بر اساس پژوهش‌های انستیتو روبرت کخ تقریبا یک چهارم بزرگسالان به اختلال خواب دچار هستند و بیش از ده درصد احساس می‌کنند که اغلب خواب شبانه آرامش‌بخشی ندارند.

کارشناسان بیش از ۸۰ نوع گوناگون بی‌خوابی را شناسایی کرده‌اند که بر اساس نوع ناراحتی می‌توان آنها را به ۸ گروه اصلی طبقه‌بندی کرد.

۱- اینسومنیا: نوعی از اختلال خواب است که با عدم به خواب رفتن و بیدار شدن‌های پی‌در‌پی در طول شب و مشکل به خواب رفتن مجدد، بیدارشدن در ساعات اولیه صبح و احساس خستگی بعد از بیدار شدن همراه است. افرادی که به این نوع بی‌خوابی مبتلا هستند اغلب از خستگی، عدم تمرکز یا ضعف حافظه، تنش و سردرد می‌نالند. این نوع بی‌خوابی ممکن است ناشی از فشارهای روانی (دغدغه‌های مالی) و یا مصرف بیش از حد دارو باشد.

۲- آپنه خواب: براثر مسدود شدن کامل یا جزئی راه‌های عبور هوا از مجرای تنفسی ایجاد می‌شود که در این حالت بافت نرم عقب گلو فرو می‌افتد و راه‌های عبور هوا را در خواب می‌بندد. این مشکل می‌تواند باعث خواب‌آلودگی شدید در طول روز شود. در صورت عدم درمان، آپنه شدید خواب ممکن است با فشار خون بالا و خطر بروز سکته مغزی و قلبی همراه شود.

۳- هایپرسومنیا: همان خواب‌آلودگی بیش از حد است که در آن فرد برای بیدار ماندن در طول روز مشکل دارد. افرادی که خواب‌آلوده‌ می‌شوند در هر ساعتی از شبانه‌روز می‌توانند به خواب روند حتی در محل کار و یا هنگام رانندگی.

۴- اختلالات خواب در طول شبانه روز: که در اثر اختلال الگوی خواب به دلیل تغییر منطقه زمانی، کار شیفتی، بیماری‌های جسمانی و یا مصرف دارو و یا سوءمصرف مواد مخدر ایجاد می‌شود.

۵- پاراسومنیا: یا ناهنجاری‌های اپیزودیک که طی خواب و با حرکات سریع چشم رخ می‌دهد و شامل کابوس، ترس‌های شبانه و خواب‌گردی می‌شود.

۶- سندرم پای بی‌قرار (RLS): یک بیماری عصبی است که موجب می‌شود افراد حرکت غیرقابل کنترل پا داشته باشند. این مشکل معمولا هنگام خواب و به دلیل فشار روانی فرد پیش می‌‌آید.

۷- اختلالات انفرادی که ممکن است هنجار باشند یا بیماری به شمار آیند. افرادی که در این طبقه‌بندی قرار می‌گیرند یا دچار خواب کوتاه هستند و بیش از ۵ ساعت خواب در شبانه‌روز ندارند و یا افرادی هستند که به بیش از ۱۲ ساعت خواب شبانه نیازمند هستند. برخی افراد که در خواب دچار کشش یا انقباض عضلانی می‌شوند نیز در این دسته قرار می‌‌گیرند. افرادی که در خواب صحبت یا خروپف می‌کنند نیز جزء این دسته هستند.

۸- اختلالات دیگر: مشکلاتی که در هیچ یک از این دسته‌های دیگر قرار نمی‌گیرند زیرا هنوز علل آن به‌درستی بررسی نشده‌اند و یا علائم بارزی چون سایر اختلالات ندارند.

بیماری‌های ناشی از اختلال خواب

افرادی که دچار کم‌خوابی هستند اغلب دچار کج‌خلقی، سردرد، کاهش بینایی،عدم تمرکز در یادگیری، افزایش وزن، بیماری‌های قلبی و تپش قلب، آسیب‌پذیری در مقابل بیماری‌ها، اختلال در تکلم، سرماخوردگی و دردهای مزمن می‌شوند.

براساس پژوهش‌های دکتر دیرک هرمان، پزشک متخصص بیماری‌های اعصاب کلینیک دانشگاهی شهر اسن آلمان، کم خوابی می‌تواند در بروز سکته مغزی نیز موثر باشد. به‌ویژه افرادی که یک بار دچار حمله مغزی شده‌اند باید مشکل بی‌خوابی خود را جدی بگیرند. مغز این افراد برای برقراری ارتباط بین سلول‌های عصبی نیاز بیشتری به خواب دارد.

علل بی‌خوابی

اغلب کسانی که از نگرانی رنج می‌برند به بی‌خوابی دچار می‌شوند. شب‌ها در بستر در افکار خود غرق می‌شوند، بعد از ساعت‌ها سرانجام به خواب می‌روند و نیمه‌شب وحشت‌‌زده از خواب می‌پرند، سپس دوباره به خواب می‌روند و صبح زود پیش از صدای زنگ ساعت از خواب بیدار می‌شوند.

چنانچه بی‌خوابی بیش از ۴ هفته ادامه یابد باید به پزشک مراجعه شود. در مواردی که بی‌خوابی مزمن باشد پزشک ابتدا به بررسی علل جسمانی و یا روانی می‌پردازد تا با شناسایی عوامل از بروز بیماری‌های دیگر جلوگیری شود. کارشناسان اختلال خواب را به عواملی چون ناتوانی در مدیریت استرس و فشار‌های روانی نسبت می‌دهند.

زنان و افراد سالمند بیش از مردان و جوانان از بی‌خوابی می‌نالند. از ۴۰ سالگی خواب به تدریج سبک‌تر می‌شود. به همین علت افراد سالمند اغلب از بی‌خوابی شکایت می‌کنند. اختلال خواب در زنان ممکن است به علت نوسانات هورمونی باشد.

وقتی شخص به خواب می‌رود به طور معمول گاه از خواب می‌پرد و نباید انتظار داشت که بتواند بلافاصله دوباره به خواب رود. نیم ساعت بیداری قبل از به خواب رفتن دوباره عادی است. گاه افراد خواب سبک دارند و این احساس را دارند که تمام شب بیدار مانده‌اند، در حالی‌که در واقع در خواب بوده‌اند.

به طور کل نباید فرد در صورت بروز بی‌خوابی نگران شود زیرا بسیاری از مردم خواب مقطع دارند و گمان می‌کنند که اصلا نخوابیده‌اند در صورتی که در این میان چرت کاملی زده‌اند. بی‌خوابی بعد از نوشیدن الکل نیز طبیعی است. چند جرعه نوشیدنی الکلی کافی است که خواب شبانه مختل شود. کسانی که به بی‌خوابی دچار هستند باید از مصرف الکل پرهیز کنند.

مشکلات جسمانی چون ناراحتی‌های دستگاه گوارش، تیروئید و دستگاه تنفسی و مشکلات روحی نظیر فشارهای روانی، افسردگی، ترس و زوال ذهنی مرتبط با سن نیز می‌توانند در بروز کم‌خوابی موثر باشند.

اندیشه‌پردازی‌های شبانه

اندیشه‌پردازی‌های شبانه را می‌توان با تکنیک‌های ایست‌ فکری متوقف کرد. بهتر است زمان خاصی را در طول روز برای فکر کردن به مشکلات و مسائل در نظر گرفت: برای مثال نیم ساعت بعد از کار روزانه.

فرد می‌تواند در ساعات خاصی در طول روز همه مشکلات را به ترتیب الویت یادداشت و سعی کند راه حلی برای یکایک آنها بیابد. باید تلاش کند هنگام پرداختن به یک مشکلات از اندیشیدن به مشکلات دیگر دوری کند. در هر صورت نباید تحت هیچ شرایطی مشکلات را به بسترش انتقال دهد.

معیار تشخیص اختلال خواب

کارشناسان برای تشخیص اختلال خواب از دو معیار بهره می‌گیرند:

۱- چنانچه فرد در طول یک ماه دست‌کم سه بار در هفته دچار بی‌خوابی شود.

۲- هنگامی که بی‌خوابی باعث اختلال عملکرد روزانه شود.

اختلال خواب به این معنا نیست که شخص مطلقا نتواند پلک بر هم بگذارد. ممکن است فرد بیشتر از نیم ساعت پیش از به خواب رفتن بیدار بماند یا در طول شب چندین بار بیدار شود و به سختی دوباره به خواب رود یا این‌که خوابی ناآرام داشته باشد و یا صبح زودتر از موقع بیدار شود. شاید مدت‌ها به فکر فرو رود و از این بی‌خوابی خشمگین شود. در این شرایط تپش قلب و تعریق افزایش می‌یابد و فرد صبح روز بعد احساس خستگی و فرسودگی می‌کند.

به همین سبب افرادی که دچار اختلال خواب هستند اغلب در طول روز خسته، تحریک‌پذیر و غیرمتمرکز هستند. این افراد به بی‌خوابی شبانه خود بسیار فکر می‌کنند و اغلب در طول روز نگران بی‌خوابی شب بعدی هستند.

درمان

برای اختلال خواب مزمن درمان جادویی وجود ندارد. دو سوم افرادی که از بی‌‌خوابی رنج می برند از روش‌های چندگانه چون تمرین‌های تمدد اعصاب و رفتاردرمانی برای رفع این مشکل استفاده می‌کنند. این دو روش به جسم و ذهن کمک می‌کند رفتارهای غلطی را که منجر به بی‌خوابی می‌شوند فراموش کرده و عادات جدیدی را پیشه کنند.

بسیاری از افراد باید در مورد خواب اطلاعات بیشتری کسب کنند. اغلب مردم تصور می‌کنند که باید حتما ۸ ساعت بخوابند. این افراد از این که شب‌ها بیشتر از معمول در بستر بیدار بمانند نگران می‌شوند. یادداشت ساعات خواب در یک دفتر روزانه می‌تواند آماری از میزان استراحت فرد به‌دست دهد. شاید بی‌خوابی به آن میزان که فرد تصور می‌کند حاد نباشد.

توصیه پزشکان

* صبح‌ها بیشتر از حد معمول در بستر نمانید، حتی اگر خواب شبانه خوبی نداشته‌اید.

* از چرت زدن در طول روز خودداری کنید و ساعات خواب ثابتی برای خود برنامه‌ریزی کنید.

* هنگام شب به ساعت نگاه نکنید.

* بعد از ظهر‌ها از مصرف قهوه و چای پرهیز کنید.

برخی از درمانگران از روش‌هایی چون محدودیت خواب استفاده می‌کنند. بر اساس این روش برای این که فرد هنگام شب کاملا خسته و آماده خواب شود ساعات استراحت او را طی دوره‌ای محدود می‌کنند و در مواردی از داروهای خواب‌آور نیز کمک می‌گیرند.