی سخنرانی خود در نشست یاد شده را با انتقاد از عنوان آن آغاز کرد و گفت: «متهم کردن مردم، جامعه و فرهنگ در بحران آبی که امروز با آن روبرو هستیم نوعی نعل وارونه و به دور از انصاف است.»
مطابق گزارش‌های رسمی سهم مصرف خانگی از منابع آبی چند درصد بیشتر نیست و فعالیت‌های کشاورزی و صنایع مصرف‌کنندگان اصلی آب هستند.
رنانی با توجه به این واقعیت تصریح کرد که سهم ناچیز مردم در مصرف آب اجازه نمی‌دهد که به آنها اتهام بزنیم و "از کسانی که قربانی سیاست‌های آبی غلط هستند بخواهیم تقصیر خود را پذیرفته و الگوی مصرف خود را اصلاح کنند".
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان ضمن هشدار نسبت به افزایش درگیری‌ها بر سر آب گفت: «در آینده، این نه آمریکا و عربستان و فرقه‌های مذهبی تندرو و...، بلکه آب خواهد بود که بیشترین ضربه را به این نظام وارد خواهد کرد.»
استاد اقتصاد دانشگاه اصفهان "حکمرانی نادرست آب" را عامل اصلی بروز بحران آب ارزیابی می‌کند و معتقد است که بدون اصلاح سیاست‌های حکومتی نمی‌توان به جلب اعتماد مردم و فرهنگ‌سازی برای مصرف بهینه آب رسید.
گسترش نزاع بر سر آب
به گزارش ایرنا رنانی خاطرنشان کرد، نزاع‌های استانی در حوزه‌ی آب مدت‌ها است که در اصفهان، شهرکرد و چهارمحال و بختیاری و برخی دیگر از نقاط آغاز شده و این نزاع تا جایی پیش رفته که دیگر صحبت‌های کارشناسی نیز تاثیر چندانی در کاهش و تلطیف آن ندارد.
نمونه‌ای از سیاست‌گذاری یا بی‌سیاستی دولت در حوزه آب در سخنان ضد و نقیض حمید چیت‌چیان، وزیر نیروی دولت یازدهم درباره سدسازی به خوبی آشکار است.
چیت‌چیان روز سه شنبه (۱۵ اردیبهشت ۹۴) گفت: «به منظور تامین آب طی سه دهه گذشته دولت و وزارت نیرو برنامه بسیار گسترده و موثری را به اجرا گذاشته به طوری که هم اکنون بیش از ۱۴۰ سد بزرگ در کشور در حال بهره‌برداری است و ۱۱۹ سد دیگر نیز در حال ساخت است.»
وزیر نیرو ابتدای آغاز کار دولت یازدهم (شهریور ۹۲) در سخنانی کاملا متفاوت از "سدسازی بی‌رویه در مسیر رودخانه‌های کم‌بازده" انتقاد کرده و گفته بود ظرفیت ذخیره‌سازی سدهای احداث شده در ایران یک و نیم برابر میزان روانآبها است.
بیشتر بخوانید: سهم سدسازی بی‌رویه در خشکی رودخانه‌ها و تالاب‌ها
ستایش وزیر از "سدسازی افراطی"
عضو کابینه دولت یازدهم در حالی اکنون از "برنامه بسیار گسترده و موثر" سدسازی در سه دهه گذشته با افتخار یاد می‌کند که درست یک سال پیش انتقاد می‌کرد که در سال‌های قبل "در سدسازی افراط" شده است.
به گزارش خبرگزاری مهر، چیت‌چیان (۲۸ اردیبهشت ۹۳) بحرانی و خشک شدن دریاچه‌هایی مانند بختگان، گاوخونی، ارومیه و هامون را از جمله حاصل سدسازی‌های افراطی در سال‌های پیشین خوانده بود.
وزیر نیرو گفت: «سد ساوه ساخته شد برای اینکه ۱۳۰ میلیون مترمکعب آب در خود جای دهد اما تاکنون ۳۰ میلیون متر مکعب بیشتر در آنجا آب نبوده است. از سویی سد کرخه برای ۷ میلیارد متر مکعب ساخته شد و بیش از ۲میلیارد و ۷۰۰ میلیون متر مکعب آب در آنجا جمع نشده است.»
در سه استان اطراف دریاچه ارومیه ۱۰۶ سد به بهره‌برداری رسیده‌که ۵۶ سد آن بر سر راه آبریزهای این دریاچه قرار دارند.