باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا از توافق "تاریخی" اتمی با ایران استقبال کرد. وی راه حل دیپلماتیک را "بهترین راه حل" برای رفع اختلاف اتمی با ایران دانست، اما در عین حال گفت اگر ایران دست به فریب بزند، جهان خواهد فهمید. اوباما همچنین تصریح کرد که اگر کنگره آمریکا توافق به‌دست آمده را از بین ببرد، آمریکا برای شکست در دیپلماسی مورد نکوهش قرار خواهد گرفت. تصویر: کنفرانس خبری اوباما در باره توافق لوزان.

جان کری، وزیر خارجه آمریکا توافق به‌دست آمده در لوزان را زیربنایی مستحکم برای دستیابی به توافقی نهایی و کامل دانست و گفت: «ما در لوزان گامی بسیار بلند و تعیین‌کننده برداشتیم.» به باور وزیر خارجه آمریکا پارامتر‌های موجود در توافق با جمهوری اسلامی همه راه‌های دست‌یابی ایران به بمب اتمی را سد خواهد کرد.

حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران نخستین فردی بود که پس از قرائت متن تفاهم جمهوری اسلامی و گروه ۱+۵ با انتشار پیامی توئیتری به آن واکنش نشان داد. او از محمد جواد ظریف، وزیر خارجه، علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی و تیم مذاکره‌کننده ایران به‌خاطر "تلاش‌های خستگی‌ناپذیرشان" سپاسگزاری کرد.

آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان نیز از توافقی که در مذاکرات طولانی در لوزان به دست آمد، استقبال کرد. وی گفت که راه‌ حل‌های لازم که طرفین بر سر آن توافق کرده‌اند، گامی مهم در راه رسیدن به توافقی نهایی با جمهوری اسلامی است. صدراعظم آلمان همچنین تصریح کرد: «ما هیچگاه تا به این اندازه به توافقی نزدیک نبوده‌ایم که دست‌یابی ایران به سلاح‌های هسته‌ای را ناممکن خواهد ساخت.»

فرانک ‌والتر اشتاین‌مایر، وزیر خارجه آلمان تصریح کرد که تغییر موضع جمهوری اسلامی نقشی تعیین‌کننده در رسیدن به توافق در مذاکرات لوزان داشت. به اعتقاد وی در سیاست کنونی جمهوری اسلامی پویایی‌ای به وجود آمده که نباید آن را دست کم گرفت. وزیر خارجه آلمان خاطرنشان ساخت که رهبری ایران می‌داند که "باید به نسل جوان این کشور چیز بیشتری عرضه کند تا رویای بدل شدن به قدرتی اتمی در آینده".

یوکیا آمانو، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ضمن استقبال از حاصل مذاکرات ایران و گروه ۱+۵ در لوزان گفت، پس از کسب توافق نهایی میان طرف‌های مذاکره و همچنین موافقت شورای حکام آژانس انرژی اتمی، کارشناسان این آژانس آماده‌ی آن خواهند بود که نظارت بر اجرای مفاد توافق‌نامه را آغاز کنند.

فرانسو اولاند، رئیس‌جمهور فرانسه توافق لوزان را گامی پراهمیت خواند، اما در عین حال تصریح کرد، تحریم‌هایی که برداشته خواهند شد، در صورت عدم اجرای توافق‌نامه نهایی از سوی ایران بار دیگر فعال خواهند شد.

لوران فابیوس، وزیر امور خارجه فرانسه نیز در این رابطه اظهار داشت: « این یک توافقنامه مرحله‌ای است که شامل تحولات مثبت است، اما هنوز به اقدامات بیشتری نیاز است.» وی متذکر شد، طرف‌های مذاکره اکنون در آغاز مرحله‌ای تازه از گفت‌وگوها هستند. فابیوس تاکید کردٰ: «ما هنوز به آخر خط نرسیده‌ایم.»

بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، معتقد است که توافق به دست‌آمده در لوزان میان جمهوری اسلامی و کشورهای عضو گروه ۱+۵ بر سر برنامه جامع اقدام مشترک خطری است که ادامه‌ی بقای اسرائیل را تهدید می‌کند. او در تماسی تلفنی با باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا همچنین تصریح کرد که توافق هسته‌ای به جمهوری اسلامی امکان ساخت سلاح‌های هسته‌ای را می‌دهد و بر خطر بروز "جنگی وحشتناک" می‌افزاید.

مقامات دولت اسرائیل نیز شامگاه پنجشنبه (۲ آوریل) با انتشار بیانیه‌ای مشترک در اورشلیم/بیت‌المقدس به حاصل مذاکرات هسته‌ای در لوزان واکنش نشان داده و آن را "اشتباهی تاریخی" خواندند. به اعتقاد آنان اگر برنامه جامع اقدام مشترک قرار است، چارچوب و اساس توافقی نهایی میان جمهوری اسلامی و کشورهای گروه ۵+۱ باشد، این "اشتباهی تاریخی خواهد بود که جهان را به مراتب‌ خطرناک‌تر خواهد کرد".

رونالد لاودر، رئیس کنگره جهانی یهودیان با انتشار بیانیه‌ای در نیویورک تصریح کرد: «من بیم تحقق این سناریو را دارم که ما تا ده سال دیگر اقتصاد ایران را احیا کرده‌ایم بی‌آنکه جلوی توسعه سلاح‌های هسته‌ای از سوی ایران را گرفته باشیم.» به اعتقاد وی پرسش کلیدی در این ارتباط این است که آیا می‌توان به ایران اعتماد کرد یا نه.

جان بینر از حزب جمهوری‌خواه که ریاست مجلس نمایندگان ایالات متحده را عهده‌دار است، در واشنگتن گفت که توافق حاصله در لوزان "با اهداف اولیه و پیشین باراک اوباما فاصله‌ای نگرانی‌برانگیز دارد". وی افزود که کنگره آمریکا توافق‌ هسته‌ای نهایی با جمهوری اسلامی را پیش از کاهش تحریم‌ها علیه ایران به دقت بررسی خواهد کرد.

باب کورکر از حزب جمهوری‌خواه و رئیس کمیته روابط خارجی سنای آمریکا تصریح کرد: «اگر توافقی نهایی حاصل شود، مردم آمریکا باید از طریق نمایندگان منتخب خود، فرصت و امکان مشارکت داشته باشد.» وی گفت که کنگره آمریکا باید این امر را مورد بررسی قرار دهد که آیا توافق نهایی با جمهوری اسلامی "خطرات برنامه‌ی هسته‌ای ایران را واقعا رفع می‌کند و آیا می‌توان رژیم جمهوری اسلامی را مورد مواخذه قرار داد یا نه".

مارک کیرک (وسط)، یکی دیگر از سناتورهای جمهوری‌خواه توافق حاصله در لوزان را با لحنی تند رد کرد و با اشاره به عملکرد نویل چمبرلین، نخست‌وزیر بریتانیا در سال‌های ۱۹۳۷ تا ۱۹۴۰ گفت: «نویل چمبرلین [در مذاکرات] با هیتلر به توافقی بهتر رسیده بود.» چمبرلین که تلفات جنگ جهانی اول را به چشم دیده بود، اعتقاد داشت که از طریق سازش با آدولف هیتلر، رهبر آلمان در دوران نازی می‌توان جلوی بروز جنگی تازه را گرفت.

مارکو روبیو، یکی دیگر از اعضای حزب جمهوری‌خواه نیز توافق لوزان و برنامه جامع اقدام مشترک میان ایران و کشورهای گروه ۱+۵ را "اشتباهی بس عظیم" خواند.

دوم آوریل ۲۰۱۵ و دو روز پس از ضرب‌الاجل تعیین‌شده، سرانجام بیانیه مشترک مذاکره‌کنندگان هسته‌ای ایران و نمایندگان گروه موسوم به ۱+۵ (آمریکا، بریتانیا، فرانسه، روسیه، چین و آلمان) در لوزان سوئیس منتشر شد. این بیانیه چارچوب توافق نهایی است که قرار است تا پایان ژوئن ۲۰۱۵ تنظیم شود و در صورت تحقق به ۱۲ سال مناقشه هسته‌ای ایران با غرب پایان می‌دهد. ابعاد برنامه هسته‌ای ایران چیست؟

محمدرضا شاه پهلوی در مراسم افتتاح کرسی انرژی اتمی در دانشگاه تهران در سال ۱۳۴۲. وی هم‌زمان با تاسیس سازمان انرژی اتمی، قرارداد ساخت نیروگاه اتمی بوشهر را در دی ماه ۱۳۵۳ (نوامبر ۱۹۷۴) منعقد کرد. قرار بود نیروگاه اتمی بوشهر به عنوان اولین نیروگاه اتمی ایران توسط شرکت "کرافت‌وِرک اونیون" آلمان (Kraftwerk Union AG) ساخته شود.

محمدرضا شاه پهلوی در مراسم افتتاح کرسی انرژی اتمی در دانشگاه تهران در سال ۱۳۴۲. وی هم‌زمان با تاسیس سازمان انرژی اتمی، قرارداد ساخت نیروگاه اتمی بوشهر را در دی ماه ۱۳۵۳ (نوامبر ۱۹۷۴) منعقد کرد. قرار بود نیروگاه اتمی بوشهر به عنوان اولین نیروگاه اتمی ایران توسط شرکت "کرافت‌وِرک اونیون" آلمان (Kraftwerk Union AG) ساخته شود.

دانشمندان اتمی زن ایران. بریده‌ای از جراید ایران در دهه‌ ۵۰ خورشیدی. از راست به چپ خانم‌ها دکتر مرآت، رقیه باقرزاده اکبری، دکتر مهین‌دخت رحمانی، ثریه سمیعی، ماهرو اکبرنیا، فرزانه محمدی، دکتر افسر سیار و دکتر زهره عابدین‌زاده

دکتر اکبر اعتماد، متولد ۱۳۱۰ در شیراز و فارغ‌التحصیل دانشگاه لوزان سوئیس. وی در سال ۱۳۴۷ به سمت اولین رئیس موسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی و آموزشی منصوب شد و در سال ۱۳۵۳ ریاست سازمان انرژی اتمی ایران را به دست گرفت. اعتماد به خواست شاه حکم معاونت نخست‌وزیری را برای "تأمین انرژی" دریافت کرد و در این زمینه شخصا به شاه گزارش می‌داد.

عکس قدیمی از نیروگاه نیم‌ساخته‌ی بوشهر (متعلق به حدود سال ۱۹۷۷). قرارداد ایران با شرکت آلمانی کرافت‌ورک اونیون برای احداث دو واحد نیروگاه اتمی بود. در سال ۱۳۵۷ در حالی که حدود ۷۵ درصد از واحد اول و ۶۰ درصد واحد دوم نیروگاه ساخته شده بودند، با تغییر نظام سیاسی ایران ساخت هر دو واحد متوقف ماند.

نمایی از نیروگاه اتمی بوشهر

مدل نیروگاه اتمی بوشهر در غرفه ایران در اکسپوی شانگهای

بسیاری از کشورهایی که به لحاظ فنی قادر به تولید سوخت نیروگاه‌های اتمی هستند به دلیل با صرفه‌تر بودن ترجیح می‌دهند آن را از خارج تهیه کنند. این کشورها نیازی مشخص و برنامه‌هایی شفاف مبتنی بر محاسبات اقتصادی دقیق و مرسوم دارند که هدف آن در نظر گرفتن منافع ملی است. صرف ده‌ها میلیارد دلار برای تولید داخلی سوخت یک نیروگاه که با ۵۰ میلیون دلار قابل خریداری است نمی‌تواند گامی در جهت رشد و شکوفایی باشد.

یکی از مراکز مهمی که با فعالیت‌های هسته‌ای ایران مرتبط است پایگاه نظامی پارچین واقع در جنوب شرقی تهران است. این مرکز یک پادگان نظامی و در اختیار سپاه پاسداران جمهوری اسلامی است، اما آژانس احتمال می‌دهد که ایران در این مکان دست به آزمایش انفجار هسته‌ای زده باشد.

در نیمه نخست سال ۲۰۱۲ آژانس بین‌المللی از انجام عملیات گسترده خاکبرداری و پاکسازی احتمالی در پارچین خبر داد که مستند به تحلیل عکس‌های هوایی بود. اما ایران دیگر اجازه بازدید از پارچین را به بازرسان آژانس نداد.

تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم در نطنز. ایران در بهمن ۱۳۸۵ رسما خبر راه‌اندازی دو آبشار ۱۶۴ تایی در تاسیسات زیرزمینی نطنز را اعلام کرد. در سال‌های بعد تعداد سانتریفوژهای این مرکز به چند هزار افزایش داده شد. راه‌اندازی و نگهداری تاسیسات این بخش، به دلیل ویژگی دستگاه‌ها و پیچیدگی ساخت آنها یکی از پرهزینه‌ترین قسمت‌های چرخه‌ی سوخت هسته‌ای است. ده‌ها میلیارد دلار هزینه برنامه غنی‌سازی شده است.

در فروردین سال ۱۳۸۶ محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور ایران برای نخستین‌بار از نصب و راه‌اندازی سه هزار دستگاه سانتریفوژ در نطنز خبر داد. رسانه‌های ایران نوشتند که این دستگاه‌ها از نوع نسل جدید سانتریفوژهاست که توسط خود ایران ساخته شده‌اند. در آخرین گزارش‌های رسانه‌ها، تعداد سانتریفوژ نصب شده در نظنز تا ۶ هزار نیز قید شده است.

تاسیسات پرهزینه غنی‌سازی اورانیوم نطنز در نزدیکی شهر نطنز در شمال اصفهان قرار دارد. زمان آغاز ساخت تاسیسات غنی‌سازی اورانیوم نطنز روشن نیست. اما بخش اصلی این تاسیسات که محل استقرار سانتریفوژهاست، در زیرزمینی به عمق ۳۰ متر قرار دارد.

مرکز کنترل تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم در نطنز

میله‌های سوختی

در سال ۲۰۱۱ و پس از گذشت ۱۵ سال پیمانکار روسی اعلام کرد که واحد اول نیروگاه بوشهر به مرحله راه‌اندازی آزمایشی رسیده است. مدت زمان ساخت یک نیروگاه مشابه بوشهر در کشورهای پیشرفته صنعتی حداکثر ۷ سال و در کشورهای مشابه ایران حداکثر ۸ سال طول می‌کشد.

خبر احداث تأسیسات زیرزمینی غنی‌سازی فردو در اطراف قم در بحبوحه مناقشه هسته‌ای ایران و غرب (۲۰۰۹) منتشر شد. غرب خواستار برچیدن این تأسیسات و جمهوری اسلامی خواستار ادامه فعالیت آن بود. بر اساس بیانیه مشترک لوزان، فردو به مرکز تحقیقات هسته‌ای و فیزیک پیشرفته تبدیل می‌شود و هزار سانتریفوژ در آن فعال خواهند بود؛ اما غنی‌سازی اورانیوم در این تأسیسات متوقف شده و ماده شکاف‌پذیری نیز در آن تولید نمی‌شود.

مذاکرات اتمی میان نمایندگان ایران و کشورهای شش‌گانه‌ی آمریکا، فرانسه، بریتانیا‌، روسیه، چین به انضمام آلمان به سرپرستی کاترین اشتون، مسئول وقت سیاست خارجی اتحادیه اروپا در استانبول، آوریل ۲۰۱۲. پیش از روی کار آمدن دولت حسن روحانی، سعید جلیلی (تصویر) سرپرستی تیم مذاکره‌کننده ایران را بر عهده داشت.

پروژه‌های آب سنگین در چارچوب قرارداد منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای قرار می‌گیرد و باید زیر نظر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باشند.

آنچه سبب حساسیت آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای به رآکتورهای آب سنگین شده، تولید پلوتونیوم به عنوان محصول فرعی است. از این پلوتونیوم می‌توان مستقیم و بدون نیاز به غنی‌سازی اورانیوم، سلاح‌های اتمی ساخت. بر اساس توافق اتمی لوزان، رآکتور تحقیقاتی اراک آب سنگین باقی می‌ماند اما با بازطراحی روزآمد می‌شود و از میزان پلوتونیوم تولیدی آن نیز کاسته می‌شود.

"تأسیسات فرآوری اورانیوم اصفهان" (Uranium Conversion Facility – UCF) مرکزی برای تبدیل کیک زرد به گاز هگزا فلوراید است. این گاز سپس در سانتریفوژها تزریق می‌شود تا اورانیوم قابل استفاده آن افزایش یابد. فکر ایجاد تاسیسات اصفهان به پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران باز می‏‌گردد که به عنوان گزینه‏‌ای برای تکمیل چرخه‏ سوخت نیروگاه اتمی بوشهر پیشنهاد شد.

یکی از وظایف مهم تاسیسات UCF اصفهان تولید "گاز هگزا فلوراید اورانیوم" (UF6) است. برای تولید این گاز ابتدا كیك زرد (سنگ اورانیوم پودر شده با درجه خلوص بیشتر) را در اسید نیتریك حل می‌كنند. بر اثر این عمل، ماده‌ای به نام نیترات اورانیوم تولید می‌شود. پس از یک رشته فعل و انفعالات گاز هگزا فلوراید اورانیوم تولید می‌شود. این همان گازی است كه برای غنی‌سازی در دستگاه‌های سانتریفوژ تزریق می‌شود.

رآکتور تـحقیقاتی آب سبک تهران یکی از انـواع راکـتورهای چند منظوره و در نوع خود از کارآترین انواع راکتورهای دنیا در زمینه علمی و صنعتی است. این رآکتور با ظرفیت ۵ مگاوات در سال ۱۹۶۷ توسط آمریکا در مرکز تحقیقات اتمی تهران وابسته به دانشگاه تهران ساخته شد. آمریکا برای مدت ۲۰ سال سوخت مورد نیاز رآکتور تحقیقاتی تهران را تامین کرد.

در سال ۲۰۱۰ ایران اعلام کرد سوخت رآکتور تهران در حال اتمام است و از طریق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواستار تامین سوخت ۲۰ درصد برای این رآکتور شد. اما این درخواست با دیگر مسائل مناقشه‌ی اتمی ایران پیوند خورد و موضوع آن‌طور که ایران مایل بود، حل‌وفصل نشد.

تولیدات مرکز تحقیقات اتمی تهران

تولیدات مرکز تحقیقات اتمی تهران

میله‌های سوخت اتمی در رآکتور هسته‌ای تهران

نمایی از نیروگاه اتمی بوشهر