قدیم‌ها که شب‌‌های گرم تابستان خواب را از سر بچه‌ها می‌پراند‌‌‌، شمردن ستاره‌های آسمان بهترین ترفند برای خواباندن آنها بود. آسمان پرستاره‌ی آن شب‌ها همیشه پابرجا بود و خواب‌‌ هم به چشم‌ بچه‌ها می‌آمد قبل از آن که موفق شوند تنها تعداد اندکی از نقطه‌های نورانی بالای سرشان را بشمارند.

حالا اما حکایت دیگری است. آسمان پرستاره برای بچه‌های اغلب شهرهای بزرگ واژه ناآشنایی است. دیگر بچه‌ای نیست که شبها سر به سوی آسمان بلند کند و ستاره‌ها را بشمارد. نورهای رنگین و چراغ‌های پر نور این شب‌ها آن قدر قدرتمندانه عرض اندام می‌کنند که به حق است اگر بپرسند اصلا مگر ستاره‌ای هم در آسمان پیدا می‌شود؟

طاق محو شده بر فراز اصفهان

مهدی مؤمن‌زاده، ۲۱ ساله‌، دانشجوی رشته مهندسی محیط زیست و یکی از چند هزار جوان ایرانی است که شب‌های زیادی آسمان را با چشم مسلح رصد کرده است؛ سلاحش چیزی نبوده به جز لنز دوربین عکاسی‌اش: «من نجوم را کلا با عکاسی شروع کردم. اول به نجوم علاقمند شدم. یک دوربین هندی‌کم داشتیم و من همیشه آن را روی حالت "دید در شب" تنظیم می‌کردم و به این ترتیب ستاره‌ها را از این طریق بهتر می‌دیدم و بزرگنمایی ایجاد می‌کردم. بعد با دوربین آنالوگ کار کردم و حدود یک سال و چند ماهی هست که دوربین دیجیتالم را خریدم و حالا به صورت حرفه‌ای‌تر عکاسی می‌کنم.»

عکاسی که به گفته‌ی مهدی حالا برایش یک سرگرمی جدی به شمار می‌رود، باعث شده تا نام او میان عکاسان برگزیده دومین مسابقه بین‌المللی "عکاسی زمین و آسمان" قرار گیرد. این مسابقه پروژه‌ای بین‌المللی است با نام "جهان در شب" (The world at night) که اختصارا Twan خوانده می‌شود ‌و نتایجش نیز به تازگی انتشار یافت. عکس‌هایی می‌توانستند در این مسابقه شرکت کنند که نشان‌دهنده‌ی زیبایی آسمان شب و جدال آن با آلودگی نوری باشند.

عکسی که مهدی مؤمن‌زاده ارسال می‌کند در رده‌ی "جدال در برابر آلودگی نوری" رتبه‌ی دوم را کسب می‌کند. رتبه اول از آن عکاسی اتریشی می‌شود که با عکس "آلپ در شب" در این مسابقه شرکت کرده است.

عکس مهدی مؤمن‌زاده کهکشان راه شیری را بر فراز شهر اصفهان نشان می‌دهد که چگونه مانند طاقی بر بالای افق ثبت شده و در انتهای یک سویش میان نورهایی که از شهر اصفهان ساطع می‌شوند، گم شده است و به این ترتیب مردم این شهر از زیبایی آسمان شب شهرشان محروم شده‌اند. به گفته‌ی عکاس این تصویر در جایی به سمت جاده اردستان در استان اصفهان گرفته شده است.

اتفاق خوشایند

مهدی مؤمن‌زاده اهل اهواز است اما این‌که چرا به سراغ اصفهان رفته را این گونه توضیح می‌دهد: «اصفهان در واقع یک شهر تاریخی است و نکته‌اش اینجاست که شهری با چنین قدمت تاریخی با این حال به جایی رسیده است که آلودگی‌نوری‌اش بتواند از جلوه طبیعت آسمانش بکاهد و زیبایی‌هایش را کم کند. حالا اگر شهری مثل تهران باشد، انتظار کمتری از آن می‌رود. اما شهر اصفهان چون شهری است که می‌بایست با طبیعت سازگاری بیشتری داشته باشد، می‌تواند برای مخاطب جالب‌تر باشد.»

مهدی در خلال صحبت‌هایش درباره این عکس‌، وقتی از او در مورد شرایط جغرافیایی آن می‌پرسم‌، به نکته‌ای اشاره می‌کند که شاید بتوان گفت حاکی از خوش‌شانسی عکاس است: «این عکس، یک عکس پانوراماست که از ترکیب هفت عکس گرفته شده و زاویه‌ی ۱۸۰ درجه را نشان می‌دهد. من اول این عکس را گرفتم و تازه بعدش بود که متوجه آلودگی نوری‌اش شدم. اولش هم فکر می‌کردم که واقعا عکس خوبی نیست و این نورها واقعا مزاحمند اما بعد که این مسابقه و هدفش را که نشان دادن آلودگی نوری است دیدم، متوجه شدم که یک عکس مناسب برای آن دارم. یک جورایی اتفاقی این عکس را گرفتم و جزو عکس‌هایی بود که خودم علاقه‌ای بهش نداشتم!»

زیر این سقف همه انسان‌ها یک خانواده‌اند

از آنجا که گاهی اوقات این اتفاقات هستند که چرخ زندگی را می‌چرخانند، این عکسِ "اتفاقی" به مزاق هیئت داوران مؤسسه "جهان در شب" از جمله بابک تفرشی، خبرنگار علمی و عکاس حرفه‌ای و بنیانگذار مؤسسه خوش می‌آید.

بابک تفرشی به همراه گروهی دیگر از عکاسان حرفه‌ای به نام و منجمان آماتور از سراسر جهان در سال ۲۰۰۶ انجمنی را به نام "منجمان بدون مرز" تاسیس می‌کند؛ با این ایده که از طریق ستاره‌شناسی مردم و فرهنگ‌ها را به یکدیگر نزدیک کنند.

"جهان در شب" اولین پروژه این انجمن بود که در سال ۲۰۰۷ به راه می‌‌افتد و هدف اصلی‌اش نشان دادن نمایشی از آسمان بر فراز نمادهای تمدن در جاهای مختلف است تا به این ترتیب نشان دهد که چگونه همه انسان‌ها زیر یک سقف زندگی می‌کنند.

به گفته بابک تفرشی شعار اصلی نیز این است: «یک مردم، یک آسمان. یعنی زیر این سقف تمام بشر یک خانواده است.»

ببینید: عکس‌های برگزیده دومین مسابقه بین‌المللی "عکاسی زمین و آسمان"

حفاظت از آسمان شب

بابک تفرشی که علاقه‌اش به نجوم آماتوری، عکاسی و روزنامه‌نگاری علمی او را راهی چهار گوشه دنیا کرده برای علاقمندان نجوم چهره‌ی آشنایی است. وی جزو مجریان برنامه زنده تلویزیونی "آسمان شب" بوده است که از شبکه چهارم تلویزیون ایران پخش می‌شود.

نگاه او به آسمان به ویژه آسمان شب از جنس تازه‌ای است: «پیام مهم مسابقه و در اصل یکی از اهداف پروژه Twan این است که نشان دهد چگونه آسمان شب بخشی از طبیعت است. این‌طور نیست که آسمان شب فقط آزمایشگاهی برای منجمان حرفه‌ای در دانشگاه‌ها باشد، بلکه بخش مهمی از زندگی اطراف ماست که بایستی برای حفظ آن مثل بقیه بخش‌های طبیعت تلاش کنیم. همانطور که یک پارک ملی، کوه یا دریاچه را حفاظت می‌کنیم، تاریکی آسمان هم بخشی از زیبایی‌های اطراف ماست که باید در طبیعت حفظ شود.»

بخش عمد‌ه‌ی عکس‌های ارسال شده به مسابقه نمایش این حقیقت بوده است که چگونه این زیبایی طبیعی آسمان تحت تأثیر نورهای شهری از بین می‌رود و انسان‌ها محروم می‌شوند از تماشای زیبایی‌های آسمان شب.

بودن در جای مناسب و در زمان مناسب

دیدن همزمان دو نام ایرانی یکی میان برندگان و دیگری جزو هیئت داوران یک مسابقه، به گفته‌ی بابک تفرشی اتفاقی است. او ملیت را در برگزیده شدن بدون تأثیر می‌داند و روی نکته‌ای تأکید می‌کند که در عکاسی نجومی با منظره یا همان عکاسی زمین و آسمان مهم است؛ بودن در مکان مناسب و در زمان مناسب.

عکس‌های بسیاری از سراسر جهان برای شرکت در دو رشته‌ی آلودگی نوری و زیبایی آسمان شب برای مسابقه Twan ارسال شده‌اند. برای کسانی که نه منجم‌اند و نه عکاسی نجومی می‌کنند، دیدن عکس‌های خیره‌کننده از آسمان شب و تصاویری از کهکشان راه شیری که آنها در عمل محروم از تماشایشان هستند، شگفتی‌آور است.

اما برای کسانی مانند بابک تفرشی که دستی در کار دارند، قضیه طور دیگری است: «من خیلی از این عکس‌ها دریافت می‌کنم چون مدیر پروژه Twan هستم و هر روز چنین عکس‌هایی را از همکاران خودمان که بهترین عکاسان این سبک در دنیا هستند، می‌گیرم. برای همین به دیدن چنین عکس‌هایی عادت دارم و کمتر پیش می‌‌آید که واقعا حیرت‌زده شوم.»

اما آسمان شب آنقدر در چنته دارد که باز هم شگفتی به همراه آورد: «بین این عکس‌ها دو عکس بود که من را واقعا حیرت‌زده کرد و تا مدتی اصلا تصویر در ذهنم مانده بود. یکی عکس شفق قطبی بر فراز ایسلند بود که اگرچه دیدن شفق‌های قطبی در آن‌جا نادر نیست اما این شکل از شفق که یک حلقه کامل را در آسمان بسازد و در اوج زیبایی عکاس بتواند همزمان با راه شیری، شفق‌های قطبی را هم ثبت کند واقعا کار هنرمندانه‌ای بود. عکس‌دیگری هم بود از آقایی در آمریکا که بر فراز دریاچه مونو در این کشور عکسی از رد ستاره‌ها گرفته بود که پنجم شد. ولی با وجود این جزو تأثیرگذارترین عکس‌ها بود.»

آرامش

عکسی که مهدی مؤمن‌زاده از اصفهان و آسمانش گرفته هر چند به نظر مدیر پروژه Twan از لحاظ تکنیکی عکس متوسطی به حساب می‌آید اما توانسته است پیام مسابقه و هدفی را که مد نظرش بوده، به خوبی نشان دهد.

عکس "اتفاقی" مهدی مؤمن‌زاده که چندان هم مورد علاقه‌اش نبوده برایش یک بن خرید ۴۰۰ دلاری از یک فروشگاه معتبر تجهیزات عکاسی و نجوم به همراه داشته است.

اما عکس مورد علاقه‌اش در میان کارهایش؟ می‌گوید: «یک عکس منظره‌ای است از یک چادر و راه شیری که یک ماهواره هم در حال رد شدن است. این عکس را دم صبح گرفتم و احساس آرامش عجیبی به من می‌دهد چون که آسمان تقریبا دارد روشن می‌شود و خورشید در حال طلوع کردن است با این حال هنوز کهکشان راه شیری پیداست.»

سمیرا نیک آیین
تحریریه: علی امینی