سید محمد خاتمی رئیس‌جمهور پیشین ایران، در تازه‌ترین اظهار نظر خود درباره انتخابات پیش روی مجلس ایران گفته است: «انتخابات شاه‌بیت مردم‌سالاری است. مردم‌سالاری بدون انتخابات آزاد معنایی ندارد. آزادی بدون انتخابات سالم معنایی ندارد. این که فضا باز شود، مردم با همه گرایش‌ها و سلیقه‌ها در انتخابات حضور داشته باشند و اطمینان داده شود که آنچه مردم می‌خواهند تحقق پیدا خواهد کرد، خواست همه ماست».

وی شرکت اصلاح‌طلبان در انتخابات را به "باز شدن فضای سیاسی موجود و از بین رفتن حصرها و بازداشت‌ها" مشروط کرد.

این سخنان خاتمی در حالی بیان می‌شود که وی چندی پیش در اظهاراتی که انتقادات زیادی برانگیخت، از مردم و نظام خواست تا اگر ظلمی به آنها شده ببخشند و زمینه را برای برگزاری یک انتخابات سالم و پرشور فراهم کنند.

پس از انتشار این اظهارات، نشریه اینترنتی میهن گزارشی را از یک جلسه خصوصی منتشر کرد که به ادعای نویسنده این گزارش، خاتمی در آن جلسه گفته بوده اصلاح‌طلبان در انتخابات شرکت نمی‌کنند. صحت این گزارش البته هنوز تایید نشده است.

سخنان متفاوت و گاه متضاد خاتمی درباره شرکت یا عدم شرکت اصلاح‌طلبان در انتخابات اسفندماه مجلس، انتقادات زیادی برانگیخته است. اولین باری که در سال جاری آقای خاتمی صحبت از شرایط اصلاح‌طلبان برای شرکت در انتخابات کرد، بسیاری این سخنان را زودهنگام و باعت جریحه‌دار شدن احساسات خانواده‌هایی دانستند که فرزندانشان را در جریان اعتراضات پس از انتخابات از دست داده بودند.

سعید رضوی فقیه روزنامه‌نگار و فعال سیاسی مقیم پاریس می‌گوید دغدغه اصلی خاتمی جمهوریت نظام است. او ضمن رد متناقض بودن صحبت‌های خاتمی درباره انتخابات می‌گوید: «من فکر می‌کنم که آقای خاتمی دغدغه اصلی‌اش دفاع از جمهوریت نظام است و طبیعتاً یکی از ارکانی که می‌تواند جمهوریت نظام را تضمین کند، مسئله‌ی انتخابات آزاد است. آقای خاتمی طی ماههای اخیر اظهارات‌شان تقریباً هماهنگ بوده، شاید گاهی با لحن متفاوتی صحبت کرده‌اند، در خور شرایط متفاوت، اما در عین حال تأکید داشته‌اند که اولاً انتخابات حق مردم است و ثانیاً این انتخابات به صورت آزاد و همچنین با پیش‌شرط‌های لازم برای یک فضای باز سیاسی که نشاط و شور انتخاباتی را تضمین می‌کند همراه باشد».

سراج میردامادی به وجه دیگری از سخنان خاتمی اشاره کرده، می‌گوید: «ایشان دارد با این صحبت‌ها به صورت مستقیم و غیرمستقیم، رهبری جمهوری اسلامی را خطاب قرار می‌دهد که ایشان را ترغیب و توجیه یا قانع کند که برای این مشروعیت ریخته شده و برای این آسیبی که حاکمیت پیدا کرده، او باید در آستانه‌ی انتخابات، زندانیان سیاسی را آزاد کند و آن پیش شرط‌ها را تحقق دهد. این صحبت‌ها هم در همان راستاست».

فایل صوتی گفت و گو با سعید رضوی فقیه و سراج میردامادی را از طریق لینک‌های زیر بشنوید

تناقض لفظی و اتحاد عملی اصلاح‌طلبان

مصطفی تاجزاده عضو زندانی جبهه مشارکت در اواسط خرداد ماه سال جاری در اظهارنظری درباره انتخابات گفته بود: «اصلاح‌طلبان باید با عدم شرکت خود در انتخابات غیر آزاد، مشروعیت انتخابات را زیر سوال ببرند و آن را از رسمیت بیندازند».

سعید رضوی فقیه تناقضی بین صحبت‌های خاتمی و تاجزاده نمی‌بیند و می‌گوید: «بخشی از سخنان آقای خاتمی ناظر بر آن کسانی‌ست که فکر می‌کنند در هر انتخاباتی و در هر شرایطی باید شرکت کرد. من فکر می‌کنم صحبت‌های آقای تاج‌زاده تأکید روی این وجه صحبت‌های آقای خاتمی‌است و اینها را نمی‌شود در تناقض باهم ارزیابی کرد. خود آقای تاج‌زاده هم همیشه تأکید داشتند که باید در انتخابات شرکت کنیم، منتهی در شرایط فعلی از آنجا که به نظر می‌رسد شرایط مورد نظر برای برگزاری انتخابات آزاد قابل تحقق نیست، طبیعتاً نمی‌توانیم بدون آن شرایط در انتخابات شرکت کنیم و آقای خاتمی هم وقتی شرط گذاری می‌کنند برای انتخابات یعنی همین که ما بدون تحقق این شرایط، آمادگی حضور در انتخابات را نخواهیم داشت».

وی درباره سخنانی که سایت میهن از قول خاتمی منتشر کرد و مدعی شد که خاتمی تاکید کرده اصلاح‌طلبان اصلا در انتخابات شرکت نمی‌کنند را نیز دلیلی بر وجود تناقض درمیان اصلاح‌طلبان نمی‌داند و اصل آن سخنان را نیز مورد تردید قرار داده، می‌گوید: «آن اظهاراتی که منسوب شده به آقای خاتمی و ادعا شده که فایل صوتی‌اش هم موجود است، به نظر من تا رسماً از طرف آقای خاتمی یا یکی از نزدیکان ایشان که مورد اعتماد افکار عمومی باشد تأیید نشود، هیچ گونه سندیتی ندارد و حتی اگر چنین فایل صوتی هم موجود باشد، به نظر من انتشارش در حکم شنود و خیانت در امانت تلقی می‌شود».

تحریم: بی اثر یا ثمربخش؟

سراج میردامادی معتقد است در شرایط کنونی تکرار چندباره این شرایط و عدم تحقق آنها از سوی حاکمیت می‌تواند انتخابات غیرآزاد را از شور بیندازد. او می‌گوید: «با توجه به این که جمهوری اسلامی حداقل به سالی یک بار انتخابات نیاز دارد تا بتواند مشروعیت آسیب‌دیده‌ی خودش را به رخ افکارعمومی داخل و خارج بکشاند، اگر اصلاح‌طلبان و نیروهای سیاسی آزادی‌خواه در داخل و خارج از کشور بتوانند این آگاهی را گسترش دهند و بتوانند این چالش را بیشتر در برابر حاکمیت برجسته کنند، عملا می‌توانند در آستانه‌ی انتخابات برگ برنده را در دست داشته باشند و با عدم تحقق شروط مطرح شده از سوی آقای خاتمی و اصلاح‌طلبها، انتخابات از شور و شوق و حضور مردم برخوردار نباشد و این در واقع می‌تواند حاکمیت را با چالشی مواجه کند تا عملاً با خواسته‌ها و مطالبات مردم معامله‌ی واقع‌گرایانه‌تری داشته باشد».

سعید رضوی فقیه اما معتقد است تاکتیک تحریم حداقل در مورد انتخابات مجلس راهکار مناسبی نیست. او می‌گوید: «من معتقد هستم که تحریم حداقل در مورد انتخابات مجلس کارآمدی چندانی ندارد. به خاطر این که صرفنظر از تهران، شهرهای کوچک و بزرگ در ایران چون برای حل و فصل مسائل منطقه‌ای‌شان نیاز به حضور نماینده‌شان در مجلس دارند، طبیعتاً در انتخابات شرکت خواهند کرد و رقابت‌ها در شهرستان‌های ایران می‌تواند سوای جنبه‌ی سیاسی جنبه‌های دیگری هم داشته باشد. بنابراین ما باید تحریمی داشته باشیم که فراگیر باشد و به حدی باشد که بتواند عدم مشارکت مردم را به‌عنوان اعتراض نشان دهد».

وی سپس اصل عدم مشروعیت نظام سیاسی در اثر تحریم را زیر سوال برده، می‌گوید: «ما باید مشخص کنیم که آیا عدم حضور بخشی از مردم در انتخابات مجلس یا حتی در انتخابات ریاست جمهوری به معنای کاهش یا عدم مشروعیت نظام سیاسی خواهد بود یا نه. به نظر من چنین نیست و ما در تجربه‌ای که از برگزاری انتخابات در تاریخ سی و دوساله‌ی جمهوری اسلامی داشتیم، می‌بینیم که کاهش مشارکت مردمی در انتخابات لزوماً به معنای از دست رفتن مشروعیت نظام و از رسمیت‌افتادن آن نخواهد بود و نظام می‌تواند در شرایط مختلفی دوباره این مشروعیت خودش را با جلب رأی شهروندان و کشاندن آن‌ها پای صندوق‌های رأی در انتخابات دیگر جبران کند».

چه باید کرد؟

بنا به تحلیل‌های کارشناسان، تحریم کردن یا عدم تحریم انتخابات هیچیک تاثیر چندانی بر آیند‌ه‌ی نزدیک سیاسی ایران نخواهد داشت. پس راهکار این کارشناسان چیست؟

سراج میردامادی امید چندانی به فضای انتخاباتی مجلس در اسفندماه ندارد و می‌گوید: «به نظر نمی‌رسد که رهبری نظام تن به یک انتخابات آزاد دهد و به مشارکت نیروهای سیاسی اصلا‌ح‌طلب و آزادی زندانیان سیاسی و بازگشت به فضای آزاد و همچنین آزادی مطبوعات تن دهد. من خیلی خوش‌بین نیستم، اما در عین حال معتقدم که روش اصلاح‌طلبی، روش گفت‌وگو و مذاکره، برای رسیدن به راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز است. من فکر می‌کنم روش و منش رهبری در طول این ۲۳ـ ۲۲ سال خیلی بارقه‌ی امیدی برای آینده‌ی سیاسی نیروهای آزادی‌خواه و دموکراسی‌خواه در فضای انتخابات آتی مجلس به ما نمی‌دهد».

این فعال سیاسی گسترش آگاهی درباره انتخابات آزاد را تنها راه حل پیش رو می‌داند تا بر مبنای آن حتی اگر از سوی حاکمیت وانمود شود که انتخابات با استقبال روبرو شده، مشروعیت آن برای مردم زیر سوال برود.

سعید رضوی فقیه نیز تصمیم‌گیری نهایی برای شرکت یا عدم شرکت در انتخابات را از آن مردم و زمان آن را نیز کوتاه مدتی قبل از برگزاری انتخابات دانسته، می‌گوید: «من فکر می‌کنم تا انتخابات راه درازی در پیش داریم و باید پیش از آن که به فکر شرکت یا عدم شرکت به صورت مطلق باشیم، باید در مورد تحقق شرایطی که ادعا و مطالبه کرده‌ایم فکر و تلاش کنیم. فکر می‌کنم که ما تصمیم نهایی را باید در آستانه‌ی انتخابات بگیریم و خود مردم هستند که با توجه به شرایط موجود تصمیم می‌گیرند که آیا در انتخابات شرکت کنند یا نکنند. الان برای این که ما تصمیم قطعی را بگیریم زود است و باید تلاش کنیم که برگزاری یک انتخابات آزاد، سالم و عادلانه را تا حد مقدور و به شکل واقع‌بینانه تا آنجا که ظرفیت‌های نظام جمهوری اسلامی اجازه می‌دهد، به دست‌اندرکاران و مسئولان امر تحمیل کنیم».

میترا شجاعی
تحریریه: علی امینی