تا کنون از پیامدهای تحریم‌های سازمان ملل و تحریم‌های یک‌جانبه‌ی برخی کشورها به ویژه آمریکا علیه ایران سخن بسیار رفته است. آنچه که در این میان کمتر به آن پرداخته شده، تأثیر این تحریم‌ها بر عرصه‌ای است که از قضا ایران به استفاده از آن بسیار نیاز دارد، یعنی عرصه‌‌ی انرژی‌های سبز یا تجدیدپذیر.

۱۰ بیلیون دلار خسارت زیست‌محیطی

ایران دهمین کشور انتشاردهنده‌ی گاز دی اکسید کربن در دنیا است. بانک جهانی در جدیدترین گزارش خود خسارت‌های سالانه‌ی آلودگی‌های زیست‌محیطی در ایران را ۱۰ بیلیون دلار برآورد کرده است.

یکی از راه‌هایی که می‌تواند ایران را نه تنها در تولید برق و انرژی بلکه در کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی یاری دهد، انرژی‌های تجدیدپذیر است. اما این انرژی‌ها نیز همچون انرژی‌های فسیلی از تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران آسیب دیده است.

حامد بهشتی، پژوهشگر طرح‌‌های مربوط به سیاست‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر در دانشگاه اوسنابروک آلمان، ‌مقاله‌ای در این زمینه نوشته که به‌زودی در سایت بنیاد هاینریش بل آلمان به چاپ خواهد رسید. او معتقد است که تحریم‌ایران نباید با حرکت‌ها و معاهدات جهانی که در جهت رسیدن به شرایط بهتر زیست‌محیطی و مبارزه با تغییرات آب و هوایی طراحی شده در تضاد بیافتد.

وی به فعالیت‌های ایران در رابطه با پیمان زیست‌محیطی کیوتو و عضویت آن در آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر اشاره می‌کند و می‌گوید،‌«نباید از یک سو ایران را به خاطر انرژی هسته‌ای تحریم کرد و از دیگر سوی راه ورود هر گونه انرژ‌ی جایگزین به ایران را بست».

بهشتی در گفت‌وگو با دویچه‌وله می‌افزاید: «تحریم‌ها باعث شده‌ که شرکت‌های بزرگ تولید‌کنند‌‌ه‌ی مثلا توربین بادی یا مرتبط با انرژی خورشیدی پایشان را از ایران بیرون بکشند. وستاس بهترین نمونه برای این ماجرا است. این شرکت که بزرگ‌ترین و معتبرترین تولید‌کنند‌ه‌ی توربین بادی است، چندین سال بود با شرکت صبانیرو در ایران توربین بادی تولید می‌کرد. ولی الان این همکاری دیگر ادامه ندارد و این شرکت به خاطر فشارهای آمریکا از ایران فاصله گرفته است».

قطع همکاری‌ها در عرصه انرژی‌های تجدیدپذیر

وستاس (Vestas) که یک شرکت دانمارکی است، تنها نمونه‌ای از این‌گونه شرکت‌ها است. شرکت سولار بی (Solar Bee) همکاری خود با ایران در زمینه‌ی ارائه‌ی دستگاه‌های تصویه‌ی فاضلاب توسط انرژی خورشیدی را کاهش داده است.

شرکت آلمانی وارتا (VARTA) حاضر به ارائه‌ی باتری خورشیدی به ایران نیست. کمپانی اشتات‌اویل (Stadtoil) نروژ نیز که قرار بود در زمینه‌ی کاهش انتشار گاز دی اکسید کربن با شرکت نفت فلات قاره ایران (IOOC) همکاری کند در سال ۲۰۱۰ همکاری خود با ایران را قطع کرد.

ایران چندین پروژه‌ی عظیم در چارچوب مکانیزم توسعه‌ی پاک یا CDM پیشنهاد داده است که تا کنون هیچ کشوری حاضر به سرمایه‌گذاری در آن‌ها نشده است.

همه‌ی اینها نشان‌دهند‌ه‌ی تنگ شدن عرصه‌ی توسعه‌ی انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران است. ایران می‌گوید،‌نیاز به تولید برق باعث شده که به فناوری هسته‌ای روی بیاورد. در حالی که انرژی‌های تجدیذیر خود قابلیت‌‌های عظیمی را برای تولید برق دارا هستند. حامد بهشتی توضیح می‌دهد: «انرژی‌های تجدیدپذیر یکی از بزرگ‌ترین ظرفیت‌ها برای تولید انرژی و از جمله تولید برق در ایران را دارا هستند. برای مثال ظرفیت تولید انرژی برق از انرژی آب و باد در ایران به ترتیب ۴۸ هزار و ۱۵ هزار مگاوات هست که از این ۱۵ هزار مگاوات الان عملا تنها ۱۳۰ مگاوات تولید می‌شود.

ایران به خاطر وسعت و شرایط جغرافیایی خود، یکی از مناسب‌ترین مکان‌ها برای بهره‌برداری از انرژی زمین‌گرمایی، خورشیدی،‌باد، امواج و آب است. ولی لازمه‌ی تولید برق و انرژی از این منابع، سیاست‌گذاری و همچنین همکاری بین‌المللی است».

پیامدهای منفی انرژی هسته‌ای

در حالی برای توسعه‌ی انرژی هسته‌ای در ایران تبلیغ می‌شود که در رسانه‌های رسمی کمتر از پیامدهای ناشی از استفاده از این نوع انرژی سخن به میان می‌آید.

حامد بهشتی با اشاره به برخی از دشواری‌ها مانند دفن یا حمل و نقل زباله‌های هسته‌ای می‌گوید: «انرژی هسته‌ای بدترین تأثیرات را بر محیط زیست دارد. به تازگی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران از گرو‌ه‌ها‌ی‌مختلف خواسته تا در معادن اورانیوم اکتشاف کنند، چون ایران خودش می‌خواهد سوخت هسته‌ای تولید کند. ما همیشه در بحث ضایعات هسته‌ای، ضایعات ناشی از سوخت نیروگاه را مد نظر قرار می‌دهیم. ولی بیشترین ضایعات رادیواکتیو انرژی هسته‌ای زمانی هست که می‌خواهند اورانیوم را استخراج کنند. حجم بسیار عظیمی از سنگ اورانیوم باید استخراج شود تا بشود از آن اورانیوم تولید کرد و تمام پروسه‌ی این استخراج باعث می‌شود که مواد رادیو اکتیو متصاعد شود».

بهشتی می‌افزاید: «کشورهایی که می‌خواهند سوخت هسته‌ای تولید کنند، باید آب خیلی زیادی نزدیک نیروگاه داشته باشند. به دلیل شرایط جغرافیایی ایران، تنها جایی که می‌تواند به صورت عملی نیروگاه داشته باشد حاشیه‌ی خلیج فارس هست. چون حاشیه‌ی خزر مسکونی و کشاورزی است. این منطقه هم به لحاظ آسیب‌پذیری زیست‌محیطی یکی از مناطق مهم دنیا محسوب می‌شود. الان اکوسیستم خلیج فارس به خاطر انواع و اقسام کارخانه‌های پتروشیمی و جزایر مصنوعی و تردد کشتی‌های نفت‌کش به شدت آسیب دیده و اگر ما بخواهیم این نیروگاه‌ها را هم اضافه کنیم باعث آسیب دیدن خیلی بیشتر این اکوسیستم می‌شویم».

تاثیر منفی نیروگاه هسته‌ای بر محیط زیست

پژوهشگر دانشگاه اوسنابروک ادامه می‌دهد: «آبی که وارد نیروگاه هسته‌ای می‌شود، پس از خروج ۲۵ درجه‌ی سانتی‌گراد دمایش بیشتر از آب منطقه‌ی اطراف خودش هست. این ۲۵ درجه بر تمام اکوسیستم اطراف تأثیر می‌گذارد. حالا فرض کنیم که محیط زیست خودش را با این ۲۵ درجه تطبیق بدهد. اما اگر روزی این نیروگاه بخواهد به هر علتی خاموش شود، این اکوسیستم دوباره از بین می‌رود. یعنی ما دوباره به خاطر تفاوت درجه‌ی حرارت آب، از بین رفتن اکوسیستم را خواهیم داشت».

حامد بهشتی تصریح می‌کند که انرژی‌های تجدیدپذیر مشکل آلایندگی و خطر برای محیط زیست را ندارند. به گفته‌ی وی: «از دیگر سو، چون انرژی‌های تجدیدپذیر نمی‌توانند به طور متناوب برق تولید کنند، عموما با سیستم‌هایی کار می‌کنند که قابلیت سریع بالا و پایین بردن میزان تولید برق را داشته باشند، ‌مانند نیروگاه‌های گازی. به عنوان مثال، وقتی تولید برق از توربین‌های بادی کم می‌شود به سرعت میزانی از برق از طریق نیروگاه گازی تولید و وارد شبکه می‌شود و تعادل ایجاد می‌کند. در حالی که نیروگاه‌های هسته‌ای این قابلیت را ندارند و نمی‌توانند به سرعت میزان مصرف را بالا یا پایین بیاورند. نتیجه این می‌شود که در هر کشوری که تعداد نیروگاه‌های اتمی‌اش بیشتر است، قابلیت اجرایی نیروگاه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر پایین‌تر خواهد بود».

وی در مقاله‌ی خود از وضعیت فعلی ایران به عنوان فرصتی تاریخی نام می‌برد و نه تنها این کشور را به توسعه‌ی انرژ‌ی‌های سبز ترغیب می‌کند، بلکه از کشورهای جهان می‌خواهد تا با سرمایه‌گذاری در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر ایران، به صنایع سبز جهان کمک کنند.

فریبا والیات

تحریریه: جواد طالعی

[برای شنیدن این گزارش می‌توانید به فایل صوتی زیر مراجعه کنید.]