یک‌شنبه ۱۱ دسامبر ۲۰۱۱، دمیتری مدودف رئیس‌جمهور روسیه یادداشتی را در صفحه‌ی «فیس‌بوک» شخصی خود منتشر کرده و اعلام کرد که حاضر است به اتهام تقلب در انتخابات رسیدگی کند. این نوشته‌ی کوتاه رئیس‌جمهور روسیه در «فیس‌بوک» را بیش از ۴۲۰۰ کاربر لایک زده‌اند و ۱۳۰۰۰ نظر پایین نوشته، ثبت شده است.

یک هفته بعد از انتخابات پارلمانی روسیه، تظاهرات‌ها و انتقادهای معترضان به نتیجه‌ی انتخابات هنوز ادامه دارد. الکسی ناوالین، وبلاگ‌نویس مشهور روسیه که علیه فساد اداری در این کشور مبارزه می‌کند و وبلاگش یکی از پربیننده‌ترین سایت‌های روسیه است، هنوز در بازداشت موقت به سر می‌برد.

 الکسی ناوالنی بلافاصله بعد از اعلام نتایج اولیه‌ی حوزه‌های رای‌گیری مسکو در ساعت ۲ بعدازظهر فردای انتخابات، یادداشتی در وبلاگ خود نوشت و از معترضان خواست ساعت ۷ شب در پارک معروفی در مسکو تجمع کنند. هزاران نفر در این تجمع اعتراضی شرکت کرده و بیش از ۳۰۰ نفر، از جمله خود الکسی ناوالین بازداشت شدند.

شعله‌ی خشم و اعتراض اما قبل از پایان زمان رای‌گیری شروع شده بود. ویدیوی کوتاهی از یکی از حوزه‌های رای در «یوتیوب» منتشر شد که نشان می‌داد پیرزنی بی‌سواد نام کاندیدای مورد نظر خود را به مامور حوزه‌ی رای‌گیری می‌گوید، اما مامور نام کاندیدای دیگری از حزب «روسیه متحد»- حزب حاکم روسیه- را در برگه‌ی رای می‌نویسد.

انتشار این ویدیو و فراخوان تجمع از سوی الکسی ناوالین، اولین تجمع‌های اعتراضی بعد از انتخابات را رقم زد که بنا به گفته‌ی تحلیل‌گران پرتعدادترین تجمع‌ها بعد از سقوط بلوک شرق بوده است. گزارش‌ها تعداد تجمع‌کنندگان را بین ۵۰ تا ۱۰۰ هزارنفر تخمین می‌زنند.

کارشناسان وب تجمع‌های اعتراضی روسیه را نمونه‌ی دیگری از تحولات سیاسی و اجتماعی سال ۲۰۱۱ می‌دانند که جرقه‌ی اولیه آن را وبلاگ‌نویس‌ها، فعالان اینترنتی یا کاربران جوان شبکه‌های اجتماعی زده‌اند.

انقلاب‌های تونس، مصر، لیبی و جنبش اشغال وال‌استریت دیگر نمونه‌های تحولات سیاسی و اجتماعی هستند که شبکه‌های اجتماعی مهم‌ترین ابزار هماهنگی، تهییج و بسیج نیروها در آنها بوده است.

ده توئیت در هر ثانیه

در روسیه نیز همچون تجربه‌ی دیگر کشورهایی که در سال‌های اخیر علیه نابسامانی‌های سیاسی و اقتصادی اعتراض کرده‌اند، ابزارهای دیجیتال و آنلاین و شبکه‌های اجتماعی نقش تاثیرگذاری در انعکاس، ثبت و هماهنگی‌های میان معترضان داشته است.

شبکه‌ی اجتماعی مایکروبلاگی «توئیتر» می‌گوید یک هفته‌ی اخیر میلیون‌ها توئیت با هش‌تگ روسیه ثبت شده است و به طور متوسط در هر ثانیه، ۱۰ توئیت مربوط به تجمع‌های اعتراضی مسکو، سن پترزبورگ و دیگر شهرهای روسیه و واکنش‌ها به تازه‌ترین اخبار انتخابات روسیه ثبت شده است.

شبکه‌ی اجتماعی «وی کانتکت» که محبوب‌ترین شبکه‌ی اجتماعی ملی روسیه است و کارکردی مشابه «فیس‌بوک» دارد، در اثر حجم بالای نوشته‌ها و استاتوس‌های کاربران معترض برای ساعاتی از دسترسی خارج شده بود.

«وی کانتکت» اعلام کرده که دولت روسیه به شکل رسمی از آن‌ها خواسته است تا برخی صفحه‌های معترضان به نتایج انتخابات در این شبکه‌ی اجتماعی را مسدود کرده و شناسه‌ی کاربری برخی فعالان سایبر در این سایت را حذف کنند. این شبکه‌ی اجتماعی روسی اعلام کرده که به این خواسته‌ی دولت تن نخواهد داد.

بنا به آمار رسمی «فیس‌بوک»، بیش از ۵ میلیون نفر از کاربران این شبکه‌ی اجتماعی اهل روسیه هستند و در یک هفته‌ی اخیر میلیون‌ها استتوس، ویدیو و تصاویر مربوط به اعتراضات را در «فیس‌بوک» منتشر کرده‌اند.

تلاش‌های دولتی برای مقابله با اعتراض‌های آنلاین

در ماه نوامبر سال جاری میلادی، کمپانی «کام‌اسکور» که فعالیت‌های آنلاین کاربران اروپا را بررسی و تحلیل می‌کند، اعلام کرد که تعداد کاربران فعال روسیه و ساعاتی که در وب و شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های وب.۲ فعالیت دارند از کاربران آلمان پیشی گرفته و در اوپا، روسیه حالا بیش از سایر کشورها کاربر اینترنت دارد.

گریگوری شویدف، سردبیر سایت «نات» که یکی از خبرگزاری‌های آنلاین مستقل و پرطرفدار روسیه است در گفت‌وگویی با «صداهای جهانی»  می‌گوید تعداد بازدیدها از سایت آن‌ها در یک هفته اخیر تقریبا دوبرابر شده است و این نشان می‌دهد که تعداد مردمی که دیگر به رسانه‌های رسمی اعتمادی ندارند و برای کسب واقعیت، به سایت‌های اینترنتی رو می‌آورند بیشتر شده است.

اما این خبرگزاری مستقل آنلاین، مثل بسیاری دیگر از سایت‌های خبری منتقد، با محدودیت‌ها و فشارهای دولتی روبروست. گریگوری شویدف می‌گوید وزارت کشور روسیه تا به حال چندبار از او به عنوان سردبیر خواسته است آی پی کاربران مشخصی که کامنت‌هایی انتقادی علیه دولت می‌نویسند را در اختیار آن‌ها قرار دهد. شویدف می‌گوید تا به حال او و همکارانش از تن دادن به این تقاضای نامشروع و نقض‌کننده‌ی آزادی بیان مقامات دولتی سرباز زده‌اند، اما فشارهای دولتی از بعد از انتخابات پارلمانی و تجمع‌های گسترده برای کسب این اطلاعات، افزایش یافته است.

علی‌رغم فشارهایی از این دست بر سایت‌های مستقل و شبکه‌ی اجتماعی «وی کانتکت»، بحث‌ها، اعتراض‌ها و هماهنگی‌ها در شبکه‌های اجتماعی و وبلاگ‌ها برای تجمعات منسجم‌تر و گسترده‌تر علیه حزب «روسیه متحد» و انتخاباتی که معترضان آن را سالم نمی‌دانند، همچنان ادامه دارد.

کاربران روسی هیجان‌زده از حضور ده‌ها هزار از مردم، با امیدواری چشم انتظار تحولی موثر در سیاست این کشور هستند. یکی از کاربران توئیتر روس، نوشته است:«این شهروندان را دوست دارم. این رویای همه‌ی عمر من بود که ملتی را ببینم که برای خواسته‌ و حق خود ایستاده و اعتراض می‌کند.» کاربر دیگری توئیت کرده است:«حتا اگر اکثریت نباشیم، یک اقلیت فعال می‌تواند  خیلی چیزها را تغیر دهد.»

فرناز سیفی
تحریریه: یلدا کیانی