نامه سرگشاده‌ای که روز ۲۸ بهمن (۱۷ ژانویه) انتشار یافت، خطاب به احمد شهید، گزارشگر ویژه سازمان ملل درباره وضعیت حقوق بشر در ایران، جان ناکس، کارشناس مستقل سازمان ملل درباره تعهدات حقوق بشری مربوط به برخورداری از محیط زیست امن، پاکیزه، سالم و پایدار، و داینیوس پوراس، گزارشگر ویژه سازمان ملل درباره حق برخورداری همگان از بالاترین استانداردهای ممکن الحصول در سلامت جسمی و روحی نوشته شده است.
امضاکنندگان نامه تاکید کرده‌اند که «حقوق بشر و حفظ محیط زیست به یکدیگر مرتبط هستند و احقاق حق حیات، سلامت و توسعه، بدون شک به محیط زیست پاکیزه، سالم و پایدار وابسته است.»

در این نامه آمده است: «دولت جمهوری اسلامی ایران متعهد به اجرای تعهدات خود در برابر شهروندانش است و ما به شدت از این واقعیت که جمهوری اسلامی ایران در حمایت مؤثر از شهروندان خود در مقابل گزندهای زیست محیطی و مقابله با عوارض آن کوتاهی کرده است، برآشفته ‌ایم.»

به همین دلیل آن‌ها از کارشناسان سازمان ملل متحد تقاضا کرده اند که با استفاده از اختیارات خود، درخواستی فوری به دولت روحانی درباره بحران زیست‌ محیطی در غرب و جنوب غرب این کشور ارسال کنند.

بحران فراگیر

ریزگردهای مرگبار در هفته های اخیر شماری از استان‌های ایران را فراگرفت. علیرضا شاکر، مدیرکل دفتر بوشهر هواپیمایی جمهوری اسلامی روز جمعه ۲۴ بهمن ( ۱۳ فوریه) اعلام کرد که به دلیل افزایش شدید گرد و غبار و کاهش دید، بیشتر پروازهای ورودی و خروجی به فرودگاه این شهر لغو شده‌ اند.
محمدرضا انصاری، کارشناس اداره هواشناسی استان بوشهر نیز به خبرگزاری مهر گفت، میزان ریزگردها در هوای بوشهر رو به افزایش گذاشته و آلودگی هوا ساکنان نقاط مختلف استان را دچار مشکل کرده است.
گفته می‌شود بخشی از گرد و غبار هوای بوشهر از سمت استان خوزستان می‌آید که اغلب شهرهایش از چند هفته پیش در وضعیتی بحرانی قرار دارند، طوری که ساکنان اهواز تاکنون چند بار دست به حرکت‌های اعتراضی زده‌اند.

در مرز فاجعه انسانی

نویسندگان نامه اعتراضی به کارشناسان سازمان ملل هشدار داده اند که بحران زیست محیطی در مناطق غربی و جنوب غربی ایران، "در حال رقم زدن فاجعه‌ ای انسانی است".
آن‌ها در نامه خود می‌نویسند: «در بسیاری از روزهای سال میزان ذرات گرد و غبار در هوا به سطوح خطرناک و گاهی به بیش از ۶۰ برابر و میزان آلودگی هوا به ۱۵ برابر حد مجاز رسیده است. غلظت گرد و غبار در بسیاری از روزها، به قدری شدید بوده که دستگاه ‌های سنجش آلودگی هوا را از کار انداخته است. گرد و غبار شعاع دید را در بعضی روزها در اهواز به ۵۰ متر کاهش داده و این مساله، باعث وقوع چندین تصادف با تلفات جانی بالا شده است.»

بیشتر بخوانید: آمار مرگ و میر ناشی از استنشاق هوای آلوده

سازمان‌های حقوق بشری در نامه سرگشاده خود همچنین از شیوه انتقال اطلاعات از جانب مسئولان حکومتی انتقاد می‌کنند. آن‌ها ضمن اشاره به این‌که «به طور متوسط روزانه بیش از ۲۵۰ نفر به دلیل ضایعات تنفسی به اورژانس بیمارستان‌ های اهواز مراجعه می‌ کنند و تعدادی از آن‌ها در بخش مراقبت های ویژه بستری می ‌شوند» اعتراض می‌کنند که مقامات رسمی تاکنون آمار مرگ و میرهای ناشی از آلودگی هوا را منتشر نکرده‌اند» و «از دادن توضیحات و اطلاعات شفاف، غیرمتناقض و دقیق درباره دلایل این بحران، نهادهای مسئول و همچنین راه‌های برون رفت از آن سر باز می‌زنند.»
دلایل بحران

نویسندگان نامه اعتراضی به کارشناسان سازمان ملل تاکید می‌کنند که این بحران زیست محیطی که "از ۱۰ سال پیش عوارض آن نمایان شده" علل و عوامل متعددی دارد. آن‌ها از جمله به خشکسالی، تشدید بهره‌ برداری بی‌ رویه از منابع آب و انحراف آب رودخانه کارون، طرح‌های توسعه‌‌ای غیر زیست‌‌محیطی از جمله سدسازی‌های بی‌‌رویه در تمامی کشورهای منطقه از جمله ایران و پروژه‌‌های اکتشاف نفت اشاره می‌کنند که «باعث بیابان‌زایی و خشک شدن تالاب‌هایی شده که پیش از این، پوشش گیاهی آن‌ها مانع نفوذ گرد و غبار به مناطق مسکونی می‌شد.»

در ادامه نامه آمده است: «برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۳ با انتشار نتایج تحقیقی نسبت به ناپدیدشدن تالاب‌های هورالعظیم و هورالهویزه، واقع در مرز ایران و عراق، که از بزرگترین تالاب‌های جهان و بزرگترین اکوسیستم آسیای جنوب غربی بوده‌‌اند، هشدار داده بود. براساس این تحقیق و تا آن زمان، ۹۰ درصد این زیست‌بوم بی ‌نظیر و تاریخی از میان رفته بود. این برنامه تنها راه حل جلوگیری از یک بحران عظیم زیست محیطی را اقداماتی فوری برای احیای این دو تالاب بین‌ المللی دانسته بود و از میان رفتن این تالاب‌ها را هولناک‌ترین فاجعه مهندسی شده بشر خوانده بود. این اقدام نه از سوی ایران و نه از سوی عراق هیچگاه انجام نپذیرفت.»

خواست‌های امضاکنندگان

نویسندگان نامه سرگشاده از کارشناسان سازمان ملل خواسته‌اند، پس از بررسی وضعیت هوای ایران، دولت این کشور را وادارند که قدمهای زیر را بردارد:
ـ انجام اقدامات موثر و ملموس برای پیش‌گیری از ورود صدمه به مردم و جبران صدمات به بار آمده.
ـ اتخاذ راهکارهای فوری و ویژه برای حمایت از آسیب‌‌پذیرترین گروه‌ ها از جمله کودکان، افراد بیمار و سالمندان.
ـ انجام یک تحقیق همه جانبه درباره مسئولان ایجاد این بحران و نیز مسئولانی که در انجام اقدامات موثر و به موقع قصور ورزیده‌اند و پاسخ‌گو کردن آن‌ها.
ـ فراهم آوردن امکانات دسترسی کامل به اطلاعات مربوط به بحران و آثار آن بر سلامت و زندگی مردم و همین‌طور تصمیمات اتخاذ شده و طرح‌های در دست اجرا.
ـ محاسبه اثرات زیست محیطی فعالیت‌ها بر حق حیات و سلامت مردم.
ـ دعوت مقامات محلی، کارشناسان مستقل، جامعه مدنی و گروه‌‌های حقوق ‌بشری به مشارکت در تصمیم‌گیری‌های زیست ‌محیطی.
ـ جبران موثر خسارت و امکات طرح دعوی و دادخواهی بدون تبعیض برای افراد یا گروه‌‌های اجتماعی که به طور مستقیم از این بحران آسیب دیده‌‌اند.

واکنش معاون رئیس جمهور به آلودگی هوا

معصومه ابتکار که در راس هیاتی متشکل از رئیس سازمان مدیریت بحران، رئیس سازمان هواشناسی ایران، معاون وزیر نیرو، نماینده وزارت نفت، رئیس سازمان جنگل‌ها و مراتع، مدیر ستاد ملی گرد و غبار و معاونت سازمان حافظت زیست به اهواز رفته است در یک سخنرانی به معضل زیست‌محیطی در مناطق گوناگون ایران پرداخت.
رئیس سازمان محیط زیست و معاون رئیس جمهور وعده داد که دولت روحانی «به جای تاکید بر نظر کارشناسی و علمی به تصمیمات آنی و خلق‌ الساعه می‌پردازد.»

ابتکار ضمن تاکید بر این‌که "باید برای حل این مشکلات نگاه درازمدت داشته باشیم" گفت، جامعه ایران امروز در عرصه ‌های مختلف دچار صدماتی شده که حاصل نگاه غیرکارشناسی و عدم پای‌بندی به قانون بوده است. او افزود: «برای نمونه مرکز مطالعات و پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی اظهار کرده که ۷۵ درصد از برنامه توسعه چهارم عملی نشده. این موضوع خود بیان‌گر وضعیتی است که در کشور از عدم اجرای برنامه‌ های علمی و کارشناسی ناشی می‌شود.»
معاون رئیس جمهور با اشاره به این‌که ایران کشوری «خشک و نیمه خشک» است، افزود: «الگوی کشاورزی ما باید تغییر کند. دیگر امکان ندارد که با شیوه کنونی کشاورزی که راندمان کم، مصرف آب زیاد، همراه با آلودگی‌های ناشی از مصرف کود و سم دارد، ادامه پیدا کند و این تغییر باید در همه جای کشور از آذربایجان گرفته تا خوزستان برای نجات دریاچه ارومیه و تالاب‌های خوزستان رخ دهد.»
معصومه ابتکار در ادامه سخنانش اظهار داشت که «مصوبه هیات دولت معطوف به برنامه‌‌های میان مدت است و دولت اعتباراتی را از ماه آینده در نظر گرفته است».

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان نمونه موفق مبارزه با آلودگی هوا، به پکن، پایتخت چین اشاره کرد که سال‌ها با معضل گرد و غبار درگیر بود، اما اکنون یکی از بزرگ‌ترین اجراکننده‌‌های برنامه مهار بیابان و بیابان‌‌زدایی است.
ابتکار همچنین تاکید کرد که باید فضایی برای اعتراض و نقد مردم وجود داشته باشد و «هیچ مسئولی نمیتواند بگوید که این مشکل تا یک ماه آینده حل می‌شود، حتی اگر مشکلات داخلی را هم حل کنیم، بسیار زمان می‌برد تا مشکلات خارجی ما در عراق که یک دولت پایدار ندارد، حل شود.»