آیا داعش خطری جدی برای ایران محسوب میشود؟
۱۳۹۳ خرداد ۲۲, پنجشنبه
عراق از سال ۲۰۰۳ پس از حمله نیروهای آمریکایی و سقوط حکومت صدام تقریبا هیچ روزی را بدون خشونت سپری نکرده است. اما صحنه سیاسی این کشور از روز دهم ژوئن امسال (۲۰ خرداد) رنگ دیگری به خود گرفته است.
نیروهای "دولت اسلامی عراق و شام"، مشهور به "داعش" در این روز توانستند شهر موصل، دومین شهر بزرگ و مهم عراق را به تصرف خود درآورند. از آن روز به بعد، درگیری‌های خونین عراق که ۱۱ سال است ادامه دارد، دیگر تنها موضوع داخلی این کشور نیست؛ ایران، ترکیه، سوریه و کمی دورتر عربستان سعودی هم از این رویداد متاثر خواهند شد.
نیروهای داعش اعلام کرده‌اند که تا نزدیکی بغداد رسیده‌اند و تنها ۲۰۰ کیلومتر با مرزهای ایران فاصله دارند. ایران به طور رسمی در برابر این خبر واکنشی نشان نداده اما یک نماینده مجلس گفته با توجه به اینکه موصل و بخشی از شهر صلاح‌الدین توسط گروه داعش اشغال شده، مرزبانی ایران نیز در منطقه به حالت آماده باش درآمده است.
ماشاءالله شمس‌الواعظین، روزنامه‌نگار و تحلیل‌گر مسائل کشورهای عربی اما معتقد است، خطر داعش بیش از آنکه یک خطر جدی و تهدیدآمیز باشد، یک بمب خبری بوده است.
شمس‌الواعظین به دویچه‌وله می‌گوید: «در مورد نیروهای داعش کمی مبالغه شده است. داعش نیروییست با تعدادی کاملاً محدود، همراه با خط مشی جنگهای پارتیزانی یعنی حمله کردن و فرارکردن و پناه گرفتن در ساختمانها یا کوهستان و پناهگاههای نظامی. داعش موفق شد یک شوک روانی بسیار بدی را در منطقه ایجاد کند و منجمله در کشور عراق. حتی در شهرهای مرزی شایعه پخش میکرد که خانقین تصرف شده و به صد کیلومتری مرزهای ایران و یا به کربلا رسیده. این شایعات همه مدیریتشده بود، برای اینکه این شوک روانی را در نیروی حریف ایجاد کند که نیروی حریف از انجام هر عکسالعملی پرهیز کند.»
شمس‌الواعظین معتقد است که آسیب‌پذیری ارتش عراق و نیز نفوذ نیروهای بعثی و نظامیان پیشین و متخصصان جنگهای روانی در میان داعش، توانسته به نفوذ این نیروها در عراق کمک کند.
ایران میان دولت عراق و داعش کجا ایستاده است؟
حسن هاشمیان، استاد سابق دانشگاه و تحلیل‌گر مسائل خاورمیانه می‌گوید تصرف موصل و سپس تکریت توسط گروه داعش و رسیدن آنها به مرزهای بغداد، کاری نیست که تنها از یک گروه کوچک اسلامی برآید. او معتقد است برای این عملیات نوعی حمایت و هماهنگی و برنامه‌ریزی سازمان‌های اطلاعاتی پیچیده لازم است.
هاشمیان حتی احتمال دست داشتن ایران در این مسئله را منتفی نمی‌داند و می‌گوید: «حتی خود ایران هم ممکن است در این قضیه دخیل باشد. چون بههرحال کاری که دارد انجام میشود، به شکلی گروههای مخالف مالکی در عراق را در کنار مالکی قرار می‌دهد. مثلاً امروز آقای مقتدا صدر که به شدت خواهان حذف آقای مالکی و عدم تمدید ایشان برای یک دوره دیگر نخست‌وزیری بود، امروز بیانیه داده که بایستی در هماهنگی با دولت آقای مالکی هنگهای صلح درست کنیم و از حسینیهها و مساجد و کلیساها دفاع کنیم. پس به شکلی این حادثه، مخالفین مالکی را در کنار مالکی قرار داده است.»
به عقیده هاشمیان کردها و نمایندگان سنی پارلمان عراق نیز باید در این مسئله موضع خود را مشخص کنند و این در نهایت به نفع دولت مالکی خواهد بود چون تمامی نیروهای مخالفش را در کنار او قرار می‌دهد.
هاشمیان معتقد است داعش در سوریه و عراق به کمک دو متحد جدی ایران آمده است؛ در سوریه به کمک بشار اسد و در عراق به کمک نوری مالکی.
داعش خطری جدی برای ایران نیست
ماشاءالله شمس‌الواعظین گسترش نیروهای تروریستی در منطقه را نه تنها به ضرر ایران بلکه علیه منافع استراتژیک کشورها و امنیت ملی آنها می‌داند. با این همه وی امکان دخالت ایران بدون درخواست دولت عراق برای کمک را تقریبا منتفی می‌داند.
این روزنامه‌نگار معتقد است ارتش ایران یا نیروهای سپاه قادرند ظرف ۲۴ ساعت نیروهای داعش را شکست دهند ولی ایران به دلایلی نمی‌خواهد راسا وارد این جنگ شود.
او می‌گوید: «اگر موضوعی تحت عنوان جنگ شیعه و سنی نبود و ایران به درخواست دولت عراق یک نیروی ویژه اعزام میکرد، تصور من این است که چه سپاه، چه نیروی ارتش و تکاوران، بهراحتی میتوانستند طی ۲۴ ساعت نیروهای داعش را حتی از موصل بیرون برانند. منتهی ایران با احتیاط در این زمینه عمل میکند و خواهان رواج جنگ فرقهای و مذهبی بین شیعه و سنی نیست. بنابراین در انتظار اقدامات بینالمللی و منطقهای برای مبارزه با نیروهای داعش می‌ماند.»
ولی آنچه که از روز سه‌شنبه (۲۰ خرداد/۱۰ ژوئن) دهان به دهان می‌گردد، احتمال مقابله ایران در صورت حمله داعش به اماکن مقدس شیعیان از جمله کربلا و سامراست.
شمس‌الواعظین اما اصولا وقوع چنین حمله‌ای را از سوی داعش ناممکن دانسته و می‌گوید: «من به لحاظ استراتژیک میگویم، نیروی داعش فاقد پوشش هوایی است. فاقد عمق استراتژیک است، یعنی پیوستگی جغرافیایی با مراکز فرماندهیاش را ندارد. فاقد توانایی برای تأمین لجستیک یک جنگ است مانند ترابری یا راه مواصلاتی و غیره. همین طور فاقد پوشش توپخانهای سنگین و سلاحهای سنگین و نیروی هوایی است، چون این نیرو ارتش که نیست. در نتیجه به سرعت عمل کردن و انتقال سریع به کانالهای دیگر برای تصرف شهرها برای داعش فوقالعاده دشوار است.»
کردها چه موضعی در برابر داعش و دولت عراق خواهند گرفت؟
حسن هاشمیان می‌گوید احتمالا بین داعش و کردها نوعی آتش‌بس اعلام میشود چرا که کردها نمی‌خواهند هزینهی زیادی بدهند. ضمن اینکه به نظر او تقسیم مناطق سنینشین عراق به جدایی کردها و تعیین کشور مستقل برای آنها کمک میکند.
او می‌گوید اتفاقی که در سوریه میان کردهای این کشور با داعش افتاد، در عراق هم تکرار میشود. هاشمیان توضیح می‌دهد: «وقتی داعشی‌ها استان الرّقه سوریه را کاملاً تصرف کردند، چون این استان در مرز کردهای سوریه قرار دارد، توافق کردند که به یکدیگر کاری نداشته باشند. به همین خاطر جنگ بین کردهای سوریه و داعش در سوریه متوقف شد. الان همین برنامه را میخواهند با کردهای عراق پیاده کنند. در واقع شهر کرکوک که به شکلی خط قرمز کردهاست، به بخشی از مناطق آن وارد شده‌اند و به جاهای دیگر وارد نشدند. همین طور در جادهای که به اربیل منتهی میشود متوقف شده‌اند.»
کامران متین استاد دانشگاه ساسکس لندن اما احتمال توافق بین کردهای عراق و داعش را منتفی می‌داند. او می‌گوید توافقی بین داعش و کردهای سوریه صورت نگرفته و حدود دو سال است که نیروهای کرد منطقه درگیر جنگی خونین با داعش هستند. علاوه بر این به اعتقاد آقای متین، ایدئولوژی گروه داعش اصلاً با نوع حکومت سکولاری که در کردستان است همخوانی ندارد.
احتمال امتیازگیری اقلیم کردستان از حکومت مرکزی عراق
کامران متین ابراز امیدواری میکند که حکوکت اقلیم کردستان تا حد ممکن در نبرد بین داعش و حکومت مرکزی عراق دخالت نکند مگر با یک سری توافقات و تضمین‌های مکتوب که بتواند اختلافات فعلی را حل کند.
وی البته تاکید دارد که داعش در دراز مدت میتواند برای حکومت اقلیم کردستان خطرناک باشد؛ بنابراین تا حد ممکن باید از پیشروی این گروه به مناطق داخلی کردستان جلوگیری کنند.
این استاد دانشگاه نوع موضع‌گیری ایران و ترکیه را در تصمیم نهایی حکومت کردستان در برابر داعش موثر می‌داند و می‌گوید: «اتحادیه میهنی کردستان، به طور سنتی متحد جمهوری اسلامی در کردستان عراق است. از آن طرف ترکیه هم هست که به طور تاریخی یکسری ادعاهای ارضی بر موصل دارد و وضعیت فعلی شاید فرصتی باشد که حضور ترکیه در منطقه تقویت شود. بهخصوص اینکه ترکیه هم با حزب دیگر عمده کردستان عراق، یعنی حزب دمکرات کردستان، رابطه خیلی نزدیکی دارد. اینکه ایران و ترکیه به چه تفاهمی در برخورد با داعش میرسند، تا حدودی میتواند تعیینکننده باشد در اینکه دو حزب اصلی کردستان عراق که نیروهای نظامی عمده کردستان متعلق به آنهاست، چگونه با داعش برخورد خواهند کرد.»