دهه‌ی ۸۰ میلادی در آلمان مصادف بود با سال‌های اوج‌گیری جنبش‌های فمینیستی و ضد نژادپرستی. در این دهه گروهی از زنان فمینیست مهاجر فعالیت خود را آغاز کردند که در سازمانهای فمینیستی با اکثریت اعضای اروپایی، خود را مورد تبعیض می دیدند و می‌خواستند بطور مستقل در تغییر ساختارهای اجتماعی دخالت داشته باشند. به این ترتیب مرکز آگیسرا (agisra) در سال ۱۹۸۳ در فرانکفورت تاسیس شد.

این نهاد به دلیل مشکلات داخلی‌ای که برایش پیش آمد در سال ۲۰۰۴ منحل شد، ولی در دهمین سال تاسیس آن، فمینیست‌های کلن این موسسه را در شهر خود پایه‌گذاری کردند؛ زنانی که تعدادشان به انگشتان یک دست هم نمی‌رسید و در ابتدا تنها با اجاره یک اتاق در شهر کلن کارشان را آغاز کردند. بهشید نجفی تنها عضو ایرانی این گروه زنان بود که همچنان از اعضای دائمی آگیسراست.

الهه صدر یکی دیگر از اعضای مرکز آگیسراست . او که همکاری‌ خود با این موسسه را از ۸ سال پیش آغاز کرده، این نهاد را این‌گونه تعریف می‌کند: «آگیسرا یک مرکز مستقل فمینیستی برای ارائه اطلاعات، راهنمایی و مشاوره به زنان مهاجر و پناهنده است که توسط خود مهاجران برای مهاجران تأسیس شده است».

"آگیسرا" مخفف عبارت Arbeitsgemeinschaft gegen sexuelle und rassistische Ausbeutung و به این معناست: "جمعیت مبارزه با استثمار جنسی و نژادی".

خانم صدر می‌گوید: «تلاش آگیسرا مبارزه با راسیسم [نژادپرستی] است. ما علیه هر نوع تبعیض مانند یهودی‌ستیزی، کولی‌ستیزی، مسلمان‌ستیزی و تبعیض جنسی مبارزه می‌کنیم.»

این مرکز تلاش دارد فارغ از نوع اقامت، مذهب، رنگ پوست و سن زنان مهاجر و تبعیدی از آنان حمایت کند.

به گفته خانم صدر، علت تمرکز این نهاد بر مشکلات زنان مهاجر این است که این گروه از زنان به دلیل زن بودن تحت دو نوع ستم هستند: ستم جنسی و ستم نژادی. به همین دلیل است که فمینیست‌های مهاجر تصمیم گرفتند مرکزی را تنها برای کمک به زنان مهاجر پایه‌گذاری کنند.

الهه صدر می‌گوید: «وقتی پناهجویی وارد کشور آلمان می‌شود، هیچ اطلاعاتی درباره این کشور ندارد، نه راجع به قوانین اینجا چیزی می‌داند و نه راجع به عادات و رسوم زندگی در اینجا و بنابراین شدیداً تحت فشار است. یکی از کارهای ما این است که او را برای زندگی در اجتماع آماده می‌کنیم.»

اولین مشکلی که بر سر راه زنان پناهجو قرار دارد، مسئله زبان است. این زنان به طور معمول زبان آلمانی را نمی دانند و چون صحبت به زبان انگلیسی نیز در همه ادارات دولتی آلمان امکان‌پذیر نیست در دوران اولیه‌ی اقامتشان در آلمان فشار بسیار زیادی را متحمل می‌شوند. یکی از کارهای اولیه آگیسرا همراهی کردن زنان پناهنده و مهاجر به ادارات برای انجام کارهایشان است.

آگاهی دادن به زنان در زمینه قوانین آلمان و نیز حقوقی که در این کشور از آن برخوردارند، گام بعدی مشاوران آگیسرا برای زنان پناهجوست.

قدم بعدی تقویت حس اعتماد به نفس این گروه از زنان است که به دلیل مشکلات دوران پناهجویی معمولا به شدت آسیب می‌بیند. این کار از طرق مختلفی انجام می‌شود که مهمترین آن کاریابی برای زنان است. مدارک تحصیلی و کاری این زنان ارزشیابی می‌شود و آنان در صورت نیاز برای گذراندن دوره‌های آموزشی به موسسه‌های آموزشی و برای اشتغال به موسسه‌های کاریابی معرفی می‌شوند.

تغییر قوانین؛ نه آرزو که عملکرد

موسسه آگیسرا هم‌زمان با کمک‌رسانی به زنان مهاجر و پناهنده، تلاش برای تغییر قوانین تبعیض‌آمیز از طریق لابی با احزاب سیاسی را نیز در دستور کار خود دارد. خانم صدر می‌گوید: «ما چون خودمان مهاجر هستیم برایمان مهم است که بتوانیم در عرصه سیاست آلمان شرکت فعال داشته باشیم و بتوانیم آن را به نفع مهاجران تغییر دهیم. این چیزی‌ست که برای ما بسیار مهم است.»

یکی از موارد موفق این لابی‌گری‌ها تغییر قانونی است که مقرر می‌کرد زنانی که از طریق ازدواج به آلمان آمده‌اند باید چهار سال با همسرشان زندگی مشترک داشته ‌باشند تا سپس بتوانند اقامت مستقل بگیرند.

این قانون باعث می‌شد زنان هرگونه خشونت و سختی در زندگی مشترک را تنها به دلیل ترس از دست دادن اقامتشان حداقل تا چهار سال تحمل کنند. با تلاش‌ نهادهای مستقل زنان این زمان در سال ۲۰۱۱ به دو سال تقلیل یافت ولی مجددا در زمان حکومت دمکرات مسیحی‌ها به درخواست سه حزب لیبرال‌ FDP ، دموکرات مسیحی CDU و سوسیال مسیحی CSU به سه سال افزایش پیدا کرد.

یکی دیگر از قوانینی که مورد انتقاد نهادهای مستقل کمک به پناهجویان است، قانونی است که بر اساس آن پناهجو در طی دوران پناهجویی‌ خود و تا قبل از پذیرفته شدن به عنوان پناهنده مجاز نیست از شعاع چند کیلومتری محل اقامتی که برایش تعیین شده دورتر شود.

حداقل خواست آگیسرا این است که پناهجویان در طی دوران پناهجویی‌شان در داخل آلمان اجازه تردد داشته باشند. این خواست البته هنوز محقق نشده است.

یکی دیگر از مطالبات این نهاد غیر دولتی، پذیرفتن درخواست پناهندگی زنانی است که تنها به خاطر جنسیتشان در کشور خود به شکلهای مختلف، چون ناقص‌سازی اندام جنسی زنان، ازدواج اجباری، خشونت خانگی یا حتی حجاب اجباری، مورد تبعیض قرار می‌گیرند.

الهه صدر می‌گوید در برخی از این موارد مثل ازدواج اجباری یا ناقص‌سازی اندام جنسی تا کنون امتیازاتی به دست آورده‌اند اما برای مواردی چون حجاب اجباری هنوز در ابتدای راه قرار دارند.

خانم صدر می‌گوید: «در مورد حجاب اجباری باید ابتدا بتوانیم این حساسیت را در جامعه ایجاد کنیم. جامعه باید بپذیرد که حجاب اجباری هم یک نوع خشونت رسمی و سازمان یافته از طرف دولت به زنان است. ولی متأسفانه هنوز در این زمینه موفقیت نداشته‌ایم.»

کار فرهنگی در کنار کمک رسانی

یکی از کارهای مهم آگیسرا کار فرهنگی در مدارس است. برای آگیسرا مبارزه با کلیشه‌های رایجی چون نسبت دادن ازدواج‌های اجباری و قتل‌های ناموسی به خانواده های مهاجر و تلاش برای جلوگیری از صدمات ناشی از سنت‌های زن‌ستیزانه به دختران جوان در چارچوب ساختارهای پدرسالارانه از اهمیت خاصی برخوردار است.

برای نمونه در مورد ازدواج اجباری با خانواده‌ها صحبت می‌شود و همینطور در مدارس به دختران و همچنین به معلمان آموزش داده می‌شود و سعی می‌شود تا میزان حساسیت نسبت به این موضوع بالا برود.

در شرایطی اضطراری که دختری در معرض ازدواج‌ اجباری قرار می‌گیرد و هیچیک از این تلاشها جوابگو نیست، در صورت خواست خود دختر، او از خانواده‌اش جدا شده و به اقامتگاه‌هایی منتقل می‌شود که توسط دولت به این منظور در نظر گرفته شده است.

موسسه‌ای غیر انتفاعی با حمایت دولتی

آگیسرا یک موسسه غیر انتفاعی و غیر دولتی است که کارش را با سه تا پنج نفر در یک اتاق اجاره‌ای شروع کرد. هم‌اکنون این موسسه هفت کارمند اصلی دارد به اضافه تعدادی نیروی داوطلب و دانشجویانی که در این موسسه کارآموزی می‌کنند.

هزینه‌ی اجاره‌ی آپارتمانی که در مرکز شهر کلن در اختیار این موسسه قرار دارد از سوی اداره خدمات اجتماعی پرداخت می‌شود. منابع مالی این نهاد نیز از طریق نوشتن طرح‌های کاری و ارائه آنها به موسسات مختلف و با حمایت مالی آنها تامین می‌شود.

بخشی از هزینه‌های اگیسرا از طریق کمکهای مالی اشخاص به صورت خصوصی تامین می‌شود. مبلغ کمک شده کسانی که به این موسسه و دیگر موسسات غیرانتفاعی کمک مالی کنند، از مالیات آنها کسر می‌شود.

این تعامل بین جامعه مدنی و دولت البته به راحتی به دست نیامده و همچنان دولت در برابر بسیاری از خواست‌های نهادهای مدنی مقاومت می‌کند اما این نهادها مطالباتشان را بر دولت تحمیل می‌کنند.

الهه صدر می‌گوید: «در بسیاری از موارد خود ادارات دولتی، زنان را برای مشاوره نزد ما می‌فرستند و بدین گونه رابطه دوطرفه دولت و نهاد مدنی تکمیل می‌شود.»

موفقیت‌ها و شکست‌ها

تغییر قوانین، بهبود شرایط زندگی زنان پناهنده و مهاجر، جلوگیری از باز گرداندن زنان به داخل چرخه خشونت و دیگر اهداف مرکز آگیسرا تنها نوشته‌های روی کاغذ نیستند، این نهاد در بسیاری موارد موفق به عملی کردن اهداف خود شده است.

یکی از مواردی که در یاد اعضای آگیسرا مانده مربوط به زنی اهل ترکیه است که شوهرش او را به همراه دو فرزندش از آلمان به ترکیه می‌برد، گذرنامه‌های هر سه را از آنها می‌گیرد و خودش به آلمان بازمی‌گردد.

آگیسرا با همکاری اداره امور خارجیان آلمان و نیز یک سازمان غیر دولتی زنان در ترکیه موفق می‌شود امکان صدور گذرنامه را برای زن بوجود آورد. دو فرزند او نیز که برای دریافت گذرنامه نیاز به اجازه پدر داشته‌اند، بدون این اجازه و با همکاری اداره امور خارجیان آلمان گذرنامه‌‌ی المثنی می‌گیرند و هر سه نفر به آلمان باز می‌گردند.

مورد دیگر مربوط به یک خانه پناهندگان است که شرایط بسیار بدی داشته اما با گزارشهایی که آگیسرا از آنجا تهیه کرده و در اختیار رسانه‌ها گذاشته، شرایط آن تغییر می‌کند.

اما مواردی هم هست که اعضای آگیسرا را ناامید می‌کند. برای نمونه زنی اهل مقدونیه که سالهاست در آلمان زندگی می‌کند و حتی فرزند خود را در این کشور به دنیا آورده است، تقاضای پناهندگی به آلمان را کرده، اما به او پاسخ رد داده‌اند. در نتیجه او در حال حاضر با خطر بیرون رانده شدن از خاک آلمان روبروست.

خانم صدر می‌گوید که تمام تلاشها در این مورد تا کنون بی‌نتیجه بوده و این زن احتمالا به زودی به همراه نوزادش مجبور به ترک آلمان خواهد شد.

جشن ۲۰ سالگی

موسسه آگیسرا ۲۸ ژوئن امسال (۲۰۱۳) بیستمین سال فعالیت خود را جشن گرفت. این موسسه هم اکنون به ۹ زبان به زنان پناهنده و مهاجر مشاوره می‌دهد و در سه بخش آموزش، مشاوره و حمایت از این زنان فعالیت می‌کند.

"حقوق بشر برای زنان مهاجر و پناهنده" تنها شعاری نیست که بر دیوار این موسسه نقش بسته، هفت عضو دائمی آگیسرا به همراه همکاران داوطلب آن، در تلاشی مداوم برای تحقق این شعار هستند.