در چند روز گذشته همزمان با تندتر شدن لحن سران ترکیه علیه بشار اسد، بحث بر سر ایجاد منطقه حائل در مرزهای ترکیه و سوریه و نیز تحریم‌های شدید ترکیه علیه این کشور و فشارهای سیاسی نیز شدت یافته ا‌ست.

رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه در یکی از آخرین سخرانی‌های خود از بشار اسد انتقاد کرد و گفت: «اگر می‌خواهید سرنوشت افرادی را ببینید که تا آخرین نفس با مردم خود جنگیدند، به تاریخ نازی‌های آلمان، هیتلر، موسولینی و چائوشسکو در رومانی نگاه کنید.»

کارشناسان مقیم ترکیه در گفت‌وگوهای خود با بخش فارسی دویچه وله تاکید می‌کنند که هنوز ترکیه از اهرم‌های لازم فشار خود علیه بشار اد استفاده نکرده است. اما آیا تحریم‌های اقتصادی و فشارهای سیاسی کافی است؟

نظرات متفاوت درباره رویارویی نظامی ترکیه و سوریه

آیخان شمشک یکی از مسئولین بخش ترکی دویچه وله می‌گوید، اگرسازمان ملل متحد و جامعه‌ی جهانی اقدام نظامی را از دولت ترکیه تقاضا کنند، احتمالا این کشور دست روی دست نخواهد گذاشت و اقدام خواهد کرد.

محمد مشتاق، کارشناس مسائل خاورمیانه در ترکیه چنین عقیده‌ای ندارد و می‌گوید: «چنین رویارویی منجر به فاجعه‌ای در منطقه خواهد شد، برای اینکه ایران هم از سوریه حمایت می‌کند. در حال حاضر روسیه و چین هم از سوریه پشتیبانی می‌کنند. به لحاظ اقتصادی هم ترکیه باید تاوان سنگینی را متحمل بشود. اما ترکیه می‌تواند از مخالفین فعلی در سوریه حمایت بکند و احتمالا همانظور که به مخالفین قذافی کمک مالی می‌کرد به مخالفین سوریه هم کمک مالی و غیره بکند.»

عارف کسگین، کارشناس "مرکز تحقیقات استراتژیک ترکیه" هم درباره‌ی احتمال رویارویی نظامی ترکیه با سوریه می‌گوید، پتانسیل بالقوه‌ای برای یک درگیری هست. او در عین حال تائید می‌کند که این به معنای حمله‌ی نظامی ترکیه به سوریه نیست.

وی همچنین می‌گوید، اقدام نظامی برای ترکیه عواقب بدی خواهد داشت. افکار عمومی ترکیه هم طرفداردرگیری نظامی با سوریه نیست و اگر افکار عمومی مخالف باشد، اردوغان به چنین عملی تن نخواهد داد.

به نظر کسگین ترکیه تلاش می‌کند که وارد درگیری‌های نظامی نشود. اما تغییر اوضاع منطقه غیر قابل پیش‌بینی است و اگر یک فاجعه‌ی انسانی رخ بدهد یا در حملات به سفارتخانه و یا شهروندان ترکیه شدت یابند، احتمال رویارویی هم هست.

عواقب اقدام نظامی غیر قابل پیش‌بینی است

به گفته‌ی کارشناس مرکز تحقیقات استراتژیک ترکیه هنوز بسیاری از پرسش‌ها درباره‌ی احتمال رویارویی نظامی بی‌پاسخ مانده‌اند.

وی دراین رابطه اضافه می‌کند :«مهمترین سئوال این است که چنین اقدامی در نفوذ حزب "عدالت و توسعه" و محبوبیت اردوغان درمیان عرب‌ها چه تاثیری خواهد گذاشت؟ ترکیه خود را طرفدار حقوق بین‌الملل می‌داند و تخطی از این مسئله را آیا قبول خواهد کرد؟ مداخله‌ی نظامی چه تاثیری می‌تواند در منطقه داشته باشد و آیا چنین مداخله‌ای منجر به بوجود آمدن عراقی دیگر نخواهد شد و کردهای سوریه هم جای پای محکمی در این کشور باز نخواهند کرد؟ تمام این سئوال‌ها و مسائل برای ترکیه مهم هستند.»

این کارشناس نتیجه می‌گیرد که ترکیه در مسئله‌ی سوریه بیشتر روی عوامل و اهرم‌های سیاسی و اقتصادی پافشاری خواهد کرد.

منطقه‌ی حائل ۵ کیلوتری یا ۳۰ کیلومتری؟

بنا به گزارش برخی رسانه‌های ترکیه تحرکات مرزی در مرزهای این کشور با سوریه نیز تشدید می‌یابد. روزنامه‌های ترکیه از استقرار نیروهای این کشور در مرزهای خود با سوریه گزارش می‌دهند. بر اساس این گزارش‌ها در مرز ترکیه تا عمق پنج کلیومتری خاک سوریه، منطقه‌ای حائل ایجاد خواهد شد که ارتش سوریه حق ورود به آن را نخواهد داشت.

به گفته‌ی محمد مشتاق، کارشناس مقیم ترکیه، آنکارا تا کنون این اخبار را رسما تائید نکرده است. وی می‌افزاید: «ترکیه طرفداراین هست که منطقه حائلی تا عمق ۵ کیلومتری درست شود تا پناهندگان سوری در آن منطقه اسکان داده شوند و به خاک ترکیه وارد نشوند، نظامیان سوری هم به آنها حمله نکنند و تحت کنترل نیروهای نظامی ترکیه باشند. ولی مخالفین سوریه پیشنهاد می‌کنند که این منطقه حائل تا عمق ۳۰ کیلومتری باشد. در حال حاضر مشخص نیست که این منطقه بوجود آمده است یا خیر. ولی من شخصا معقدم که ترکیه تا عمق ۵ کیلومتری کنترل را به دست خود گرفته، چون در این منطقه تحرکات نظامی افزایش پیدا کرده و فرمانده‌ی نیروی زمینی ترکیه نیز (سه شنبه اول آذر ۱۳۹۰) از منطقه بازدید کرد و این نشان‌دهنده‌ی حساسیت‌های ترکیه است.»

تشدید فشارهای ترکیه علیه سوریه

عارف کسگین هم در رابطه با بوجود آمدن منطقه‌ی حائل نظر محمد مشتاق را تائید می‌کند. وی در این رابطه همچنین می‌گوید: «ترکیه قصد دارد چنین منطقه حائلی داشته باشد، اما به‌وجود آمدن آن مستلزم پدید آمدن یک درگیری نظامی است که ترکیه حاضر نیست به آن تن بدهد.»

این کارشناس همچنین خاطرنشان می‌کند که بیانات رهبران ترکیه را باید بیشتر در یک فضای سیاسی تحلیل کرد. اما وی تاکید می‌کند، اگر ترکیه تمامی مناسبات سیاسی و اقتصای خود را با سوریه قطع کند، کشورهای دیگر عربی نیز به ترکیه خواهند پیوست و اتحادی علیه سوریه به‌وجود می‌آید و چنین اقدامی می‌تواند تبدیل به اعتراضات وسیع‌تری در این کشور شود.

پایان دیپلماسی و آغاز جنگ

کارشناس مرکز استراتژیک ترکیه در گفتگو با دویچه وله چنین نتیجه گیری می‌کند: «جنگ زمانی آغاز می‌شود که سیاست و دیپلماسی تمام شده باشد. اما فعلا تمامی توانایی سیاسی و اقتصادی ترکیه بکار گرفته نشده است. ترکیه حتی تا به حال گروه‌های سیاسی مخالف سوریه را هم به رسمیت نشناخته و این نشان می‌دهد که این کشور فعلا به نقطه‌ی پایانی نرسیده است.»

گرچه برخی از رسانه‌های ترکیه و کارشناسان این کشور رویارویی نظامی ترکیه و سوریه را هم پیش‌بینی می‌کنند، اما کارشناسانی که با دویچه وله گفت‌وگو کرده‌اند، اتفاق نظر دارند که رویارویی نظامی ترکیه و سوریه در وضعیت کنونی امکان‌پذیر نیست.

طاهر شیرمحمدی
تحریریه: شهرام احدی