آینده‌ی ناروشن مصر پس از مبارک
۱۳۸۹ بهمن ۸, جمعه
اغلب تحلیلگران معتقدند تکرار تجربه‌ی تونس در مصر، به رغم شباهت‌ها میان حکومت و خیزش جنبش اعتراضی در دو کشور دور از انتظار است. زین‌العابدین بن‌علی که ۲۳ سال بر تونس حکومت کرد یک هفته پس از فراگیر شدن جنبش اعتراضی شهروندان، حکومت را رها کرد و از کشور گریخت. آیا سرنوشت مشابهی در انتظار حسنی مبارک است که از سه دهه پیش به عنوان رئیس جمهور مادام‌العمر بر سرزمین فراعنه حکومت می‌کند؟
سهم خواهی نظامیان
به اعتقاد ناظران اگر شکاف درمیان دولتمردان و تضعیف بیش از پیش پایه‌های حکومت در تونس سقوط بن‌علی را تسریع کرد، عدم انسجام در میان نیروهای اپوزیسیون مصر در کنار قدرت و انسجام نیروهای نظامی می‌تواند از موانع اصلی شتاب گرفتن روند سقوط حسنی مبارک تلقی شود. گرچه مبارک ۸۲ ساله مدت‌هاست سخت بیمار و ضعیف شده و در روزهای گذشته از صحنه‌ی سیاسی کشورش غایب بوده است.
حسنی مبارک وجود ناآرامی‌ها در کشورش را در حالی تجربه می‌کند که ظاهرا درصدد بود فرزندش جمال را به عنوان جانشین خود تثبیت کند. گرچه مبارک چند بار خبرهای مربوط به جانشینی پسرش و موروثی کردن حکومت را تکذیب کرده است. دیپلمات‌های آشنا با اوضاع مصر بر این نظرند که نظامیان مصر که زمانی قدرت تعیین‌کننده‌ای در این کشور محسوب می‌شدند از خلاﺀ وجود مبارک استفاده خواهند کرد تا دست‌کم بخشی از قدرت از دست رفته را به چنگ بیاورند. این سهم‌خواهی در صورت مهار احتمالی جنبش اعتراضی که هر دم بر گستردگی و شدت آن افزوده می‌شود افزایش خواهد یافت.
جنبش اعتراضی در غیاب رهبران
نظامیان در سال‌های گذشته موفق شده‌اند بر آشوب‌ها و ناآرامی‌ها در مصر غلبه کنند و از این طریق به انسجام و قدرت بیشتری رسیده‌اند. با توجه به فقدان حضور تشکل‌های قدرتمند سیاسی در این کشور نظامیان جریانی تاثیرگذار در ساختار قدرت تلقی می‌شوند.
فقدان شخصیت‌های سیاسی شناخته شده و محبوب در میان معترضان نیز یکی از علت‌های ابهام در مورد آینده‌ی مصر پس از مبارک به شمار می‌رود. محمد البرادعی، مدیرکل پیشین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مشهورترین فردی است که تا کنون در میان رهبران اپوزیسیون مطرح شده است. او که در وین به سر می‌برد روز پنجشنبه، هفتم بهمن ماه ۸۹ به کشورش بازگشت تا در تظاهرات جمعه در قاهره شرکت کند. گرچه تجربه تونش نشان داد اعتراض‌های شهروندان بدون حضور رهبران نیز می‌تواند به کنار رفتن دیکتاتورها منجر شود.
البرادعی در انتظار دعوت به "رهبری تحولات"
البرادعی پیش از ترک وین به خبرنگاران گفت در صورتی که مردم مصر، به‌خصوص جوانان، از او بخواهند حاضر است رهبری تحولات را در این کشور بر عهده بگیرد. انتظار می‌رود در صورتی که ناآرامی‌ها به سقوط مبارک نیانجامد البرادعی در انتخابات ریاست جمهوری مصر که پاییز سال جاری برگزار می‌شود با او به رقابت برخیزد.
در روزهای اخیر که تظاهرات معترضان رو به گسترش گذاشته دعوتی از البرادعی برای "رهبری تحولات" انجام نشده است. رئیس پیشین آژانس تشکل کارآمدی در اختیار ندارد. شاید به همین علت باشد که او حدود یک سال پیش با راه‌اندازی "ائتلاف ملی برای تغییر " تلاش کرد کروه‌های مخالف حکومت را گرد هم آورد. متشکل‌ترین گروه مخالف در مصر حزب اخوان‌المسلمین است که فروردین سال جاری حمایت خود را از ائتلاف و نامزدی البرادعی اعلام کرد. با این همه حمایت این تشکل از البرادعی محدود به نظر می‌رسد. اخوان‌المسلمین مهرماه امسال اعلام کرد که بر خلاف درخواست تحریم البرادعی قصد دارد در انتخابات پارلمانی شرکت کند.
اخوان‌المسلمین متحد غیرقانونی البرادعی
یکی دیگر از علت‌های دشواری حضور محمد البرادعی در صحنه‌ی سیاسی مصر دور بودن طولانی مدت او از این کشور است. در سه دهه‌ی گذشته فعالیت‌های او به عنوان سیاستمدار در عرصه‌ی بین‌المللی و خارج از مصر بوده است. به رغم این مدیرکل سابق آژانس همچنان یکی از شاخص‌ترین چهره‌های اپوزیسیون به شمار می‌رود و می‌تواند جدی‌ترین رقیب جمال مبارک در انتخابات آینده باشد.
اهمیت نقش اخوان المسلمین در ائتلافی که به ابتکار البرادعی شکل گرفته بر حکومت مصر پوشیده نیست. در ماه‌های گذشته تعدادی از رهبران و شخصیت‌های برجسته‌ی این تشکل بازداشت شده‌اند. این حزب رسما در مصر اجازه فعالیت ندارد اما دولت حسنی مبارک به نوعی با فعالیت‌های آن، در صورتی که جایگاه او مورد تعرض قرار نگیرد کنار می‌آید. اعضا و وابستگان اخوان‌المسلمین که به عنوان افراد مستقل در انتخابات شرکت می‌کند یک پنجم کرسی‌های مجلس را در اختیار دارند.
چرخش‌های اخوان‌المسلمین
اخوان‌المسلمین در سال ۱۹۲۸ میلادی تاسیس شد و در تاریخ طولانی فعالیت خود دوران مختلفی را پشت سر گذاشته است. این جریان گاهی به ترور روی می‌آورد و تشکیل یک دولت اسلامی را تبلیغ می‌کند و گاهی با حکومت وقت همکاری می‌کند و خود را حامی جمهوری معرفی می‌کند.
گفته می‌شود سازمان جاسوسی آمریکا CIA از میانه‌ی دهه‌ی پنجاه قرن بیستم برای تضعیف حکومت جمال عبدالناصر که مورد حمایت شوروی سابق قرار داشت به پشتیبانی اخوان‌المسلمین پرداخته است. انور سادات که ۱۹۷۱ اعضای اخوان‌المسلمین را مشمول عفو عمومی قرار داد یک دهه بعد به دلیل صلح با اسرائیل توسط یکی از اعضای سابق همین گروه به قتل رسید.
پیوستن دیرهنگام به شهروندان معترض
گروه اخوان المسلمین در سال‌های اخیر بیشتر به فعالیت سیاسی و اجتماعی روی آورده و تلاش کرده نفوذ خود در میان گروه‌های مختلف را گسترش دهد. ظاهرا این تشکل در مساجد مصر حضوری فعال دارد و از تجمع‌هایی چون نماز جمعه بیشترین استفاده را می‌برد. روز جمعه گروه اخوان المسلمین برای نخستین بار رسما حمایت و حضور خود را در تظاهرات اعتراضی شهروندان مصر اعلام کرد.
یکی از تظاهرات بزرگ روز جمعه که البرادعی نیز در آن شرکت کرده بود پس از برگزاری نماز در یکی از مسجدهای مرکزی قاهره شکل گرفت. ظاهرا دولت مصر نیز به اعلام حمایت این تشکل از مخالفان واکنش نشان داده و ۲۰ نفر از اعضای اخوان المسلمین را بازداشت کرده است. ناظران معتقدند این گروه دست‌کم تا کنون نتوانسته‌اند تاثیری محسوس بر شعارها و مطالبات شهروندان معترض مصر داشته باشند.
BK/MM