نمایشگاه کتاب تهران، در غیاب محمود احمدی‌نژاد که به آمریکا سفر کرده، به وسیله‌ی معاون اول او، محمدرضا رحیمی افتتاح شد. در مراسمی که عصر سه شنبه، ۱۴ اردیبهشت، به این منظور برگزار شد وزیران ارشاد و دادگستری، رئیس دفتر رهبر جمهوری اسلامی، علی خامنه‌ای، رئیس شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه، و جمعی از مدیران دولتی نیز حضور داشتند. این نخستین نمایشگاه کتاب پس از انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری است که اعتراض به نتایج اعلام شده‌ی آن همچنان ادامه دارد.

کتاب، در میان مردم و مهجور؟

مراسم افتتاح نمایشگاه کتاب، با شعارها و سخنانی همراه بود که حتا از سوی برخی دیگر از سخنرانان نفی می‌شود. عصر سه شنبه آیت‌الله گلپایگانی رئیس دفتر رهبر جمهوری اسلامی مدعی شد علی خامنه‌ای اهتمام بسیاری به کتاب دارد و «شبی نیست که با کتاب نخوابد.» معاون اول محمود احمدی‌نژاد نیز در سخنان خود ادعا کرد «بعد از انقلاب کتاب به میان مردم رفت».

وزیر ارشاد محمد حسینی، از دیگر سخنرانان مراسم افتتاح نمایشگاه می‌گوید: «كتاب در تاریخ و مذهب ما نقش ویژه‌ای دارد و در هیچ دین و مذهبی و در هیچ نحله و مكتبی‏، علم و كتاب تا این حد جایگاه نیافته‌اند.» با این همه او ابراز تاسف می‌کند که «امروز كتاب به عنوان پدیده‌ای كه این همه در دسترس بوده مهجور است.» حسینی می‌افزاید: «سرانه مطالعه علی‌رغم بهبود به هیچ‌وجه در اندازه‌های ملت بزرگ و تاثیرگذار ایران نیست».

زیر سایه‌ی سنگین سیاست

نمایشگاه امسال بیش از سال‌های گذشته تحت تاثیر رویدادهای سیاسی ماه‌های گذشته قرار دارد. پیش بینی می‌شود روزانه حدود چهارصد هزار نفر از نمایشگاه بازدید کنند. معترضان به نتایج اعلام شده‌ی انتخابات اعلام کرده‌اند از این فرصت برای ادامه‌ی حرکت‌های اعتراضی خود استفاده خواهند کرد. همین مسئله نگرانی‌های فراوانی میان مسئولان به وجود آورده. تعدادی از ناشران غیردولتی در روزهای گذشته از تذکر ماموران امنیتی در مورد پرهیز از دامن زدن به بحث‌های سیاسی در غرفه‌هایشان خبر داده‌اند.

محسن پرویز، معاون امور فرهنگی وزارت ارشاد و مدیر برگزاری نمایشگاه در نشست مطبوعاتی خود که پیش از مراسم افتتاح برگزار شد گفت: «سایه‌ی سیاست در همه‌ی حوزه‌های جامعه سنگین شده است.» او هشدار می‌دهد: «نمایشگاه كتاب یك محیط فرهنگی و هنری است و هیچكس حق ندارد از آن بهره‌برداری سیاسی كند.» او این سخنان را در پاسخ به انتقادهایی مطرح کرد که نسبت به نحوه‌ی تعیین مساحت غرفه‌ها، برگزاری برنامه‌های جنبی و نامناسب بودن فضای مصلا برای برگزاری نمایشگاه ابراز می‌شود.

اختلاف پلیس راهنمایی و مدیر نمایشگاه

نامناسب بودن فضای مصلای تهران نیز، که در اصل برای برگزاری نماز جمعه و مراسم مذهبی طراحی شده از مسائلی است که مسئولان در مورد آن اظهارات متناقضی دارند. برخی از مدیران دولتی پیشتر با "روحانی و ملکوتی" خواندن مصلا آن را محیطی سرشار از معنویت و مناسب برای برگزاری برنامه‌هایی نظیر نمایشگاه کتاب عنوان کرده‌اند. مصلا عمارت عظیم و نیمه‌کاره‌ای در تپه‌های عباس‌آباد است که بخش بزرگی از آن آماده نشده. کارهای ساختمانی که در رواق‌های این عمارت در حال انجام است، فضای پوشیده‌ی مصلا را کمتر از سال گذشته کرده است.

انتقال بخش‌های چون کتاب کودک و نوجوان، ناشران دانشگاهی و کتاب‌های کمک‌آموزشی به چادرهایی که در حیاط و پارکینگ مصلا برپا شده، اعتراض‌های فراوانی به دنبال داشته است. رئیس اداره راهنمایی و رانندگی می‌گوید اشغال پارکینگ مصلا با سازه‌های نمایشگاهی مشکل ترافیک را افزایش می‌دهد. به گزارش ایسنا محسن پرویز در نشست مطبوعاتی خود این سخنان را «غیرمسؤولانه و مداخله‌جویانه» توصیف كرد و گفت: «ایجاد سازه‌های موقتی در فضای باز نمایشگاه كتاب تهران توصیه رییس‌جمهور بوده».

مصلا، مکانی ناشایست و فضایی امنیتی

مدیر برگزاری نمایشگاه گرچه انتقادهای مطرح شده در مورد کمبود امکانات در مصلا را غیرموجه و غیرمسئولانه می‌خواند اعتراف می‌کند «یكی از مسائلی كه همیشه بر نمایشگاه تهران سایه می‌اندازد؛ نبود مكانی درخور شان نمایشگاه كتاب است و این امر عملا وقت و هزینه بسیاری را از برگزاركنندگان می‌گیرد.» امسال نزدیک به نیمی از ناشران در ۵۰ هزار مترمربع از فضای باز مصلا مستقر شده‌اند.

سال گذشته هنگام برگزاری نمایشگاه مطبوعات، حضور میرحسین موسوی، مهدی کروبی و چهره‌های سرشناس اصلاح‌طلب باعث به وجود آمدن درگیری‌های مختلف شد. محسن پرویز می‌گوید، به دلیل خلاء وجود احزاب، مطبوعات در ایران به جای آنها عمل می‌کنند و به همین دلیل فضای نمایشگاه مطبوعات به شدت سیاسی بود.

او می‌افزاید اما نمایشگاه کتاب اینگونه نیست. پرویز گفته است که نیروهای امنیتی و انتظامی از طریق دوربین‌های مداربسته همه‌ی فضای نمایشگاه را کنترل می‌کنند. به رغم افزایش محدودیت‌ها برای ناشران مستقل و غیردولتی، و فضای امنیتی حاکم بر نمایشگاه کتاب معاون اول محمود احمدی‌نژاد در مراسم گشایش نمایشگاه مدعی شد: «امروز فضای آزاداندیشی نقد و تضارب آراء فراهم شده است و انتظار می‌رود كه این فضا ضابطه‌مند گسترش یابد.» نمایشگاه کتاب تهران تا ۲۵ اردیبهشت ادامه دارد.

BK/SA