آلودگی هوای تهران در روزهای گذشته شدت خطرناکی پیدا کرده و سلامت شهروندان در معرض تهدید بیشتری قرار گرفته است. به ویژه ناهماهنگی میان نهادهای مسئول و رقابت‌ها و دسته‌بندی‌های سیاسی میان شهرداری و دولت نیز بر ابعاد ماجرا افزوده است و مهار بحران را با مشکلات بیشتری مواجه کرده است.

یوسف رشیدی، مدیر عامل شرکت کیفیت هوای شهر تهران، روز سه‌شنبه، در جلسه شورای شهر تهران گفت، در ۹ ماه اول سال جاری مجموعاَ ۵۲ روز هوای تهران آلوده بوده است. این رقم در مدت مشابه سال گذشته فقط ۵ روز بوده است.

آلودگی هوا و رقابت‌های سیاسی

در کنار تلاش و مسئولیت دولت و نهادهای مختلف در اتخاذ تدابیر برای کاهش آلودگی هوا، شهروندان نیز باید از شدت و ابعاد این آلودگی باخبر شوند تا تمهیدات لازم را برای کاهش تاثیر آن بر سلامتی خود انجام دهند. به گزارش رسانه‌های ایران، در هفته‌ی گذشته، بی‌مبالاتی نهاد‌های مسئول و رقابت‌های سیاسی میان دولت و شهرداری تهران سبب شد که استانداری تهران حساسیتی در اعلام وضعیت واقعی آلودگی هوای تهران نداشته باشد. از همین رو به نوشته‌ی روزنامه‌ی سرمایه، از دوشنبه هفته‌ی گذشته (۱۹ آذر) تا یکشنبه (۲۵ آذر) میزان مرگ و میر ناشی از ایست قلبی در میان شهروندان نسبت به هفته‌ی قبل ۱۵ درصد افزایش یافته و به ۸۹ مورد رسیده است.

آسیب‌پذیری کودکان، نوجوانان و سایر شهروندان و بروز بیماری‌های خفیف تنفسی یا برونشیت مزمن در میان آنان از دیگر پیامدهای تنفس هوای آلوده است. بنا به گزارش بانک جهانی ، در سال ۱۳۸۲، ۸ هزار و ۱۵۲ نفر در اثر آلودگی هوای تهران جان خود را از دست داده‌اند، ۷ هزار و ۲۲۸ نفر به برونشیت مزمن مبتلا شده‌اند و بیش از ۱۶ هزار نفر در بیمارستان‌ها تحت مداوا قرار گرفته‌اند. علاوه بر خسارت مالی که عوارض جسمی ناشی از آلودگی هوا بر هزینه‌های شخصی و خانوادگی و اجتماعی بار می‌کند، کاهش یا توقف فعالیت‌های آموزشی، اداری و تولیدی نیز از دیگر پیامدهای مخرب این آلودگی است.

دلایلی چندگانه

بنا به برآوردها، مجموع خسارت مالی ناشی از آلودگی هوا در سال جاری شمسی در ایران به ۸ میلیارد دلار می‌رسد. به گزارش ایسنا، حسن روحانی، رئیس مرکز مطالعات استراتژیک شورای تشخیص مصلحت نظام، در سخنانی در روز دوشنبه، ۲۵ آذر، پیش‌بینی کرد که رقم یادشده در سال آینده بر ۱۰ میلیارد دلار بالغ شود. روحانی گفت: «در تهران، انسان‌ها آرزو مي‌كنند ۱۰۰ متر بروند و خودرويي دودزا نبينند... اين در حالي است كه گازوئيل ما هم استاندارد نيست و پالايشگاه‌هاي ما در اين خصوص با مشكل مواجه هستند. از سوي ديگر صنعت ما هم در بخش‌هاي مختلف هنوز به تكنولوژي‌هاي روز دنيا دست نيافته است.» به گفته‌ی روحانی، طبق قانون برنامه چهارم، بايد تا پايان اين برنامه يك ميليون خودروي فرسوده از رده خارج می‌شد، اين در حالي است كه «با گذشت چهار سال از پنج سال قانون برنامه چهارم تنها توانسته‌ايم 300 هزار خودروي فرسوده را از رده خارج كنيم.»

به گفته‌ی مدیر عامل شرکت کیفیت هوای شهر تهران، عدم مدیریت یک‌پارچه، کمبود ناوگان حمل و نقل عمومی، وجود خودروهای فرسوده، تکنولوژی قدیمی خودروها، کیفیت نامناسب سوخت و استفاده نامناسب از خودروها، از دلایل اصلی تداوم آلودگی هوای شهر تهران هستند.

زوج و فردکردن حرکت اتومبیل‌ها، سهمیه‌بندی بنزین و معاینه‌ی فنی خودروها از جمله طرح‌هایی بوده‌اند که در سال‌های اخیر برای کاهش ترافیک و مهار آلودگی هوای به کار گرفته شده‌اند. اما هیچ‌کدام نتیجه‌ی مطلوب را به بار نیاورده‌اند.

کمبودهای مزمن، فرهنگ نازل

بنا به آمارها، روزانه ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار اتومبیل در تهران تردد می‌‌کنند و سالی ۸۰۰ هزار اتومبیل صفر کیلومتر به ترافیک این شهر وارد می‌شود. میزان جابه‌جایی انسانی با وسایل حمل و نقل نیز روزانه به ۱۷میلیون نفر می‌رسد، اما وسایل نقلیه عمومی تنها برای جا به جایی ۵ تا ۶ میلیون نفر کفایت می‌کند. رفت و آمد شمار زیادی خودرو که اغلب فاقد تجهیزات ضدآلودگی هستند‌، به علاوه‌ی وجود شماری از صنایع دودزا در غرب تهران و نیز نابودی بی‌وقفه‌ی فضاهای سبز این شهر، هوای آن را به ویژه در پاییز به وارونگی گاه و بی‌گاه سوق می‌دهند. وارونگی هوا (اسموک) وضعیتی است که بیشتر در پاییز ایجاد می‌شود و در آن، دود و دم اتوموبیل‌ها و کارخانه‌ها بالای هوای سرد قرار می‌گیرند. تشدید آلودگی‌ها این لایه را ضخیم‌تر می‌کند و با عدم وزش باد و پوشیده‌‌شدن هوا از ابر، نوعی سکون و جمود در هوا به وجود می‌آید و آلودگی آن بیش از هر زمان دیگری اثرگذار و محسوس می‌شود.

در مجموع معضل ترافیک تهران و آلودگی هوای ناشی از آن، چنان ابعادی پیدا کرده که شماری از دست‌اندرکاران جمهوری اسلامی ایران را به این نتیجه رسانده که این معضل اینک به یک مشکل امنیتی بدل شده است. اخیراَ کمیسیون امینت ملی مجلس شورای اسلامی در صدد برآمده رسیدگی به معضل ترافیک و آلودگی هوا را هم در دستور کار خود قرار دهد.

در کنار علت‌های متعددی که برای آلودگی هوای تهران و سایر شهرهای بزرگ ایران ذکر می‌شود، فعالان محیطزیست بر این نکته نیز تأکید دارند که ضعف فرهنگ زیست محیطی در مردم و فقدان حساسیت‌ها و واکنش‌های اجتماعی لازم نسبت به تخریب محیط زیست و خسارات انسانی ناشی از آن نیز سهم قابل اعتنایی در این قضیه دارد.