براساس برخی از آمار رسمی تعداد معتادان به مواد مخدر در ایران از اواخر دهه‌ی هفتاد خورشیدی تا کنون ثابت بوده است. مطابق آماری که مورد قبول ستاد مبارزه با مواد مخدر است در ایران یک میلیون و دویست هزار نفر معتادند و هشتصد هزار نفر نیز به طور تفننی از مواد مخدر استفاده می‌کنند. این‌ها ارقامی هستند که از بیش از ده سال پیش تا امروز از سوی بعضی از مسئولان تکرار می‌شوند. اگر این آمار صحت داشته باشند، در بهترین حالت تعداد کسانی که به مواد مخدر روی می‌آورند با تعداد ترک‌کنندگان مساوی است. اما شواهد فراوانی نشان می‌دهد که به این ارقام نمی‌توان اعتماد کرد.

بی‌اعتمادی به آمار رسمی

چند تن از مدیران وزارت بهداشت در فاصله سال‌های ۸۰ تا ۸۴ تعداد معتادان دائمی و تفننی را بین سه و نیم تا چهار میلیون نفر اعلام کرده‌اند. محسن وزیریان، مدیرکل پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر اردیبهشت سال ۸۴ گفته است آمار ۳ میلیون و هفتصد هزار معتاد مربوط به سال ۸۰ است و این تعداد در حال حاضر با توجه به روند افزایش اعتیاد باید بسیار بیشتر شده باشد. برخی از کارشناسان میزان افزایش اعتیاد را تا هشت درصد در سال اعلام کرده‌اند.

نکته‌ای که تقریبا اغلب نهادهای مسئول در آن اتفاق نظر دارند کاهش سن متوسط معتادان، و روی آوردن بیشتر جوانان به مواد مخدر است. ستاد مبارزه با مواد مخدر و وزارت بهداشت اغلب در مورد تعداد معتادان با هم اختلاف دارند. ستاد که خود را تنها نهاد صاحب مسئولیت برای ارائه آمار رسمی در این زمینه می‌داند، اعتراف می‌کند که تا کنون هیچ پژوهش سراسری و جامعی در این زمینه انجام نشده است.

ظاهرا مبنای اغلب آمار اطلاعاتی است که از زندان‌ها و مراکز درمانی به دست آمده است. مددکاران اجتماعی، فعالان تشکل‌های مردم‌نهاد و کارشناسان آسیب‌های اجتماعی، با توجه به تجربه‌های خود معمولا اظهارات مقام‌های رسمی در مورد اعتیاد را غیرقابل اعتماد می‌دانند.

پیشتاز در مصرف تریاک، ناتوان در پیشگیری

به رغم اختلاف‌نظرهایی که میان مسئولان و کارشناسان وجود دارد، آمار مغایر با ادعاهای رسمی گاهی از سوی کسانی اعلام می‌شود که ظاهرا به اطلاعات دقیقی دسترسی دارند. هومن نارنجی‌ها، مدیر کل فرهنگی و پیشگیری ستاد مبارزه با مواد مخدر، ششم آبان ماه ۸۶ به خبرگزاری ایسنا گفت «ایران به دلیل همسایگی با منبع تریاک خام، رتبه اول مصرف تریاک در دنیا را داراست، اما مهم‌تر از این معضل این است که ایران از نظر پیشگیری از اعتیاد، ... از ضعیف‌ترین کشورهای دنیا محسوب می‌شود.»

دقیقا یک سال پس از اظهارات هومن نارنجی‌ها، مدیر کل درمان و بازپروری ستاد مبارزه با مواد مخدر، سعید صفاتیان از فعالیت‌هایی خبر داد که این ستاد از سال ۸۲ به منظور کاهش آسیب اعتیاد آغاز کرده است. به گزارش ایسنا صفاتیان ادعا کرده ایران در این حوزه رتبه‌ی نخست را در منطقه دارد. هومن نارنجی‌ها گفته بود «هزینه‌ای که در ایران صرف پیشگیری از اعتیاد برای هر فرد می‌شود، تنها چهاردهم دلار (چهل سنت) است؛ در حالی که هزینه پیشگیری از اعتیاد در کشورهای اروپایی برای هر فرد ۱۵ دلار است.» او در مورد این هزینه در کشورهای منطقه اطلاعی نداده است.

ایران اولین مصرف کننده مواد مخدر

خبرگزاری مهر صبح جمعه، ۳۱ اردیبهشت ۸۹، یکی از تازه‌ترین اظهارات مسئولان در مورد وضعیت اعتیاد در ایران را منتشر کرد. بنا بر این گزارش، سرگرد محمد شیری فرای، رئیس اداره آموزش همگانی نیروی انتظامی در آذربایجان شرقی گفته است «ایران نسبت به جمعیت موجود در حال حاضر اولین مصرف کننده مواد مخدر در جهان است.» او ظهر پنجشنبه در حاشیه افتتاح نمایشگاه عکس و کاریکاتور فقر، تبعیض و حقوق بشر اظهار داشته «با توجه به قرار گرفتن ایران در مسیر ترانزیت مواد مخدر و جمعیت جوان آن بیش از کشورهای دیگر در معرض آسیب قرار دارد.»

فرماندهان نیروی انتظامی و مسئولان ستاد مبارزه با مواد مخدر می‌گویند بیش از ۹۰ درصد از کل تریاکی که در جهان به دست پلیس می‌افتد، توسط نیروی انتظامی جمهوری اسلامی کشف می‌شود. قرار داشتن در اصلی‌ترین مسیر ترانزیت مواد مخدر، گرچه برای جوانان ایرانی زیانبار است، ظاهرا برای عده‌ای دیگر، این کشور را به بازاری وسوسه برانگیز تبدیل کرده است.

پیشنهادهای مافیا به مسئولان ایرانی

سرگرد محمد شیری فرای هم‌چنین گفت «سالانه مافیای مواد مخدر در جهان به ایران پیشنهاد می‌کنند تا با دریافت مبالغی کلان اجازه سرازیر شدن مواد مخدر را به کشور صادر کنند.» او در مورد هویت این گروه‌های مافیایی و جزییات پیشنهادهای آنها توضیح بیشتری نداد اما تاکید کرد «مسئولان کشور همواره با این تقاضا مخالفت و مبارزه کرده‌اند.» محمد شیری فرای با توجه به افزایش اعتیاد میان جوانان می‌افزاید «اعتیاد یک آسیب و معضل اجتماعی است که علاوه بر توجه مسئولان نیازمند همت بیشتر جوانان برای نه گفتن به مواد مخدر نیز است.»

روزنامه سرمایه در شماره اول شهریور ۸۸ خود از قول دکتر معتمدی روانپزشک و استاد دانشگاه نوشت «در سال‌های ۸۲ و ۸۳ مسوول دفتر آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی بودم. در آن زمان تحقیقات سازمان بهزیستی نشان می‌داد گرایش دانش‌آموزان به اعتیاد به صورت تصاعدی در حال افزایش است.» به نوشته‌ی سرمایه، معتمدی می‌گوید اسماعیل احمدی مقدم فرمانده نیروی انتظامی در همایش مدیران ورزشی ناجا گفته است «با اعلام آمار اعتیاد کشور، مجامع بین‌المللی به جای قربانی دانستن ایران، کشور را مصرف کننده مواد مخدر تولیدی افغانستان به حساب خواهند آورد.»

BK/MM