چند سال است که تنش بین‌المللی پیرامون برنامه هسته‌ای ایران در سایه تهدید، مذاکره، تحریم و ابراز نگرانی با شدت تمام در جریان است. رفتار ایران در این بین به گونه‌ای است که گویا هیچ اهمیتی برای فشارها و تحریم‌های بین‌المللی قائل نبوده و طرح هسته‌ای را در اولویت فعالیت‌های خود قرار داده است. در مقابل غرب نیز به خصوص در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد به انواع روش‌ها برای توقف غنی‌سازی اورانیوم از طرف ایران دست زده است.

اما در این بین آنچه جالب توجه می‌نماید، واکنش کشورهای عربی به خصوص کشورهای همجوار و نزدیک به ایران در این زمینه است؛ چرا که در هر حال اسراییل را نیز نمی‌توان از واقعیت حاکم بر منطقه در سایه تنش دیرین اعراب و اسراییل دور نگاه داشت.

کشورهای عربی را می‌توان به دو دسته موافقان طرح هسته‌ای ایران و مخالفان آن تقسیم کرد؛ هر چند دسته موافقان، به سوریه و چند گروه لبنانی و در مقطعی از زمان امارات محدود است.

تجربه اسرائیل و سوریه، مدلی برای رویارویی با ایران؟

با افزایش دامنه تنش‌ها پیرامون طرح هسته‌ای ایران، سوریه نخستین کشوری بود که با الگوبرداری از فعالیت‌های ایران و با کمک گرفتن از کره شمالی و خود ایران اقدام به تاسیس مخفیانه نیروگاه هسته‌ای در شمال خاک خود و در نزدیکی ترکیه کرد.

این اقدام سوریه هر چند از دید آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای دور ماند، ولی دستگاه جاسوسی اسراییل برای مدت‌ها آن را زیر نظر داشت و فعالیت‌های آن را کنترل می‌کرد. کار اسراییل در این زمینه تا اندازه‌ای دقیق بود که حتی نقشه دقیقی از محل تاسیس این نیروگاه به همراه مشخصات درونی آن را در اختیار داشت. سرانجام زمانی که طرح هسته‌ای سوریه می‌رفت تا به نوعی پیشرفت دست یابد، جنگنده‌های اسراییلی به شکل غریبی بدون آنکه رادارهای سوریه موفق به کشف آنها شوند، این نیروگاه را بمباران کرده و به شکل کامل از بین بردند.

پیش از سوریه، عراق نیز در اوایل دهه هشتاد میلادی در حال تاسیس نیروگاه هسته‌ای بود که این نیروگاه در سال ۱۹۸۱ با بمباران جنگنده‌های اسراییلی از بین رفت.

اسراییل اما با تکیه بر این دو تجربه موفق خود، همواره ایران را نیز تهدید به تکرار این واقعه می‌کند و هر از چند گاهی مسئولان اسراییلی سخن از سرریز شدن کاسه صبر خود به میان آورده و تهدید به بمباران نیروگاه‌های هسته‌ای ایران می‌کنند.

کشورهای عربی در این بین سعی دارند موضعگیری شفافی در قبال فعالیت‌های هسته‌ای ایران داشته باشند. بیشتر کشورهای حاشیه خلیج فارس به خصوص عربستان با توجه به سابقه دیرین اختلاف با جمهوری اسلامی، مخالف ادامه فعالیت هسته‌ای ایران هستند.

این کشورها که همواره از دخالت‌های ایران در امور داخلی خود زیر چتر حمایت از اقلیت شیعه شکایت دارند، اکنون می‌گویند هدف ایران از طرح هسته‌ای، دستیابی به بمب اتمی است و در صورت موفقیت در این زمینه ایران قصد دارد سلطه خود را بر منطقه گسترده و تمامی اعراب منطقه بین رقابت هسته‌ای ایران و اسراییل اسیر خواهند شد.

در این بین آمریکا همانند حمایتی که از طرح هسته‌ای ایران در زمان شاه و با هدف ایجاد سپر دفاعی در برابر شوروی سابق می‌کرد، اکنون نیز از پیشنهاد اعراب برای ایجاد نیروگاه‌های هسته‌ای حمایت می‌کند.

همکاری هسته‌ای اسرائیل و اردن

نمونه این گونه فعالیت‌ها را می‌توانیم در اردن مشاهده کنیم، کشوری عربی و هم مرز با اسراییل که مشغول ساخت نیروگاه هسته‌ای است و مخالفتی نیز با آن نمی‌شود. این نیروگاه در بندر عقبه اردن در حال ساخت است و نکته جالب در مورد آن، همکاری اسراییل با این طرح است. کارشناسان اسراییلی به اردن پیشنهاد کرده‌اند که از ساخت نیروگاه در بندر عقبه خودداری کند؛ چرا که این بندر بر روی خط زلزله قرار دارد. تل‌آویو پیشنهاد داده تا برای جلوگیری از هرگونه فاجعه زیست‌محیطی، اردن نیروگاه خود را در کوهستان‌های اطراف عقبه بنا کند.

این در حالی است که مصر نیز به تازگی در صدد ایجاد نیروگاه هسته‌ای و استفاده از فن‌آوری اتمی برآمده که آمریکا نیز با آن موافقت کرده است.

این دسته از کشورهای عربی که به کشورهای میانه‌رو معروف هستند، اینگونه استدلال می‌کنند که دولت‌هایشان برعکس ایران، هرگز از زبان تهدید علیه دیگران استفاده نکرده‌اند و جهانیان این اطمینان خاطر را دارند که در صورت دستیابی آنها به فن‌آوری هسته‌ای، خطری جهان را تهدید نمی‌کند. آنها می‌گویند، در حالی که رهبران ایران به صراحت سخن از لزوم نابودی اسراییل به میان آورده و رفتارشان نیز گواهی بر تمایل ایران به سلطه بر کشورهای منطقه است، دستیابی ایران به فن‌آوری هسته‌ای ابزار کافی را برای رفتارهای تندتر ایران در اختیار آن قرار خواهد داد.

حامیان محدود برنامه هسته‌ای ایران در جهان عرب

این کشورها در صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران ابراز تردید کرده و معتقدند ایران به دنبال سلاح اتمی است و در این وضعیت باید از هر وسیله‌ای برای متوقف کردن ایران استفاده کرد.

روزنامه النهار لبنان در تحلیلی می‌نویسد: «ایران خود به خوبی می‌داند که حتی در صورت دستیابی به سلاح هسته‌ای، هرگز قادر به استفاده از آن نخواهد بود. در واقع ایران به عینه مشاهده می‌کند که نظام کره شمالی با مشکلات فراوان خود چگونه توانسته با تکیه بر سلاح هسته‌ای به حیات خود ادامه دهد و این همان راز پافشاری ایران بر پیشبرد طرح هسته‌ای است».

در طرف مقابل، کشورهایی مانند سوریه و تا اندازه‌ای لبنان نیز وجود دارند که از حامیان محکم برنامه هسته‌ای ایران هستند. آنها، ایران را از ابتدای انقلاب اسلامی حامی اعراب در برابر اسراییل دانسته و می‌گویند در شرایطی که اسراییل بیش از دویست کلاهک هسته‌ای در اختیار دارد؛ باید یک کشور اسلامی در منطقه مانند ایران نیز به بمب هسته‌ای مجهز شود تا توازن قوا حفظ شود. ضمن اینکه سوریه و لبنان بر این باور هستند که ایران هرگز رفتار تهاجمی و سلطه‌جویانه در قبال کشورهای عربی منطقه نشان نداده و حتی اگر بمب هسته‌ای نیز داشته باشد، چنین رفتاری نخواهد داشت.

سلیم الحص، نخست‌وزیر سابق لبنان در یادداشتی در روزنامه العرب اردن، می‌نویسد: « بر اساس ارزيابى ها، اسرائيل اكنون حدود 200 كلاهک هسته‌اى در اختيار دارد و مطمئنا تمام قدرت‌هاى بزرگ در اين زمينه به اسرائيل كمك كرده و نيازمندی‌هاى آن را در زمينه فعاليت‌هاى هسته‌اى جبران كرده‌اند. در پرونده هسته‌اى ايران، اخيرا جمهوری اسلامی با تدابيرى كه تضمين دهد فعاليتهاى هسته‌اى منجر به توليد بمب اتمی نخواهد شد، موافقت كرده؛ ولى قدرت‌هاى بزرگ و در راس آنها ايالات متحده که خود انباری از این سلاح در اختیار دارند، اصرار می‌کنند که مانع دستيابى كشورهاى ديگر به سلاح هسته‌اى شوند. بدون شک اگر سلاح هسته‌اى سلاح بدى است، قدرت‌هاى بزرگ بايد به دنبال كاهش اين سلاح در جهان باشند نه اينكه فقط به عدم گسترش آن فكر كنند».

به نظر می‌رسد آنچه بیشتر از هر امر دیگر در میان کشورهای عربی حساسیت برانگیز است، نه برنامه هسته‌ای ایران؛ بلکه این تصور و باور است که هدف ایران از این طرح، دستیابی به بمب اتمی است. این علاوه بر ایجاد نگرانی و افزایش شکاف‌ها و دشمنی‌ها میان اعراب و ایران، به گواه تحلیلگران منطقه‌ای، خاورمیانه را در آستانه رقابتی هسته‌ای قرار داده؛ به خصوص که هیلاری کلینتون وزیر خارجه آمریکا نیز چندی قبل و در دیدار با حسنی مبارک رییس‌جمهور مصر، سخن از تصمیم آمریکا برای ایجاد سپر دفاعی هسته‌ای در خاورمیانه به زبان آورد.

علی مهتدی

تحریریه: فرید وحیدی