طبق آخرین گزارش نهاد حمایت از کودکان سازمان ملل (یونیسف)، نزدیک به ۴ میلیون کودک در افغانستان از رفتن به مدرسه محرومند. دلیل عمده آن جنگ و روند رو به رشد فقر است، موضوعی که عملا منجر به افزایش کودکان کار در این کشور شده است. در مناطق جنگی یا مدارس بسته هستند و یا والدین به دلیل ناامنی راهها از فرستادن کودکان خود به مدارس سرباز می‌زنند.

یمن از سال ۲۰۱۴ تاکنون درگیر جنگ داخلی است. فقر، گرسنگی و بیماری بیش از همه گریبان کودکان را گرفته. در این مدت حدود ۵۰۰ هزار کودک به دلیل فقر غذایی جان خود را از دست داده‌اند که افزایشی ۲۰۰ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۴ را نشان می‌دهد. یمن فقیرترین کشور خاورمیانه است و مردم با درآمد روزانه کمتر از ۲ دلار زندگی می‌کنند. پسران کودک به اجبار به خدمت سربازی گرفته می‌شوند و دختران مجبور به ازدواج زودرس‌اند.

حدود پنج میلیون انسان در سودان جنوبی به دلیل جنگ داخلی از گرسنگی رنج می‌برند. بیش از یک میلیون این جمعیت را کودکان زیر ۵ سال تشکیل می‌دهند که به دلیل سوتغذیه خطر مرگ تهدیدشان می‌کند. سوای آن کودکان بسیاری، مانند بچه‌های بی‌سرپرست و کودکان طلاق، در خیابان‌ها زندگی می‌کنند. بنابر گزارش یونیسف، حدود ۱۹ هزار کودک در سودان جنوبی به عنوان سربازان کودک مورد خشونت‌های جسمی و روانی قرار می‌گیرند.

از سال ۲۰۱۳ تا کنون جمهوری آفریقای مرکزی درگیر جنگ خونین داخلی است. جنگی که پیوسته و به ویژه زندگی کودکان را به تباهی می‌کشاند. درگیری و حمله‌های نظامی و آدم‌ربایی جزو زندگی روزمره این کشور است. برای یافتن سرپناهی امن از هر چهار کودک یک کودک ناگزیر به فرار است. دهها هزار کودک به شدت از سو تغذیه در رنج‌اند و بسیاری از کودکان در معرض خطر بیماری‌هایی مانند مالاریا و HIV قرار دارند.

دست‌کم ۶۰ درصد از گروه‌های مسلح در جنوب کنگو را کودکان تشکیل می‌دهند. آنان مجبور به انجام کارهایی همچون آشپزی یا مداوی مجروحان هستنند. آنان به عنوان بردگان جنسی نیز مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند و یا در خط مقدم جبهه از آنان به عنوان مانع استفاده می‌شود. طبق گزارش یونیسف، حدود ۴۰۰ هزار کودک در این کشور به سوتغذیه حاد مبتلا هستند.

جنگ داخلی در سوریه از سال ۲۰۱۱ تا کنون ادامه دارد. بسیاری از کودکان سوری با واژه صلح بیگانه‌اند زیرا آنها در زندگی خود تنها جنگ را تجربه کرده‌اند. هشت سال پس از آغاز درگیری بخش وسیعی از این کشور به ویرانه‌ای بدل گشته است؛ خانه‌های مسکونی و مدارس از بین رفته‌اند، برق و آب در همه‌جا در دسترس مردم نیست. مین‌ها و بمب‌های منفجر نشده در زیر آوار ساختمان‌ها، بزرگترین خطر برای جان کودکان‌اند.

صدها هزار دختر و پسر نوجوان عراقی از پیامدهای درگیری‌های سال‌های اخیر در این کشور در رنج‌اند و هنوز نیز سوء تغذیه، بی‌خانمانی و بیماری‌های جسمی و روانی گریبان‌گیر آنهاست. بنابر گزارش یونیسف، برای ۷۵۰ هزار کودک در منطقه موصل، دسترسی به مراقبت‌های پزشکی دشوار است. تنها ده درصد مراکز بهداشتی این منطقه قابل استفاده است.

اکثریت مردم نیجریه در فقر شدید زندگی می‌کنند. سوء تغذیه و بیماری‌ها و محدود بودن امکانات تحصیلی و آموزشی به ویژه زندگی کودکان را متاثر کرده است. میزان مرگ و میر کودکان زیر ۵ سال در نیجریه به شکل سرسام‌آوری بالاست. بسیاری از کودکان نیجریایی در خیابان‌ها زندگی می‌کنند. از این‌رو آنان همواره در معرض تهدید قاچاقچیان انسان، خشونت‌های جنسی، آدم‌ربایی و یا تصادف با خودرو قرار دارند.

سومالی یکی از فقیرترین کشورهای جهان است. نیمی از کودکان سومالیایی برای تامین هزینه زندگی خود و خانواده مجبور به کار هستند. در حال حاضر حدود ۳ هزار کودک که برخی از آنها فقط ۹ سال دارند، توسط شبه نظامیان به سربازی گرفته شده‌اند. برخی از والدین از ترس آنکه کودکانشان به سربازی گرفته شوند، به جدایی از آنان تن می‌دهند و آنان را راهی اردوگاه‌های پناهجویان در مرزهای کشور می‌کنند.

کشور مالی واقع در غرب آفریقا، از بالاترین رشد جمعیت در جهان برخوردار است. به دلیل تداوم خشونت و بی‌ثباتی، سوءتغذیه حاد کودکان در این کشور افزایش یافته است. در سراسر مالی حدود ۱۶۵ هزار کودک زیر ۵ سال از سوءتغذیه شدید رنج می‌برند. ازدواج کودک‌همسری نیز یکی دیگر از مشکلات این کشور است زیرا به بالا رفتن نرخ تولیدمثل منجر می‌شود.

این کودکان در یکی از کارگاه‌های آجرپزی در بنگلادش کار می‌کنند. آنها برای این کار پرمشقت کمتر از دو دلار در روز پول می‌گیرند. شمار کودکان کار در کشورهای آسیایی در مجموع رو به کاهش گذاشته، اما هنوز هم هفت درصد از کل کودکان در آسیا و اقیانوسیه ناگزیر به کار کردن هستند. شمار کودکان کار در آسیا و اقیانوسیه به بیش از ۶۲ میلیون می‌رسد.

دختران خردسال در کشورهای آسیایی نیز مجبور به انجام کارهای سنگین هستند، برای نمونه این دختر که اهل میانمار است. دولت این کشور حداقل سن اشتغال در کارخانه‌ها و خرده‌فروشی‌ها را به ۱۴ سال افزایش داده و کار تمام‌وقت نوجوانان زیر ۱۶ سال را منع کرده است. دولت میانمار همچنین در حال بررسی قانونی است که طبق آن انجام کارهای خطرناک برای نوجوانانی که به سن قانونی نرسیده‌اند، ممنوع خواهد بود.

کار کودکان به کارهایی گفته می‌شود که برای کودکان و نوجوانان خطرناک است، به رشد آنها لطمه می‌زند، مانع تحصیل آنان می‌شود و در یک کلام کودکی آنها را از بین می‌برد. اگر چه شمار کودکان کار در جهان سیری نزولی را می‌پیماید، اما بعید به نظر می‌رسد که این هدف که هیچ کودکی ناگزیر به کار کردن نباشد تا سال ۲۰۲۵ میلادی تحقق یابد.

اکثر کودکانی که در جهان ناگزیر به کار کردن هستند، در قاره آفریقا زندگی می‌کنند. شمار آنان در مجموع نزدیک به ۷۲ میلیون نفر است که کودکان و نوجوانان دختر و پسر را شامل می‌شود. شمار کودکان کار در کشورهای واقع در جنوب صحرای آفریقا حتی افزایش یافته است. جنگ، خشکسالی و آوارگی سبب می‌شود که کودکان هم ناگزیر از طریق کار کسب درآمد کنند.

در سراسر جهان حدود ۶۰ میلیون انسان آواره هستند. نیمی از آنان را کودکان و نوجوانانی مانند این پسربچه سوری تشکیل می‌دهند. هر چه دوران آوارگی طولانی‌تر باشد، احتمال اینکه این کودکان به جای تحصیل مجبور به کار باشند نیز بیشتر است. سازمان یونیسف هشدار داده که بدون آموزش و تحصیل، نسل‌های جامعه در دور باطل فقر گرفتار خواهند بود.

نزدیک به ۷۰ درصد از کودکان کار در بخش کشاورزی کار می‌کنند. حدود دو سوم از کودکان کار نیز معمولا در زمین‌ها و کارگاه‌هایی که متعلق به خانواده‌شان است، به کار مشغولند. تصویری از کودکان شاغل در یکی از مزارع گل در بنگلادش.

نزدیک به نیمی از کودکان کار بین ۵ تا ۱۱ سال سن دارند و اکثر آنان در بخش کشاورزی کار می‌کنند. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که شمار کودکان کار در مناطق روستایی و کشاورزی کاهش یافته و در شهر‌ها بیشتر خواهد شد.

کارخانه‌های صنعتی و شرکت‌های ساختمان‌سازی معمولا به دنبال کارگرانی هستند که سنشان کمی بالاتر است. نیمی از کودکانی که در این عرصه‌ها به کار مشغولند، بین ۱۵ تا ۱۷ سال سن دارند. اکثر آنان به کارهای پرخطر اشتغال دارند.

از آنجایی که کارگران نوجوان و جوان در مقایسه با کارگران باتجربه، بیشتر دچار سانحه می‌شوند، سازمان جهانی کار مسئله ایمنی و بهداشت را به عنوان موضوع محوری روز جهانی مبارزه با کار کودکان در سال ۲۰۱۸ برگزید. تصویر نوجوانی را نشان می‌دهد که در یکی از معدن‌های بولیوی کار می‌کند.

سازمان ملل سوء استفاده از کودکان به عنوان سرباز، روسپی و فروشنده‌ مواد مخدر و همچنین بیگاری کشیدن از آنان را بدترین انواع کار کودکان می‌داند؛ کارهایی که سلامتی جسم و روان و امنیت آنان را به خطر می‌اندازد یا حتی نابود می‌کند.

به ویژه دختران نوجوان به عنوان کارگران خانگی به کار گرفته می‌شوند و در نهایت نیز در خفا مشغول به کار هستند. طبق برآورد کارشناسان حدود ۱۵ میلیون کودک و نوجوان در سراسر جهان به عنوان کارگر خانگی کار می‌کنند و گاه در شرایطی به سر می‌برند که به وضعیت بردگان شباهت دارد.

برخورد با مسئله کودکان کار در بولیوی نسبتا شفاف است. در سال ۲۰۱۴ قانونی در این کشور به تصویب رسید که طبق آن کودکان در موارد استثنایی از ۱۰ سالگی اجازه کار کردن دارند. این قانون خبرساز شد، اما قانونی بود که خود کودکان و نوجوانان خواهان آن بودند. آنان همچنین اتحادیه‌ کارگران کودک و نوجوان را تشکیل دادند که از حقوق اصناف گوناگون، از جمله واکسی‌های نوجوان، حمایت می‌کند.

خبرگزاری کار ایران (ایلنا) در گزارشی که به مناسبت روز جهانی مبارزه با کار کودکان منتشر کرده، از ناروشن بودن آمار کودکان کار در ایران نوشته است. طبق این گزارش برخی شمار کودکان کار در ایران را ۲ میلیون نفر تخمین می‌زنند، اما برخی هم می‌گویند که بیش از ۷ میلیون کودک در ایران به شکل تمام وقت یا پاره وقت کار می‌کنند. به گزارش ایلنا اما برخی مسئولان مساله وجود کودکان کار در ایران را به کلی رد می‌کنند.

هر چه متوسط درآمد در یک کشور پایین‌تر باشد، شمار کودکان کار در آنجا بیشتر است. اگر چه بسیاری از کودکان می‌کوشند در کنار کار از مدرسه غافل نمانند، اما واقعیت این است که آنها فرصت چندانی برای درس خواندن و آموختن ندارند. ارائه خدمات و امکانات آموزشی باید به موازات مبارزه با فقر صورت گیرد.