ارمنستان از کشته شدن سربازان این کشور در پی حمله‌ای مرگبار از سوی جمهوری آذربایجان خبر داده است. در این میان هیأت سازمان ملل که روز گذشته وارد قره‌باغ شد، نخستین ارزیابی‌های خود از وضعیت منطقه را ارائه کرده است.
یک پست نگهبانی نیروهای حافظ صلح روسیه در مرز ارمنستان و جمهوری آذربایجانعکس: AZIZ KARIMOV/REUTERS
تبلیغات
ارمنستان در بحبوحه بحران حاکم میان این کشور و باکو، جمهوری آذربایجان را به حمله به یکی از مناطق مرزی در خاک خود متهم کرده است.
وزارت دفاع ارمنستان روز سه‌شنبه ۳ اکتبر (۱۲ مهر) در این رابطه اعلام کرد، ارتش جمهوری آذربایجان منطقه هامایانکنر (گغارکونیک) را هدف قرار داده است. در جریان این حمله یک سرباز ارمنستان کشته و دو سرباز دیگر زخمی شده‌اند.
طبق اعلام وزارت دفاع ارمنستان این سربازان با یک خودرو سرگرم حمل محموله‌های خوراکی برای تأمین نیازهای نیروهای این کشور در مرز با جمهوری آذربایجان بوده‌اند.
باکو اتهامات مطرح شده از سوی ایروان را رد کرده است، اما تنش حاکم میان دو کشور اکنون بحرانی‌تر شده است.
حدود دو هفته پس از آغاز حمله نظامی ارتش جمهوری آذربایجان به منطقه قره‌باغ، تاکنون بخش اعظم ۱۲۰ هزار شهروند ارمنی که در این منطقه ساکن بودند، از قره‌باغ گریخته‌اند. شمار زیادی از آنان از منطقه قره‌باغ وارد شهر مرزی گوریس در ارمنستان شده‌اند.
جنگجویان ارمنی در قره‌باغ تنها یک روز پس از شروع حمله گسترده آذربایجان به این منطقه که از روز ۱۹ سپتامبر در جریان است، تسلیم شدند.
رییس جمهوری خودخوانده قره‌باغ روز پنجشنبه هفته گذشته (۲۸ سپتامبر) اعلام کرد که از اول ماه ژانویه ۲۰۲۴ دولت مستقر در این منطقه رسما منحل خواهد شد و نهاد و سازمان های وابسته به آن کار خود را متوقف خواهند کرد.
تا کنون ده‌ها هزار شهروند ارمنی قره‌باغ را ترک گفته‌اندعکس: Irakli Gedenidze/REUTERS
طبق اعلام مقامات ارمنستان که در درگیری‌ها و حملات سنگین ارتش جمهوری آذربایجان در دو هفته گذشته ۲۰۰ نفر کشته و حدود ۴۰۰ نفر زخمی شده‌اند.
قره‌باغ اگر چه در خاک جمهوری آذربایجان قرار دارد، اما اکثریت ساکنان آن را ارمنی‌تبارها تشکیل می‌داده‌اند. با توجه به گریز انبوه آنان اکنون بیم آن می‌رود که رد پا و نشانه‌های حیات ارمنی‌ها در منطقه که قرن‌ها قدمت دارد، کاملا نابود شود.
مشاهدات هیأت سازمان ملل در قره‌باغ
در این میان نخستین هیأت سازمان ملل وارد قره‌باغ شده تا نیزهای بشردوستانه ساکنان این منطقه را مورد ارزیابی قرار دهد. این نخستین مأموریت سازمان ملل در این منطقه در بیش از سه دهه گذشته محسوب می‌شود.
سازمان ملل پیش‌تر اعلام کرده بود که از باکو چراغ سبز برای آغاز یک ماموریت به این منطقه در آخر هفته دریافت کرده است. اتحادیه اروپا روز جمعه ۲۷ سپتامبر (۵ مهرماه) از آذربایجان خواست، به ناظران سازمان ملل اجازه ورود به قره‌باغ را بدهد.
این هیأت در نخستین ارزیابی خود اعلام کرد، در مناطقی که مورد بازدید قرار داده، نشانه‌هایی از تخریب مشاهده نکرده و زیرساختارهای مدنی و عمومی، از جمله مدارس و بیمارستان‌ها صدمه ندیده‌اند.
سخنگوی آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل در عین حال تصریح کرد، گریز شتابزده و هراسان ساکنان ارمنی قره‌باغ و همچنین درد و رنج‌های ناشی از این تجربه اما برای اعضای این هیأت تکان‌دهنده بوده است.
به گفته او، این هیأت اطلاعات و شواهدی در مورد اینکه شهروندان پس از آتش‌بس هدف خشونت قرار گرفته‌اند، دریافت نکرده است. سخنگوی دبیرکل سازمان ملل بر ضرورت اعتمادسازی تأکید کرد.
ایالات متحده بار دیگر خواهان اعزام و استقرار ناظران بین‌المللی شده است. متیو میلر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در این رابطه تصریح کرد، چنین مأموریتی و همچنین اطمینان از اینکه حقوق قومی و امنیت شهروندان ارمنی تأمین و حفظ می‌شوند، وضعیت را برای ساکان قره‌باغ شفاف می‌کند، به ویژه برای آن دست از ارمنی‌ها که میل و قصد بازگشت به این منطقه را دارند.
متیو میلر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکاعکس: Nathan Howard/AP Photo/picture alliance
ارمنستان جمهوری آذربایجان را به "پاکسازی قومی" متهم می‌کند. باکو این اتهامات را رد کرده و اطمینان داده، ارمنی‌هایی که میل بازگشت به قره‌باغ را دارند، دوباره جذب منطقه شده و زندگی خود را از سر گیرند.
سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در مورد اتهامات مطرح‌شده از سوی ارمنستان در مورد "پاکسازی قومی" گفت، واشنگتن این اتهامات و نگرانی‌ها را "جدی" می‌گیرد، اما چنین اتهاماتی باید بر اساس ارائه مدارک و شواهد مطرح شوند.
او افزود، اگر شواهد و مدارک دال بر این اتهامات جدی شوند، واشنگتن درنگ نخواهد کرد و به شکلی مناسب به آن واکنش نشان خواهد داد.
ایران مخالف تغییرات ژئوپلیتیک در منطقه است
جمهوری اسلامی نیز روند اوضاع در قره‌باغ را دنبال می‌کند. ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه ایران دوشنبه ۱۱ مهر (۲ اکتبر) در نشست خبری هفتگی خود گفت، ایران از حل و فصل اختلافات میان آذربایجان و ارمنستان استقبال کرده و "مخالف تغییر در مرزهای بین‌المللی و تغییر در ژئوپلیتیک منطقه" است.
قفقاز؛ سرزمین زخم‌های قدیمی
در حالی‌که جامعه جهانی نگران تشدید درگیری نظامی میان آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه قره‌باغ است، هر دو کشور در پی یارگیری‌های بین‌المللی هستند. به گفته ناظران این مناقشه تنها راه‌حلی سیاسی دارد.
عکس: picture-alliance/dpa/A. Yesayants
منطقه ناگورنو قره‌باغ
بر اساس حقوق بین‌الملل منطقه قره‌باغ متعلق به جمهوری آذربایجان است. اما ارمنی‌ها بر این باورند که در دوران استالین این منطقه ارمنی‌نشین به"ناحق" به آذربایجان داده شده است. پس از نخستین جنگ در سال ۱۹۹۰ و به‌رغم آتش‌بس در سال ۱۹۹۴، درگیری‌های پراکنده میان ارتش آذربایجان و نیروهای نظامی و شبه‌نظامی ارمنی در نواحی مرزی به دفعات رخ داده است.
مذاکرات بی‌نتیجه
الهام علی‌اف (راست) رئیس جمهور آذربایجان و نیکولا پاشینیان (چپ) رئیس جمهور ارمنستان در کنفرانس امنیتی مونیخ در سال ۲۰۲۰
عکس: DW/G. Gontscharenko
درگیری نظامی میان آذربایجان و ارمنستان
سربازان آذربایجان در منطقه مرزی قره‌باغ با خمپاره مواضع ارتش ارمنستان را هدف قرارداده‌اند. تا کنون ده‌ها نفر کشته و مجروح شده‌اند.
ارمنستان با اعلام وضعیت جنگی دست به سربازگیری زده و نیروهای ذخیره خود را فعال کرده است. آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد از روسای جمهوری دو کشور متخاصم خواسته که هر چه زودتر به درگیرهای نظامی پایان دهند. راه‌حل سازمان ملل برپایی مذاکرات صلح و اعزام ناظران سازمان امنیت و همکاری اروپا به منطقه است. اتحادیه اروپا نیز خواهان برقرار آتش‌بس فوری شده است.
عکس: Karen Minasyan/AFP/Getty Images
افزایش احساسات ملی‌گرایی
تجمع مردم در باکو؛ بسیاری در آذربایجان خواهان الحاق قره‌باغ به این کشور هستند و حضور نیروهای ارمنی در این منطقه را "اشغال" بخشی از سرزمین خود می‌دانند.
عکس: picture-alliance/dpa/Str
توپخانه آذربایجان
به گفته ناظران بین‌المللی با توجه وضعیت موجود در منطقه و منافع متفاوت و بعضاً متناقض کشورهای درگیر، در این مناقشه طرفی به پیروزی نظامی دست نخواهد یافت و تنها باید در پی راه‌حلی سیاسی بود.
عکس: Defence Ministry of Azerbaijan/Reuters
جنگی ریشه‌دار
آمریکا و اتحادیه اروپا کشورهای ثالث را از مداخله مستقیم در این نزاع برحذر داشته‌اند. اما ترکیه در سال‌های گذشته دست به تجهیز ارتش آذربایجان زده است و نیروهای ارتش روسیه نیز در ارمنستان پایگاه دارند. روسیه حدود ۳۵۰۰ سرباز در منطقه گیومری و ایروان مستقر کرده است. نیروهای روسیه در ارمنستان مجهز به واحدهای تانک، پدافند موشکی و ده‌ها هواپیمای جنگی هستند.
عکس: Karen Minasyan/AFP
انهدام تانک آذربایجان
وزارت دفاع ارمنستان با انتشار شماری عکس و ویدئو مدعی شد که برخی از تانک‌ها و خودروهای زرهی آذربایجان را منهدم کرده است.
عکس: Armenian Defense Ministry/Reuters
خسارت مالی و جانی
اولینا هوهانیشیان، ۷۰ ساله، در دهکده‌ای در منطقه قره‌باغ زندگی می‌کند. به گفته او جنگ برای ساکنان این منطقه جز ویرانی چیزی در پی ندارد. جمعیت منطقه قره‌باغ حدود ۱۴۵ هزار نفر است که اکثراً ارمنی هستند.
عکس: Karen Minasyan/AFP/Getty Images
فرار از مناطق جنگی
نزاع بر سر منطقه قره‌باغ ۳۰ سال است که ادامه دارد. آتش‌بس میان دو کشور در سال ۱۹۹۴ این امید را بوجود آورد که راه‌حلی سیاسی یافته شود، اما درگیری‌های پراکنده در سال‌های گذشته نشان داد که هیچ‌یک از طرفین در پی حل بحران نیستند.
عکس: Hayk Baghdasaryan/Reuters
سربازگیری
هر دو کشور پس از آغاز نبردها دست به سربازگیری زده‌اند. ارمنستان که دارای ارتش کوچک‌تری در مقایسه با آذربایجان است، از مردان خواسته است که داوطلبانه به ارتش این کشور بپیوندند.
عکس: Melik Baghdasaryan/Tass/dpa/picture alliance
نبرد در مناطق مرزی
آذربایجان بارها گفته است که صلح دائمی در گرو بازگرداندن منطقه قره‌باغ به آذربایجان و پایان "اشغال" این منطقه توسط ارمنستان است. جنگ میان دو کشور در سال ۱۹۹۰ حدود ۳۰ هزار کشته بر جا گذاشت. در آن زمان نیز روسیه از ارمنستان طرفداری کرد. مذاکرات سرانجام در سال ۱۹۹۴ با توافقی بر سر آتش‌بس به پایان رسید، اما تنش‌ها هم‌چنان بر جا ماند.
مردان جوان در ایروان، آماده پیوستن به ارتش ارمنستان
مقامات ارمنستان گفته‌اند که در صورت ادامه نبردها از روسیه کمک خواهند گرفت. سفیر ارمنستان در مسکو تاکید کرد که پایگاه روسیه در منطقه گیومری یکی از فاکتورهای تامین امنیت در قفقاز به شمار می‌‌آید. ماموریت سربازان روسی در ارمنستان تا سال ۲۰۴۴ در نظر گرفته شده است
عکس: Melik Baghdasaryan/Reuters
مقایسه میان دو کشور
ارمنستان: جمعیت؛ ۲ میلیون و ۹۵۸ هزار نفر/ مساحت ۲۹۷۴۰ کیلومتر مربع/ تولید ناخالص داخلی ۱۲ میلیارد دلار/ ارتش ۴۷ هزار نفر/ بودجه ارتش ۶۳۴ میلیون دلار
آذربایجان: جمعیت ۱۰ میلیون و ۲۳ هزار نفر/ ۸۶۶۰۰ کیلومتر مربع/ تولید ناخالص داخلی ۵/ ۳۷ میلیارد دلار/ ارتش ۲۱۶ هزار نفر/ بودجه ارتش ۲/ ۲ میلیارد دلار
داده‌ها از مرکز آمار آلمان
عکس: Ibrahim Hashimov/Sputnik/dpa/picture-alliance
طرفداری رئیس جمهور ترکیه از آذربایجان
رجب طیب اردوغان درباره درگیری‌های اخیر گفت: «ترکیه به ایستادن در کنار برادران آذربایجانی با تمام امکانات خود ادامه می‌دهد. فقط با عقب‌نشینی فوری ارمنستان از مناطق اشغال شده آذربایجان است که منطقه روی صلح و ثبات را خواهد دید.»
عکس: Aziz Karimov/Reuters
استقبال از سربازان آذربایجان
تبادل آتش میان نیروهای دو کشور در روز یک‌شنبه ۲۷ سپتامبر آغاز شد. هر دو طرف دیگری را مسئول شروع جنگ می‌دانند. روسیه و ایران به عنوان همسایگان این کشورها پیشنهاد میانجیگری داده‌اند.
