در اصل سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی سومین وظیفه از وظایف ۱۶گانه دولت فراهم کردن شرایط "آموزش و پرورش و تربیت بدنی رایگان برای همه در تمام سطوح، و تسهیل و تعمیم آموزش عالی" تعیین شده است.

در بیش از سه دهه‌ای که از عمر جمهوری اسلامی می‌گذرد هیچ دولتی این اصل را به درستی اجرا نکرده است. فراهم نبودن زیرساخت‌های لازم و شکل‌گیری یک نظام آموزشی تبعیض‌آمیز به دولت حسن روحانی نیز امکانی برای تغییر بنیادین این وضعیت نمی‌دهد.

افزایش دو تا سه برابری بهای برخی کالاها

گزارش‌های منتشر شده در مورد رکود بازار نوشت‌افزار به نسبت سال‌های گذشته، نشان می‌دهد که بسیاری از خانواده‌ها برای تهیه نیاز اولیه فرزندان دانش‌آموز خود با مشکل روبرو هستند.

رئیس اتحادیه نوشت‌افزار یزد بیستم شهریور به خبرگزاری مهر گفت، قیمت یک خودکار خارجی که سال گذشته کمتر از ۴۰۰ تومان بود، امروز به بیش از ۸۰۰ تومان رسیده است. این میزان افزایش که بسیار بیشتر از میزان تورم است، شامل دفتر، کیف، پوشاک و دیگر نیازمندی‌های دانش‌آموزان نیز می‌شود.

پایگاه اینترنتی "کسب و کار" نیز نهم شهریور در گزارشی نوشت بهای خودکار در نمونه‌های ساده از ۱۲۰۰ تومان شروع می‌شود و تا ۱۵۰ هزار تومان ادامه دارد. بنابر این گزارش، قیمت کوله‌پشتی‌های مدرسه هم که اغلب وارداتی هستند بین ۷۰ تا ۱۵۰ هزار تومان در نوسان است.

سهم ۹۵ درصدی واردات در بازار نوشت‌افزار

گردش مالی بازار نوشت‌افزار در سال گذشته حدود ۴ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود که سهم تولیدکنندگان داخلی در آن ناچیز است.

عباس هدایتیان، رئیس اتحادیه‌نوشت‌افزار به "كسب و كار" می‌گوید: «بیش از ۹۵درصد از نوشت‌افزار مورد نیاز مدارس و دانشگاه‌ها وارداتی است و در این میان بیشترین واردات از چین است.»

تولیدکنندگان داخلی، به دلیل افزایش مخارج تولید و مواد اولیه وارداتی، توان رقابت با محصولات خارجی را ندارند. مدیر یک کارخانه تولیدی نوشت‌افزار شهریور ۹۱ به خبرگزاری ایلنا گفت، به دلیل افزایش مشکلاتی چون "واردات بی‌رویه محصولات بی‌کیفیت چینی" و بالا رفتن هزینه‌های تولید، از سه سال پیش توانایی پرداخت دستمزد کارگران را ندارد و این واحد تقریبا تعطیل شده است.

"تهاجم فرهنگی" با نوشت‌افزار

کالاهای ساخت داخل در اغلب موارد اگر از مشابه وارداتی گرانتر نباشند، ارزانتر هم نیستند. به لحاظ ظاهری نیز نوشت‌افزارهای خارجی با طرح و رنگ‌های شاد و تصویر فیلم‌ها و کارتون‌های محبوب کودکان جاذبه بیشتری دارند. از سال گذشته زمزمه‌هایی در مورد جلوگیری از توزیع نوشت افزار با طرح‌های خارجی به عنوان نمادی از تهاجم فرهنگی غرب آغاز شد و امسال در برخی از استان‌ها به همراه داشتن چنین کالاهایی برای دانش‌آموزان ممنوع اعلام شده است.

شهریور ماه امسال چند موسسه، از جمله "مرکز نشر و توزیع کتب و محصولات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی" کالاهایی زیر عنوان "دفاتر تحریر ایرانی - اسلامی" عرضه کرده‌اند تا جایگزین نوشت‌افزارهای رایج با طرح‌های خارجی شود. روی جلد بعضی از این دفترها تصویر برخی از بازیکنان تیم ملی والیبال، "شهدای هسته‌ای" و شماری از کشته شدگان مشهور جنگ ایران و عراق به چاپ رسیده است.

مطابق گزارش‌های دریافتی از استان‌های مختلف، این دفترها معمولا در نمایشگاه‌ها عرضه می‌شود و بازار نوشت‌افزار و نیازمندی‌های دانش‌آموزان همچنان در اختیار کالاهایی با طرح‌های خارجی است.

شهریه‌ی آشکار، هزینه‌های پنهان

وزارت آموزش و پرورش تاکید می‌کند که مدرسه‌های دولتی اجازه ندارند پولی به عنوان شهریه از دانش‌آموزان دریافت کنند. با این همه در بسیاری از موارد خانواده‌ها مجبورند برای ثبت نام فرزندان خود مبلغی را به عنوان‌های مختلف از جمله "کمک به امور خیریه" پرداخت کنند.

از زمان آغاز ثبت نام دانش‌آموزان برای سال تحصیلی ۹۲-۹۳، گزارش‌های فراوانی در مورد دریافت پول از خانواده‌ها در رسانه‌های داخلی منتشر شده است.

سایت خبری مشرق ۱۸ تیرماه در گزارشی، تصویر رسید دریافت ۲۰۰ هزار تومان کمک اجباری به امور خیریه در یکی از مدرسه‌های جنوب تهران را منتشر و اعلام آمادگی کرد "اسناد مبالغ پرداخت شده به این مدرسه را در اختیار مسئولان آموزش و پرورش جهت رسیدگی قرار دهد."

دریافت پول بابت کلاس‌های فوق برنامه، برگه امتحانی، دادن جایزه به دانش‌آموزان و نوسازی مدرسه از دیگر راه‌های دریافت پنهان شهریه است که اخیرا هزینه "هوشمندسازی مدرسه" نیز به آن اضافه شده است.

شهریه‌های میلیونی و دستمزدهای ناچیز

وجود مدرسه‌های غیرانتقاعی، که هر سال بر تعدادشان افزوده می‌شود، شاهد دیگری در اجرا نشدن اصل سوم قانون اساسی مبنی بر تامین امکان آموزش رایگان و "رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه" است.

به گزارش خبرگزاری ایسنا فرشته حشمتیان، رئیس سازمان مدارس غیردولتی می‌گوید میانگین شهریه ثابت دانش‌آموزان دبستانی در این گونه مدارس در استان تهران، سال گذشته نزدیک به یک میلیون و ۷۰۰ هزار تومان بوده و امسال تا ۲۵ درصد افزایش داشته است.

آنچه حشمتیان "میانگین شهریه ثابت" مدرسه‌های غیردولتی ذکر می‌کند در واقعیت حداقل شهریه در اغلب این مدرسه‌هاست. هزینه ثبت‌نام در برخی مدرسه‌های غیرانتفاعی تهران برای دوره دبستان به ۱۰ میلیون تومان نیز می‌رسد.

شهریه تنها بخشی از هزینه در مدرسه‌های غیرانتفاعی است و چنان‌چه هزینه‌ی رفت و آمد، کلاس‌های فوق‌برنامه و موارد دیگر را در نظر بگیریم، به ارقامی می‌رسیم که شاغلانی با حقوق ماهیانه ۶۰۰ تا ۸۰۰ هزار تومان قادر به پرداخت آن نیستند.

۴۰ درصد فضای آموزشی برای ۲۱ درصد دانش‌آموزان

مدرسه‌های غیرانتفاعی از سطح و امکانات آموزشی و رفاهی بسیار بهتری برخوردارند و به ویژه در دوره پیش‌دانشگاهی برنامه‌ها و کلاس‌های متنوعی برای موفقیت در کنکور به دانش‌آموزان ارائه می‌کنند. این مدرسه‌ها در اصل برای پرورش دانش‌آموزانی تاسیس شده‌اند که دارای "استعدادهای درخشان" و "تیزهوش" ارزیابی می‌شوند. اما با توجه به هزینه‌های سنگین در قیاس با مدرسه‌های دولتی، اغلب کسانی به این مدرسه‌ها راه پیدا می‌کنند که خانواده‌ی مرفهی داشته باشند.

روزنامه شرق تیرماه سال پیش در گزارشی با استناد به آمار سازمان آموزش و پرورش شهر تهران نوشت، نزدیک به ۳۹ درصد از حدود ۴هزار مدرسه تهران غیرانتفاعی هستند. ۲۱ درصد از دانش‌آموزان تهرانی در چنین مدرسه‌هایی تحصیل می‌کنند و به عبارتی تقریبا ۴۰ درصد فضای آموزشی پایتخت را در اختیار دارند.

نقش دولت در رونق مدرسه‌های غیرانتفاعی

شمار مدرسه‌های غیرانتفاعی، به ویژه در کلان‌شهرها هر سال بیش‌تر می‌شود. به گزارش مرکز آمار و فناوری اطلاعات و ارتباطات وزارت آموزش و پرورش، در سال ۸۶، ۱۵ هزار و ۱۲۷ مدرسه غیرانتفاعی در سراسر ایران وجود داشته که ۷/۳ درصد دانش آموزان در آن‌ها درس خوانده‌اند.

روزنامه "تهران امروز"، ۱۳ مرداد ۹۲ در گزارشی درباره "توسعه نامتوازن سیستم آموزشی در کشور" نوشت: «سیاست‌گذاری وزارت آموزش و پرورش به سمتی است كه مدارس غیرانتفاعی بیش‌تر از مدارس دولتی شود، چرا كه با كمبود بودجه‌ای كه سال‌هاست این وزارتخانه با آن روبه‌روست سوق دادن مدارس دولتی به سمت غیرانتفاعی شدن بهترین روش برای خارج كردن این مدارس از گردونه بودجه‌ای آموزش و پرورش است.»

بنابر این گزارش در حالی که برخی از مدرسه‌های غیرانتفاعی شمال تهران چند هزار متر زمین در اختیار دارند و ضمن استفاده ار بهترین مربیان و آموزگاران امکانات تفریحی و ورزشی متنوعی به دانش‌آموزان عرضه می‌کنند، در جنوب شهر مدرسه‌های دوشیفتی با کلاس‌های بیش از ظرفیتی وجود دارند که "برخی دانش‌آموزان آن‌ها به دلیل سوء‌تغذیه در سر كلاس از حال می‌روند."

با تمام تبعیض‌ها و کمبودهایی که در اکثر واحدهای آموزشی کشور جود دارد، در سال تحصیلی ۹۳-۹۲ حدود ۱۲ میلیون و ۳۰۰ هزار دانش‌آموز در مدرسه‌های دولتی و غیردولتی تحصیل خواهند کرد. نزدیک به نیمی از دانش‌آموزان دبستانی هستند و یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفرشان وارد نخستین سال دبستان می‌شوند.