نیروهای جهادگرای موسوم به "داعش" در مدت کوتاهی راه خود را به سوی بغداد هموار کردند. اگر چه پیشروی برق‌آسای آنان در این میان متوقف شده است، ولی به نظر می‌رسد که شکاف عمیق میان نیروهای اسلامی شیعه و سنی در عراق قطعی و روند تجزیه عراق بازگشت‌ناپذیر شده است.

شماری از کارشناسان برجسته منطقه معتقدند رقابت سختی که میان نیروهای شیعه پیرامون دولت نوری مالکی از یک‌سو و اقلیت سنی از دیگرسو درگرفته است، می‌تواند توازن قدرت سیاسی در کل منطقه را برهم زند.

"ایجاد مرزهای تازه"

به گزارش رویترز، فواز جرجس، کارشناس دانشکده اقتصاد لندن معتقد است که روند فروپاشی قدرت در عراق توقف‌ناپذیر است و در این کشور "مرزهای تازه‌ای ایجاد خواهد شد". به باور وی، صرفنظر از اینکه در روزها و هفته‌های آینده چه حوادثی در عراق روی دهد، ما شاهد تقسیم‌بندی قدرت در این کشور خواهیم بود.

۱۱ سال پس از سرنگونی صدام حسین، سنی‌های عراق از تسلط دولت شیعه مالکی به تنگ آمده‌اند. به همین دلیل نیروهای افراطی گروه موسوم به "دولت اسلامی در عراق و شام" (داعش) کار آسانی در پیش دارند.

به گفته جرجس: «سنی‌های عراقی حتی حاضرند با شیطان پیمان ببندند تا بتوانند بر مالکی چیره شوند. و خطر در همین جاست».

داعش نیروهای خود را به آسانی از میان سربازان سابق رژیم صدام حسین جذب می‌کند و موفق شده "ارتش کوچکی" ایجاد کند که سربازان آن از انگیزه به مراتب بالاتری برخوردارند تا ارتش دولت مالکی که با میلیاردها دلار کمک واشنگتن آموزش دیده است.

ولی پیشروی برق‌آسای نیروهای داعش در عین حال زنگ خطر را برای دولتمردان خارج از مرزهای عراق نیز به صدادرآورده است و اتحادهای تازه‌ای را ممکن ساخته که تا چندی پیش قابل تصور نبود.

برای نمونه دولت شیعی ایران که همسایه عراق و قدرتی منطقه‌ای است اخیرا اعلام کرد که با توجه به خطر نیروهای افراطی، حاضر به همکاری با ایالات متحده آمریکا یعنی کشوری است که ایران آن را در دهه‌های اخیر همواره دشمن خود خوانده است.

"کانونی برای جهادگرایان"

از سوی دیگر واشنگتن هم بیم آن دارد که با بازگشت اسلام‌گرایان افراطی به صحنه سیاسی عراق، راه برای ایجاد کانون قدرت خطرناکی از جهادگرایان در منطقه خاورمیانه هموار شود؛ یک نوع افغانستان دیگر آن هم در نزدیکی دریای مدیترانه.

به موازات آن، عربستان سعودی و متحدان سنی این کشور نگران‌اند که جمهوری اسلامی ایران در پی ایجاد یک "کمان شیعی" از ایران تا عراق و سوریه و لبنان است. به همین دلیل عربستان سعودی و متحدانش ترجیح می‌دهند که از دست دولت شیعه مالکی خلاص شوند؛ اگر چه آنان به دلیل ارتباطات داعش با شبکه ترور القاعده به این جریان نیز نگاهی انتقادی دارند.

جمال خشوجی، رئیس یک فرستنده تلویزیونی سعودی می‌گوید: «در دولت سعودی احتمالا این نظر غالب است که گاهی یک عمل خوب توسط افراد نادرست انجام می‌شود».

"راهی به سوی فاجعه"

با این همه، اگر چه اسلام‌گرایان ظاهرا شهری میلیونی مانند موصل را به آسانی تسخیر کردند، ولی به گفته تابی دودج، تحلیلگر دانشکده اقتصاد لندن و رئیس انستیتوی پژوهش‌های خاورمیانه، چنین چیزی در بغداد نامحتمل خواهد بود.

به باور این تحلیگر، آنان بدین‌منظور نیروی کافی در اختیار ندارند و با گروهی چند هزار نفری نمی‌توان شهری مانند بغداد را تصرف کرد. آنان هم‌اکنون هم در ارزیابی نیروهای خود دچار اشتباه شده‌اند. افزون بر آن، شهر بغداد تحت کنترل نیروهای ویژه مالکی است که از طرف میلیشیای شیعه آموزش دیده در ایران پشتیبانی می‌شود.

دودج همزمان هشدار می‌دهد که ولی اگر نوری مالکی بخواهد این نیروی رزمی را بسیج کند، با آتش بازی کرده است و "این راه به فاجعه منتهی خواهد شد". چرا که می‌تواند به جنگی تمام عیار میان گروه‌های قومی تبدیل شود، جنگی که داعش نیز خواستار آن است.

نوری مالکی با وارد کردن میلیشیای شیعه به صحنه نبرد هم قادر نخواهد شد نیروهای داعش را از موصل بیرون کند یا کل مناطق شمالی را تحت کنترل خود درآورد. هر چه باشد در شمال کردها نیز از خلاء قدرت استفاده کرده و شهر نفتخیز کرکوک را که از مدتها پیش نسبت به آن ادعا داشتند تحت کنترل خود درآورده‌اند.

فواز جرجس نیز بر این باور است که زخم‌ها در عراق هرگز التیام نیافتند. این کشور آسیب‌دیده بر سر یک دوراهی قرار گرفته است و خطر فروپاشی و تبدیل به سه یا چهار کشور آن را تهدید می‌کند. عراق برای آشتی ملی نیازمند یک رهبری جدید و یک رویکرد روحی تازه است، ولی این کشور فاقد هر دو آنهاست.

جرجس که در زمان خود از حمله نظامی آمریکا به عراق نیز انتقاد کرده بود، در گفت‌وگویی با خبرگزاری آلمان، دولت نوری مالکی را مسئول وضعیت کنونی معرفی می‌کند. وی یادآور می‌شود: «درست است که آمریکایی‌ها درهای جهنم را در عراق گشودند، ولی عراقی‌ها نیز تصمیمات نادرستی گرفتند. برای نمونه دولت نوری مالکی کمک‌های بیشتر نیروهای نظامی آمریکا را رد کرد و آنان را وادار به خروج از عراق کرد».