آیا مسئولین ایران از انتقال آب خزر توسط همسایگان خبر دارند؟
۱۳۹۲ اسفند ۵, دوشنبه
ویچسلاو ممداف، کارشناس مسائل خزر و فعال زیست محیطی از شهر ساحلی ترکمن‌باشی در ترکمنستان به دویچه وله می‌گوید بدون طرح شیرین‌سازی آب خزر ساکنان شهرهای ساحلی این کشور بی‌آب خواهند بود. ممداف ادامه می‌دهد: «در بندر آکتائو، در استان مانغیستاو قزاقستان در ساحل خزر ۳ دستگاه شیرین‌کننده آب نصب شده و روزانه ۸۰ هزار متر مربع آب را شیرین می‌کنند.»
این کارشناس تاکید می‌کند به کمک نیروگاه اتمی قزاقستان در آکتائو پیش از این آب دریای خزر به مقدار زیادی شیرین‌سازی می‌شد و به داخل قزاقستان انتقال می‌یافت.
قزاقستان میزان بهره‌برداری از آب خزر و انتقال آن را جزو مسائل استراتژیک کشورش می‌داند و تابحال رسما اعلام نکرده است.
برای برداشت آب دریای خزر نیازی به اجازه نیست
ممداف تاکید می‌کند ترکمنستان و قزاقستان برای شیرین سازی و انتقال آب از دیگر کشورهای ساحلی اجازه نگرفته‌اند.
آمان‌مراد بوگایف یک کارشناس محلی که درباره خزر هم تحقیق می‌کند ضمن تائید حرف‌های ممداف می‌افزاید در ساحل ترکمنستان نیروگاه‌های حرارتی کار می‌کنند و آب خزر را برای مصارف صنعتی، کشاورزی و شرب شیرین می‌کنند.
به گفته هر دو کارشناس محلی یک کارخانه شیرین‌کننده دیگر هم در نزدیکی منطقه آزاد و گردشگری "آوازه" در خزر نصب شده و آب شیرین شده را به این منطقه توریستی انتقال می‌دهد. بوگایف هم می‌گوید که برای شیرین کردن آب دریای خزر ترکمنستان از بقیه کشورها اجازه‌ای نگرفته است.
ریانووستی، خبرگزاری روسی در ۱۵ دسامبر سال ۲۰۱۳ گزارش داده بود که رئیس جمهور ترکمنستان به "پولی‌مکس" شرکت ساختمانی ترکیه دستور داده است دستگاه‌های شیرن کننده آب ترکمنستان را تا ماه مه سال ۲۰۱۶ نصب کنند.
طرح انتقال آب خزر در ایران
ایران هم سال‌هاست در پی اجرای طرح انتقال آب دریای خزر به فلات قاره ایران است. طرح دولت برای انتقال آب خزر در ۲۸ فرودین ۱۳۹۱ با حضور احمدی‌نژاد در استان مازندران افتتاح شد.
به گفته مقامات ایرانی انتقال آب از دریای خزر به فلات مرکزی در راستای تامین آب مورد نیاز خراسان رضوی، خراسان جنوبی، سمنان، یزد، کرمان و بخش‌هایی از قم در سال ۸۸ به تصویب هیات دولت دهم رسید.
منتقدین این طرح می‌گویند اجرای آن باعث شورشدن بیشتر دریا می‌شود و زیستگاه‌های ماهیان خاویاری و دیگر آبزیان خزر را تهدید می‌کند. اما آنچه که رسانه‌ها و مسئولین ایرانی اطلاع نداشتند بهره‌برداری آب دریای خزر توسط کشورهای ساحلی است.
آیا مسئولین ایرانی خبر دارند؟
یک مدیر اجرائی طرح انتقال آب دریای خزر به فلات قاره ایران که نخواست نامش فاش شود به دویچه وله گفت: «ما واقعا اطلاعاتی درباره شیرین‌کننده‌های کشورهای همجوار و انتقال آب خزر توسط آنها نداریم و نمی‌دانیم.»
وی در ادامه اظهار داشت: «ما در کشورمان مشکل آب داریم و تمام دنیا از شیرین‌کننده‌ها استقاده می‌کنند. البته الزامات زیست محیطی هم دارد که ما رعایت می‌کنیم. اینقدر این پروژه را عقب می‌اندازند و معطل می‌کنند که بعدا یک پروتکلی از طرف کشورهای ساحلی به میدان می‌آید و کارها را دشوارتر می‌کند.»
این مسئول ایرانی به دویچه‌وله گفت: «مملکت ما به آب نیاز دارد و آب را باید تامین کنیم. استان سمنان به خاطر بی‌آبی تخلیه می‌شود، کشاورزی از بین رفته و در حال حاضر هم سالانه ۷۰ سانتی‌متر از سطح آب‌های زیرزمینی در حوزه سمنان کاسته می‌شود و ما تلاش می‌کنیم که سطح این آب را حفظ کنیم. اداره میراث با انتقال آب خزر موافقت کرده اما اداره محیط زیست فعلا منوط کرده به تحقیقات زیست محیطی. ما قبل از اینکه طرح اجرائی شود مطالعات خود را تکمیل می‌کنیم بحث محیط زیست بحث دریاست و به نظر من درست هم است. ما باید از دستگاه‌هایی استفاده کنیم که پساب نداشته و مصرف برق آن هم کم‌تر باشد.»
مخالفت سازمان محیط زیست با انتقال آب خزر
اما پروین فرشچی، معاون محیط زیست دریایی سازمان محیط زیست در گفت‌وگو با ایلنا (۳ اسفند۱۳۹۲( به شدت با اجرای طرح انتقال آب خزر به مسنان مخالفت کرد. وی گفت: «از نظر تخصصی کاملا مخالف این مسئله هستیم زیرا پایه و اصول علمی ندارد و اینکه از خزر به سمنان آب رسانی کنیم، نه تنها اثرات زیست محیطی نامناسبی خواهد داشت در منطقه ناپایداری نیز ایجاد خواهد کرد.»
این مقام ایرانی تاکید می‌کند: «یک سری تعهدات منطقه‌ای و بین‌المللی از طریق کنوانسیون تهران داریم که یکی از پروتکل‌های آن تاکید دارد که هرگونه فعالیت از سوی کشورهای عضو باید به طور دقیق مورد بررسی قرار گیرد تا نتیجه سوء به همراه نداشته باشد.»
اما مجری طرح نمک‌زدایی و انتقال آب از دریای خزر به فلات مرکزی تاکید می‌کند دریای خزر ۷۸ هزار میلیارد متر مکعب آب دارد و برداشت ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب تاثیری بر حجم دریا نمی‌گذارد و هیچ پروتکلی مبنی بر منع برداشت آب به امضای هیچ یک از کشورهای حاشیه دریای خزر نرسیده است.
آذربایجان: برای انتقال آب خزر باید اجازه گرفت
تابه‌حال کشورهای ساحلی خزر درباره پروژه‌های انتقال آب خزر رسما موضع‌گیری نکرده‌اند.
تاریل ممدلی، معاون وزیر محیط زیست آذربایجان وعضو "کمیسیون مشترک منابع زیست آبی دریای خزر" درباره موضع کشورش نسبت به انتقال آب دریای خزر به فلات قاره ایران به دویچه‌وله، می‌گوید: «تا زمانی‌که مسئولین ایرانی رسما به ما درباره این موضوع اعلام نکردند، دولت آذربایجان دراین باره اظهارنظر نخواهد کرد. اما بطور یقین کشور ما موافق این است که بر اساس قوانین بین‌الملل باید همه کشورهای ساحلی بر سر این گونه مسائل موافقت کنند. آذربایجان به دلیل اطلاع نداشتن از جزئیات این موضوع فعلا اظهارنظر نمی‌کند.»
مقایسه طرح ایران با قزاقستان و ترکمنستان
چنگیز اسماعیل‌اف، کارشناس علوم جغرافی و رئیس مرکز تحقیقات خزر در دانشگاه دولتی باکو ضمن مقایسه پروژه‌های ایران با دیگر کشورهای ساحلی می‌گوید: «ایران قصد دارد سالانه ۵۰۰ میلیون متر مکعب آب از خزر منتقل کند، این در مقایسه با شیرین‌سازی ترکمنستان، قزاقستان و آذربایجان (آذربایجان اخیرا یک کارخانه شیرین سازی آب در بخش نفت چالا راه انداخته با ظرفیت ۱۰ هزار متر مکعب) رقم بسیار بالایی است و قبل از شروع پروژه بایستی با دقت عواقب آن بررسی و به اطلاع کشورهای همسایه برسد. از جمله حجم آب‌های ورودی به خزر، حجم بخار شدن آب خزر، تاثیر آن بر تغییرات اقلیمی بررسی شود.»
رئیس مرکز تحقیقات خزر در دانشگاه دولتی باکو ادامه می‌دهد: «برای نمونه در اسکله‌های باکو، ترکمن‌باشی، اوکتائو و اولیا (روسیه) راه آهن در سطح مشخصی به اسکله و کشتی‌های لنگر انداخته ختم می‌شود، این پروژه‌ها ده‌ها میلیارد دلار هزینه داشته، اکنون اگر برداشت آب منجر به افت سطح خزر شود، کل زیرساخت‌های راه آهن و اسکله باید تعویض گردد.»
به نظر این کارشناس طرح انتقال آب دریای خزر به فلات قاره ایران قابل مقایسه با پروژه های آبی کشورهای دیگر نیست و به همین منظور ایران با همسایه‌های آبی خود درباره آن مشورت کند.