اما آیا ایران با "شکست تحریم‌های آمریکا" قادر به جهش صادرات شده یا تنها جهش قیمت نفت و به تبع آن محصولات پتروشیمی، کشاورزی و معدنی باعث رشد درآمدهای صادرات غیرنفتی کشور شده است؟
برخلاف مانور مقامات و رسانه‌های دولتی، جزئیات آمارهای صادراتی کشور که روز سه‌شنبه ۲۳ فروردین در سایت سازمان توسعه تجارت منتشر شده، نشان می‌دهد نه تنها صادرات اقلام اساسی صادراتی مانند محصولات پتروشیمی و کشاورزی در سال گذشته افزایشی نداشته، بلکه افت هم کرده است.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
آمارهای سازمان توسعه تجارت نشان می‌دهد ایران در سال گذشته خورشیدی کلا ۲۰.۵ میلیون تن صادرات محصولات پتروشیمی، بنزین، گاز طبیعی و گاز مایع (ال‌پی‌جی) داشته است که نسبت به سال ۱۳۹۹ حتی ۶۷۰ هزار تن نیز کاهش یافته است.
اما به مدد جهش قیمت نفت در بازارهای جهانی و به تبع آن رشد چشمگیر قیمت محصولات نفتی، گازی و پتروشیمی، ارزش درآمد صادرات این محصولات از حدود ۷ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۹ به نزدیک ۱۲ میلیارد دلار در سال گذشته خورشیدی جهش یافته است.
این موضوع در اقلام عمده صادراتی دیگر مانند مواد معدنی و کشاورزی نیز صادق است.
صادرات محصولات کشاورزی ایران از لحاظ حجمی در سال گذشته بیش از ۱۵ درصد کاهش یافته، اما ارزش محصولات کشاورزی صادراتی ایران نزدیک ۵ درصد افزایش نشان می‌دهد.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
نمونه دیگر محصولات معدنی و فلزات ایران هستند که از لحاظ حجمی تنها ۵ درصد رشد داشته، اما از لحاظ ارزشی حدود ۷۵ درصد جهش یافته است.
محصولات پتروشیمی، کشاورزی و معدنی ایران سهمی ۶۳ درصدی در کل صادرات غیرنفتی کشور دارد.
به عبارتی ساده، جهش صادرات غیرنفتی کشور نه به خاطر افزایش حجم صادرات و نه شکست تحریم‌های آمریکا بوده؛ بلکه علت امر جهش قیمت نفت در بازارهای جهانی و به تبع آن، رشد چشمگیر قیمت محصولات خام معدنی و فلزات، همچنین پتروشیمی و محصولات نفتی و گازی بوده است.
شرکای ایران
نکته مهم اینکه ایران در سال گذشته نتوانسته است در بازارهای خارجی خود تنوع ایجاد کند و هنوز هم سه چهارم کل صادرات کشور راهی پنج کشور می‌شود.
جزئیات آمارهای سازمان توسعه تجارت نشان می‌دهد ایران در سال ۱۴۰۰ حدود ۴۸ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی داشته که ۷۵ درصد آن راهی پنج کشور چین، عراق، ترکیه، امارات و افغانستان شده است.
سال ۱۳۹۹ نیز ایران نزدیک ۳۵ میلیارد دلار صادرات داشت که باز هم ۷۵ درصد آن راهی این پنج کشور شده بود.
به عبارتی ساده، بخش اعظم صادرات غیرنفتی ایران تنها راهی پنج کشور می‌شود و دولت نتوانسته است بازارهای جدیدی برای صادرات خود ایجاد کند.
در مورد واردات ایران، وضعیت حتی بدتر نیز شده است.
پارسال ۷۳ درصد از کل واردات ایران تنها از ۵ کشور امارات، چین، ترکیه، آلمان و روسیه انجام شده است.
این در حالی است که در سال ۱۳۹۹ کمتر از ۷۰ درصد واردات ایران به پنج کشور متکی بود. به عبارتی، وابستگی ایران به پنج کشور عمده صادرکننده کالا به کشور حتی افزایش نیز یافته است.
نکته مهمتر اینکه، روسیه در سال گذشته جایگاه بریتانیا را به عنوان پنجمین کشور بزرگ صادرکننده کالا به ایران گرفته است.
آمارهای سازمان توسه و تجارت، همچنین گمرک جمهوری اسلامی نشان می‌دهد صادرات روسیه به ایران در سال گذشته خورشیدی بیش از ۶۰ درصد رشد داشته و به ۱.۶ میلیارد دلار رسیده است.
البته آمارهای گمرکی روسیه نشان می‌دهد که صادراتش به ایران در همین دوره بیش از ۳ میلیارد دلار بوده که نسبت به سال قبل آن بیش از دو برابر شده است.
هنوز گمرک ایران توضیح نداده چرا حدود نیمی از صادرات روسیه به ایران در سال ۱۴۰۰ در آمارهای گمرکی ایران ثبت نشده است.
به هر تقدیر، گرفتن جایگاه بریتانیا به عنوان کشوری صنعتی و مدرن توسط روسیه در صادرات کالا به ایران، نشانه مثبتی نیست.
نوع کالاهای وارداتی
بخش دیگری از گزارش سازمان توسعه تجارت ایران نشان می‌دهد در سال گذشته خورشیدی تنها ۱۴.۵ درصد از کالاهای وارداتی کشور از نوع "کالاهای سرمایه‌ای" بوده که هیچ تغییری نسبت به سال ۱۳۹۹ اتفاق نیفتاده و بقیه کالاهای وارداتی کشور از نوع "مصرفی و واسطه‌ای" بوده است.
سهم اندک کالاهای سرمایه‌ای از واردات کماکان ادامه دارد و این امر زنگ خطری برای توسعه اقتصاد کشور است.
از میان ۵۱ میلیارد دلار کالای وارداتی در سال گذشته خورشیدی، تقریبا ۲۰ میلیارد دلار مربوط به کالاها اساسی مصرفی مانند دارو و محصولات کشاورزی بوده است.
حدود ۱۵ میلیارد دلار از این رقم، با ارز ۴۲۰۰ تومانی و بقیه با ارز نیمایی یا آزاد وارد ایران شده است.
ادامه تراز تجاری منفی کشور
برای سومین سال متوالی ایران با تراز منفی تجاری مواجه شده است. پارسال ایران کمتر از ۴۸ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی و بیش از ۵۱ میلیارد دلار واردات غیرنفتی داشته است.
قبل از تحریم‌های آمریکا، تراز تجارت غیرنفتی ایران همواره مثبت بود؛ به عبارتی صادرات غیرنفتی همیشه بیشتر از واردات غیرنفتی بود.
در برخی از موارد، از جمله روسیه، تراز تجاری به شدت به زیان ایران شده است. آمارهای گمرکی روسیه نشان می‌دهد که پارسال صادراتش به ایران سه برابر وارداتش از این کشور بوده است.
آمارهای گمرکی ایران نیز اگرچه از لحاظ آمار و ارقام با آمارهای رسمی روسیه تفاوت دارد، اما حاکی از اختلاف سه برابری میان صادرات ایران به روسیه و وارداتش از این کشور است.
از آنچه گفته شد، ایران پرونده مثبتی در تجارت خارجی خود طی سال گذشته خورشیدی نداشته و کماکان از لحاظ وزن کالاهای صادراتی، وابستگی به چند کشور انگشت شمار در تجارت خارجی، سهم اندک کالاهای سرمایه‌ای وارداتی و تراز تجاری منفی وضعیت نامساعدی دارد.
مقامات جمهوری اسلامی بدون اشاره به موارد یاد شده، تنها به رشد صادرات غیرنفتی کشور اشاره کرده و آن را مرتبط با "شکست تحریم‌های آمریکا" یا "موفقیت دولت سیزدهم" می‌دانند؛ در حالی که جزئیات آمارهای سازمان توسعه و تجارت نشان می‌دهد تنها علت افزایش صادرات غیرنفتی کشور، رشد چشمگیر قیمت نفت و به تبع آن محصولات پتروشیمی، نفتی، گازی و معدنی بوده است.
ایران محصولات نفتی مانند گاز مایع (ال‌پی‌جی)، میعانات و مایعات گازی، همچنین بنزین را هم در کنار گاز طبیعی در سبد «صادرات غیرنفتی» قرار می‌دهد.