ادامه مذاکرات هسته‌ای در ایران تقریبا ناممکن به نظر می‌رسد. در حالی که نخست وزیر سابق اسرائیل از "برجام مرده" سخن گفته است اما مقامات جمهوری اسلامی این‌گونه القا می‌کنند که در حال امتیازگیری از غرب هستند.
آمریکا در زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ به صورت یکجانبه از توافق بیرون آمدعکس: Fotolia/le0nmd
تبلیغات
تقریبا امیدی به ادامه مذاکرات هسته‌ای نیست. هر چند بسیاری از مقامات ایرانی همچنان در حال وضع شروط جدید و تضمین خواستن از غرب هستند اما اظهارنظرهای جهانی خلاف این رویه را نشان می‌دهد.
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر سابق اسرائیل در گفتوگو با شبکه فاکس نیوز از "برجام مرده" سخت گفته و با "ضعیف" خواندن حکومت جمهوری اسلامی افزوده است: «به لطف زنان و مردان فوق‌العاده شجاع ایرانی، جهان چهره واقعی این حکومت را دید.»
نتانیاهو، از مخالفان اصلی برجام در سال ۲۰۱۵ در این گفتوگو صراحتا گفته است، با اعتراضات اخیر در ایران و آنچه جهان شاهد آن بوده است، امکانی بوجود آمده که باید از آن برای توقف برنامه هسته‌ای ایران استفاده کرد.
نخست وزیر سابق اسرائیل همچنین در بخش دیگری از مصاحبه با فاکس نیوز تصریح کرده است: «فکر می‌کنم مردم ایران از خودشان می‌پرسند، آیا ما کسانی که شعار مرگ بر آمریکا سر می‌دهند را می‌خواهیم؟ کسانی که به دنبال سلاح‌های کشتار جمعی و موشک‌های بالستیک هستند؟ و پاسخ البته که منفی است.»
این اظهارات در حالی مطرح شده است که چهارشنبه شب ۳۰ نوامبر (۹ آذر) رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران نیز در گفتوگو با نشریه فارین پالسی (Foreign Policy) گفته بود، در صورت شکست روش‌های دیپلماسی یا تحریم‌ها، گزینه نظامی برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای همچنان روی میز است.
مقامات اروپایی و آمریکایی بارها در ماه‌های گذشته هشدار داده بودند، از این پس در مورد ایران، سیاست تحریم و فشار را دنبال می‌کنند.
توافق برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام در سال ۲۰۱۵ (۱۳۹۴) میان ایران و کشورهای ۱+۵ منعقد شد. در چارچوب برجام و برای جلوگیری از دسترسی ایران به سلاح اتمی، از جمله محدودیت‌هایی برای ایران در موضوع غنی‌سازی اورانیوم در نظر گرفته شد. در برابر این محدودیت‌ها، تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی لغو شد. آمریکا در زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ به صورت یکجانبه از توافق بیرون آمد و تحریم‌ها علیه این کشور را دوباره جاری ساخت.
در مقابل اما مقامات جمهوری اسلامی این‌گونه القا می‌کنند که در حال امتیازگیری از غرب هستند. عبدالرضا مصری، نایب رئیس مجلس شورای اسلامی به تازگی در مراسمی به مناسبت سالگروز مرگ حسن مدرس گفته است: «برای هر گونه توافق، تضمین می‌خواهیم. کلاهی که در برجام سرمان رفت، پس از این سر این ملت نخواهد رفت.»
نایب رئیس مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه دیگر نباید "فریب لبخندها و حرف‌های غربی‌ها" را خورد، مدعی شده است: «در برجام هرچه اورانیوم غنی شده داشتیم، یک شبه با هواپیما بردند. تمام سانتریفیوژهایی که خودمان تولید کرده بودیم را هم خالی کرده و در انبار گذاشتیم ولی دشمنان مسائل دیگری هم ایجاد کردند.»
بسیاری از منقدان معتقدند، جمهوری اسلامی در حالی که با فضای ملتهب و اعتراضات سراسری رو‌به‌رو است، در پیش برد مذاکرات هسته ای ناموفق خواهد بود. جمهوری اسلامی در مدت زمان‌های تعیین شده تقریبا به هیچ‌کدام از درخواست‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز پاسخ نداده است.
در یکی از آخرین موارد، شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در اواسط نوامبر سال جاری طی قطعنامه‌ای از جمهوری اسلامی خواسته بود، هر چه سریع‌تر با آژانس همکاری کند و به پرسش‌ها درباره منشاء ذرات اورانیوم کشف شده در سه مکان اعلام نشده، توضیح بدهد. مکان‌هایی که در ورامین و تورغوزآباد در نزدیکی تهران و دیگری در مریوان در استان کردستان قرار دارند.
نکته قابل توجه آن است که با گذشت چند هفته از مطرح شدن این درخواست آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و بی‌پاسخ ماندن آن از سوی جمهوری اسلامی موضوع قابل توجه‌ای در پی هک شدن بولتن فارس نیوز مشخص شده است.
در یکی از صدها اطلاعات گسترده‌ای که با هک کردن خبرگزاری فارس به دست گروه بلک ریوارد افتاده و به تدریج در حال انتشار است، نوشته شده "در جریان انتقال بخشی از خاک سایت هسته‌ای در منطقه تورقوزآباد، در یکی از روستاهای نزدیک شهرری- یکی از کانتینرهای حامل خاک واژگون شده و منطقه را آلوده کرده است."
از سوی دیگر در حالی که هر روز تحریم‌ها و قطعنامه‌های مختلفی علیه جمهوری اسلامی صادر می‌شود و خبری هم از احیای برجام نیست، آلبرت بغزیان، استاد اقتصاد دانشگاه تهران می‌گوید: «از همین الان وضعیت آینده پیداست. کمبود ارز، کسری بودجه دولت، عدم انتقال تکنولوژی، عدم انجام سرمایه‌گذاری توسط خارجی‌ها، نخریدن یا ارزان خریدن محموله‌های نفتی، هزینه انتقال پول از خارج از کشور و اجبار به تهاتر، همه اینها ناشی از تحریم‌هاست. بنابراین هر آنچه ما انجام می‌دهیم صرفا مُسکن است.»
برنامه هسته‌ای ایران به روایت تصویر
نمایندگان ایران و ۱+۵ دوم آوریل ۲۰۱۵ بر سر چارچوب برنامه‌ای به توفق رسیدند که در صورت نهایی شدن به مناقشه اتمی ۱۲ ساله ایران و غرب پایان می‌بخشد. ابعاد برنامه هسته‌ای ایران چیست و چه مراکزی برای پیشبرد آن احداث شده‌اند؟
عکس: Keyhan
توافق اتمی لوزان
دوم آوریل ۲۰۱۵ و دو روز پس از ضرب‌الاجل تعیین‌شده، سرانجام بیانیه مشترک مذاکره‌کنندگان هسته‌ای ایران و نمایندگان گروه موسوم به ۱+۵ (آمریکا، بریتانیا، فرانسه، روسیه، چین و آلمان) در لوزان سوئیس منتشر شد. این بیانیه چارچوب توافق نهایی است که قرار است تا پایان ژوئن ۲۰۱۵ تنظیم شود و در صورت تحقق به ۱۲ سال مناقشه هسته‌ای ایران با غرب پایان می‌دهد. ابعاد برنامه هسته‌ای ایران چیست؟
عکس: Getty Images/AFP/F. Coffrini
برنامه اتمی ایران پیش از انقلاب
محمدرضا شاه پهلوی در مراسم افتتاح کرسی انرژی اتمی در دانشگاه تهران در سال ۱۳۴۲. وی هم‌زمان با تاسیس سازمان انرژی اتمی، قرارداد ساخت نیروگاه اتمی بوشهر را در دی ماه ۱۳۵۳ (نوامبر ۱۹۷۴) منعقد کرد. قرار بود نیروگاه اتمی بوشهر به عنوان اولین نیروگاه اتمی ایران توسط شرکت "کرافت‌وِرک اونیون" آلمان (Kraftwerk Union AG) ساخته شود.
عکس: Keyhan
برنامه اتمی ایران پیش از انقلاب
محمدرضا شاه پهلوی در مراسم افتتاح کرسی انرژی اتمی در دانشگاه تهران در سال ۱۳۴۲. وی هم‌زمان با تاسیس سازمان انرژی اتمی، قرارداد ساخت نیروگاه اتمی بوشهر را در دی ماه ۱۳۵۳ (نوامبر ۱۹۷۴) منعقد کرد. قرار بود نیروگاه اتمی بوشهر به عنوان اولین نیروگاه اتمی ایران توسط شرکت "کرافت‌وِرک اونیون" آلمان (Kraftwerk Union AG) ساخته شود.
عکس: Keyhan
برنامه اتمی ایران
دانشمندان اتمی زن ایران. بریده‌ای از جراید ایران در دهه ۵۰ خورشیدی. از راست به چپ خانم‌ها دکتر مرآت، رقیه باقرزاده اکبری، دکتر مهین‌دخت رحمانی، ثریه سمیعی، ماهرو اکبرنیا، فرزانه محمدی، دکتر افسر سیار و دکتر زهره عابدین‌زاده
عکس: Creative Commons
رئیس سازمان انرژی اتمی ایران تا زمان انقلاب ۵۷
دکتر اکبر اعتماد، متولد ۱۳۱۰ در شیراز و فارغ‌التحصیل دانشگاه لوزان سوئیس. وی در سال ۱۳۴۷ به سمت اولین رئیس موسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی و آموزشی منصوب شد و در سال ۱۳۵۳ ریاست سازمان انرژی اتمی ایران را به دست گرفت. اعتماد به خواست شاه حکم معاونت نخست‌وزیری را برای "تأمین انرژی" دریافت کرد و در این زمینه شخصا به شاه گزارش می‌داد.
عکس: PressTV
نیروگاه اتمی بوشهر
عکس قدیمی از نیروگاه نیم‌ساخته‌ی بوشهر (متعلق به حدود سال ۱۹۷۷). قرارداد ایران با شرکت آلمانی کرافت‌ورک اونیون برای احداث دو واحد نیروگاه اتمی بود. در سال ۱۳۵۷ در حالی که حدود ۷۵ درصد از واحد اول و ۶۰ درصد واحد دوم نیروگاه ساخته شده بودند، با تغییر نظام سیاسی ایران ساخت هر دو واحد متوقف ماند.
عکس: Creative Commons
نیروگاه اتمی بوشهر
نمایی از نیروگاه اتمی بوشهر
عکس: Fars
نیروگاه اتمی بوشهر
مدل نیروگاه اتمی بوشهر در غرفه ایران در اکسپوی شانگهای
عکس: Creative Commons/Bernd.Brincken
برنامه پرهزینه غنی‌سازی اورانیوم در ایران
بسیاری از کشورهایی که به لحاظ فنی قادر به تولید سوخت نیروگاه‌های اتمی هستند به دلیل با صرفه‌تر بودن ترجیح می‌دهند آن را از خارج تهیه کنند. این کشورها نیازی مشخص و برنامه‌هایی شفاف مبتنی بر محاسبات اقتصادی دقیق و مرسوم دارند که هدف آن در نظر گرفتن منافع ملی است. صرف ده‌ها میلیارد دلار برای تولید داخلی سوخت یک نیروگاه که با ۵۰ میلیون دلار قابل خریداری است نمی‌تواند گامی در جهت رشد و شکوفایی باشد.
تأسیسات نظامی پارچین
یکی از مراکز مهمی که با فعالیت‌های هسته‌ای ایران مرتبط است پایگاه نظامی پارچین واقع در جنوب شرقی تهران است. این مرکز یک پادگان نظامی و در اختیار سپاه پاسداران جمهوری اسلامی است، اما آژانس احتمال می‌دهد که ایران در این مکان دست به آزمایش انفجار هسته‌ای زده باشد.
عکس: DigitalGlobe/ISIS via dapd
تأسیسات نظامی پارچین
در نیمه نخست سال ۲۰۱۲ آژانس بین‌المللی از انجام عملیات گسترده خاکبرداری و پاکسازی احتمالی در پارچین خبر داد که مستند به تحلیل عکس‌های هوایی بود. اما ایران دیگر اجازه بازدید از پارچین را به بازرسان آژانس نداد.
تأسیسات پرهزینه غنی‌سازی اورانیوم
تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم در نطنز. ایران در بهمن ۱۳۸۵ رسما خبر راه‌اندازی دو آبشار ۱۶۴ تایی در تاسیسات زیرزمینی نطنز را اعلام کرد. در سال‌های بعد تعداد سانتریفوژهای این مرکز به چند هزار افزایش داده شد. راه‌اندازی و نگهداری تاسیسات این بخش، به دلیل ویژگی دستگاه‌ها و پیچیدگی ساخت آنها یکی از پرهزینه‌ترین قسمت‌های چرخه‌ی سوخت هسته‌ای است. ده‌ها میلیارد دلار هزینه برنامه غنی‌سازی شده است.
عکس: Fars
تأسیسات پرهزینه غنی‌سازی اورانیوم
در فروردین سال ۱۳۸۶ محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور ایران برای نخستین‌بار از نصب و راه‌اندازی سه هزار دستگاه سانتریفوژ در نطنز خبر داد. رسانه‌های ایران نوشتند که این دستگاه‌ها از نوع نسل جدید سانتریفوژهاست که توسط خود ایران ساخته شده‌اند. در آخرین گزارش‌های رسانه‌ها، تعداد سانتریفوژ نصب شده در نظنز تا ۶ هزار نیز قید شده است.
عکس: AP
تأسیسات هسته‌ای
تاسیسات پرهزینه غنی‌سازی اورانیوم نطنز در نزدیکی شهر نطنز در شمال اصفهان قرار دارد. زمان آغاز ساخت تاسیسات غنی‌سازی اورانیوم نطنز روشن نیست. اما بخش اصلی این تاسیسات که محل استقرار سانتریفوژهاست، در زیرزمینی به عمق ۳۰ متر قرار دارد.
عکس: picture-alliance/ dpa
تأسیسات هسته‌ای
مرکز کنترل تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم در نطنز
عکس: REUTERS
تأسیسات اتمی
میله‌های سوختی
عکس: picture-alliance/dpa
تأسیسات اتمی
در سال ۲۰۱۱ و پس از گذشت ۱۵ سال پیمانکار روسی اعلام کرد که واحد اول نیروگاه بوشهر به مرحله راه‌اندازی آزمایشی رسیده است. مدت زمان ساخت یک نیروگاه مشابه بوشهر در کشورهای پیشرفته صنعتی حداکثر ۷ سال و در کشورهای مشابه ایران حداکثر ۸ سال طول می‌کشد.
عکس: AP
تأسیسات فردو
خبر احداث تأسیسات زیرزمینی غنی‌سازی فردو در اطراف قم در بحبوحه مناقشه هسته‌ای ایران و غرب (۲۰۰۹) منتشر شد. غرب خواستار برچیدن این تأسیسات و جمهوری اسلامی خواستار ادامه فعالیت آن بود. بر اساس بیانیه مشترک لوزان، فردو به مرکز تحقیقات هسته‌ای و فیزیک پیشرفته تبدیل می‌شود و هزار سانتریفوژ در آن فعال خواهند بود؛ اما غنی‌سازی اورانیوم در این تأسیسات متوقف شده و ماده شکاف‌پذیری نیز در آن تولید نمی‌شود.
عکس: picture-alliance/dpa
مذاکرات اتمی میان ایران و غرب
مذاکرات اتمی میان نمایندگان ایران و کشورهای شش‌گانه‌ی آمریکا، فرانسه، بریتانیا، روسیه، چین به انضمام آلمان به سرپرستی کاترین اشتون، مسئول وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپا در استانبول، آوریل ۲۰۱۲. پیش از روی کار آمدن دولت حسن روحانی، سعید جلیلی (تصویر) سرپرستی تیم مذاکره‌کننده ایران را بر عهده داشت.
عکس: Reuters
تأسیسات هسته‌ای آب سنگین اراک
پروژه‌های آب سنگین در چارچوب قرارداد منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای قرار می‌گیرد و باید زیر نظر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشند.
عکس: aeoi.org.ir
تأسیسات هسته‌ای آب سنگین اراک
آنچه سبب حساسیت آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای به رآکتورهای آب سنگین شده، تولید پلوتونیوم به عنوان محصول فرعی است. از این پلوتونیوم می‌توان مستقیم و بدون نیاز به غنی‌سازی اورانیوم، سلاح‌های اتمی ساخت. بر اساس توافق اتمی لوزان، رآکتور تحقیقاتی اراک آب سنگین باقی می‌ماند اما با بازطراحی روزآمد می‌شود و از میزان پلوتونیوم تولیدی آن نیز کاسته می‌شود.
عکس: aeoi.org.ir
تأسیسات فرآوری اورانیوم اصفهان
"تأسیسات فرآوری اورانیوم اصفهان" (Uranium Conversion Facility – UCF) مرکزی برای تبدیل کیک زرد به گاز هگزا فلوراید است. این گاز سپس در سانتریفوژها تزریق می‌شود تا اورانیوم قابل استفاده آن افزایش یابد. فکر ایجاد تاسیسات اصفهان به پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران باز میگردد که به عنوان گزینهای برای تکمیل چرخه سوخت نیروگاه اتمی بوشهر پیشنهاد شد.
عکس: aeoi.org.ir
"کیک زرد"
یکی از وظایف مهم تاسیسات UCF اصفهان تولید "گاز هگزا فلوراید اورانیوم" (UF6) است. برای تولید این گاز ابتدا كیك زرد (سنگ اورانیوم پودر شده با درجه خلوص بیشتر) را در اسید نیتریك حل می‌كنند. بر اثر این عمل، ماده‌ای به نام نیترات اورانیوم تولید می‌شود. پس از یک رشته فعل و انفعالات گاز هگزا فلوراید اورانیوم تولید می‌شود. این همان گازی است كه برای غنی‌سازی در دستگاه‌های سانتریفوژ تزریق می‌شود.
عکس: aeoi.org.ir
رآکتور تحقیقاتی تهران
رآکتور تـحقیقاتی آب سبک تهران یکی از انـواع راکـتورهای چند منظوره و در نوع خود از کارآترین انواع راکتورهای دنیا در زمینه علمی و صنعتی است. این رآکتور با ظرفیت ۵ مگاوات در سال ۱۹۶۷ توسط آمریکا در مرکز تحقیقات اتمی تهران وابسته به دانشگاه تهران ساخته شد. آمریکا برای مدت ۲۰ سال سوخت مورد نیاز رآکتور تحقیقاتی تهران را تامین کرد.
عکس: aeoi.org.ir
رآکتور اتمی تهران
در سال ۲۰۱۰ ایران اعلام کرد سوخت رآکتور تهران در حال اتمام است و از طریق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواستار تامین سوخت ۲۰ درصد برای این رآکتور شد. اما این درخواست با دیگر مسائل مناقشه‌ی اتمی ایران پیوند خورد و موضوع آن‌طور که ایران مایل بود، حل‌وفصل نشد.
