انتخابات پارلمانی عراق؛ نبرد خاموش تهران و واشنگتن در بغداد
۱۴۰۴ آبان ۲۰, سه‌شنبه
عراقی‌ها امروز سه‌شنبه ۱۱ نوامبر (۲۰ آبان) برای تعیین پارلمان جدید این کشور که سرنوشت قدرت در بغداد را تعیین می‌کند، پای صندوق‌های رأی رفتند.
حوزه‌های رأی‌گیری از ساعت ۷ صبح به وقت محلی گشوده شدند و تا ساعت ۱۸ به کار خود ادامه خواهند داد. انتظار می‌رود نتایج اولیه ظرف ۲۴ ساعت پس از بسته شدن حوزه‌های رأی‌گیری اعلام شود.
عراق در سال‌های اخیر به شکلی غیرمعمول با ثبات بوده است؛ کشوری که می‌کوشد پس از حمله سال ۲۰۰۳ آمریکا که به سرنگونی صدام حسین انجامید، از دهه‌ها جنگ و ویرانی عبور کند. اما این کشور ۴۶ میلیون نفری هنوز هم از زیرساخت‌های ضعیف، خدمات عمومی ناکارآمد و فساد مزمن رنج می‌برد.
بسیاری از مردم امید خود را به اینکه انتخابات بتواند تغییری واقعی در زندگی روزمره‌شان ایجاد کند از دست داده‌اند و رأی‌گیری را نمایشی می‌دانند که تنها به سود نخبگان سیاسی و قدرت‌های منطقه‌ای است.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
تنها چند دقیقه پس از آغاز رأی‌گیری، چندین سیاستمدار بلندپایه در هتل مجلل الرشید در بغداد، پایتخت عراق، رأی خود را به صندوق انداختند. اما چهار ساعت بعد خبرگزاری فرانسه از مشارکتی عمدتاً پایین در چند شهر اصلی خبر داد.
خیابان‌های مملو از پوسترهای انتخاباتی در بغداد، به جز نیروهای امنیتی حاضر در آنها، تقریباً خالی بودند، هرچند برخی حوزه‌های رأی‌گیری در برخی محله‌ها جمعیت قابل‌توجهی را به خود جذب کرده بودند.
بیش از ۲۱ میلیون نفر واجد شرایط رأی دادن هستند، اما بیم آن می‌رود که میزان مشارکت حتی از ۴۱ درصد ثبت‌شده در سال ۲۰۲۱، یعنی پایین‌ترین میزان از زمان آغاز انتخابات در این کشور نیز کمتر شود.
جغرافیای قدرت در عراق پس از صدام
بیش از هفت هزار و ۷۴۰ نامزد که نزدیک به یک‌سوم آنها زن هستند، برای کسب ۳۲۹ کرسی پارلمان عراق رقابت می‌کنند. تنها ۷۵ نامزد مستقل در این رقابت حضور دارند؛ آن‌هم در چارچوب قانونی انتخاباتی که بسیاری باور دارند به نفع احزاب بزرگتر طراحی شده است.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
در طول سال‌هایی که از سرنگونی صدام حسین سنی‌مذهب توسط نیروهای تحت رهبری آمریکا گذشته، اکثریت شیعه عراق که در دوران او تحت ستم بود، همچنان دست بالا را دارد و بیشتر احزاب سیاسی روابط خود را با کشور همسایه، ایران، حفظ کرده‌اند.
بر اساس عرف سیاسی عراق جدید، پست نخست‌وزیری به یک مسلمان شیعه، ریاست پارلمان به یک سنی‌مذهب و مقام عمدتاً تشریفاتی ریاست جمهوری به یک کُرد واگذار می‌شود.
تفوق شیعه‌ها
در ماه‌های اخیر نام جدیدی در صحنه سیاست عراق ظاهر نشده و همان چهره‌های آشنا از میان سیاستمداران شیعه، سنی و کرد همچنان در خط مقدم باقی مانده‌اند. احتمال می‌رود که محمد شیاع سودانی، نخست‌وزیر شیعه‌ای که با شعار ثبات و بازسازی در پی کسب دور دوم زمامداری است، به پیروزی چشمگیری در انتخابات دست یابد.
سودانی در سال ۲۰۲۲ با حمایت ائتلاف موسوم به "چارچوب هماهنگی" به قدرت رسید؛ بزرگترین ائتلاف پارلمانی متشکل از جناح‌های مختلف هم میانه‌رو و هم تندرو شیعه که همگی روابط خوبی با جمهوری اسلامی ایران دارند. او در کارزار انتخاباتی، بر موفقیت خود در مصون نگه‌داشتن نسبی عراق از آشوب‌هایی که سراسر خاورمیانه را درنوردیده، تأکید کرده است.
بیشتر بخوانید: انتخابات عراق؛ آزمونی سرنوشت‌ساز برای حفظ نفوذ حکومت ایران
اما از آنجا که بعید است یک حزب یا فهرست واحد انتخاباتی بتواند به تنهایی اکثریت مطلق را به‌دست آورد، سودانی ناچار است حمایت ائتلافی را جلب کند تا بتواند با گرد آوردن متحدان کافی، به بزرگترین بلوک پارلمانی تبدیل شود.
گرچه احزاب شیعه گردآمده در "چارچوب هماهنگی" به طور جداگانه در انتخابات شرکت می‌کنند، انتظار می‌رود پس از رأی‌گیری دوباره متحد شوند و نخست‌وزیر بعدی را برگزینند.
جایگاه مقتدی صدر
غیبت مقتدی صدر، روحانی پرنفوذ شیعه، شاخصه این دوره از انتخابات است؛ کسی که از پیروانش خواسته تا آنچه را "انتخابات معیوب و متأثر از منافع فرقه‌ای، قومی و حزبی" نامیده، تحریم کنند. صدر در انتخابات سال ۲۰۲۱ بزرگترین بلوک پارلمانی را به دست آورده بود، اما پس از اختلاف با احزاب شیعه‌ای که از تلاش او برای تشکیل دولت حمایت نکردند و در عوض با یکدیگر ائتلافی بزرگتر تشکیل دادند، از پارلمان کناره گرفت. این شکاف در نهایت منجر به درگیری‌های خونینی در بغداد شد.
سایه مقتدی صدر، با وجود غیاب‌اش در انتخابات کنونی، سنگین‌تر از همیشه بر بغداد افتاده است. تاکتیک تحریم، تکرار الگوی آزموده این روحانی پرنفوذ شیعه است؛ عقب‌نشینی ابتدایی برای حفظ نیروها و بازگشت به‌هنگام در لحظه چانه‌زنی پساانتخاباتی در زمانی که دولت می‌خواهد شکل بگیرد و قدرت تقسیم شود.
آرایش نیروها نشان می‌دهد که حضور مقتدی صدر، به‌رغم غیاب‌اش پای صندوق رأی، می‌تواند وزن مذاکرات برای تشکیل کابینه را بر هم بزند و سهم‌خواهی بلوک‌های شیعی را محدود کند؛ رخدادی که بی‌واسطه بر مسیر سودانی و هم‌پیمانان در "چارچوب هماهنگی" اثر خواهد گذاشت.
موقعیت سنی‌ها
در اردوگاه سنی‌ها، صحنه انتخابات بیش از هر زمان دیگری چندپاره و رقابتی است. احزاب سنی به طور جداگانه در انتخابات شرکت می‌کنند و انتظار می‌رود در میان آنها محمد حلبوسی، رئیس پیشین پارلمان عراق، شانس خوبی برای جذب آرای رأی‌دهندگان داشته باشد.
پس از فروپاشی ائتلاف "تقدم" و شکاف میان محمد حلبوسی، پرنفوذترین چهره سیاسی سنی در سال‌های اخیر، با رقیبانش، جریان سنی در انتخابات جاری با فهرست‌هایی پراکنده و استراتژی‌های منطقه‌محور وارد میدان شده است. حلبوسی که از جمله در استان سنی‌نشین انبار همچنان پایگاه اجتماعی نیرومندی دارد، تلاش می‌کند با تکیه بر تصویر خود به عنوان چهره‌ای عمل‌گرا برای بازسازی پساجنگ، جایگاهش را تثبیت کند.
در برابر حلبوسی اما، چهره‌هایی چون خمیس خنجر، رهبر ائتلاف "العزم"، می‌کوشند با حمایت‌های خارجی و شعارهای ملی‌گرایانه، بخشی از پایگاه ناراضیان را جذب کنند. این رقابت، گرچه در ظاهر برای کسب کرسی‌هاست، در واقع اما بر سر تعیین سخنگوی اصلی سنی‌ها در بغداد و سهم آنان در مذاکرات تشکیل دولت است؛ همان جایی که تعادل شکننده قدرت میان شیعه، سنی و کُرد شکل می‌گیرد و هر رأی می‌تواند با تأثیر بر تعیین رئیس پارلمان، وزن سیاسی سنی‌ها را بازتعریف کند.
اردوگاه کُردها
در جبهه کُردها، رقابت ریشه‌دار میان حزب دموکرات کردستان به رهبری خانواده بارزانی و اتحادیه میهنی کردستان که پایگاهش در سلیمانیه است، همچنان تعیین‌کننده وزن اقلیم در بغداد است. در اقلیم کردستان رقابت میان این دو حزب همچنان شدید است. در این میان، به گفته تحلیلگران، اتحادیه میهنی در پی نزدیکی هر چه بیشتر به تهران است تا بتواند موقعیت خود را در برابر حزب دمکرات کردستان و ترکیه را تقویت کند.
دست برتر دموکرات‌ها در انتخابات اخیر اقلیم، در برابر اتحادیه میهنی، و ظهور نسبی نسل جدیدی از رهبران سیاسی، به همراه نقش غیررسمی اما پرنفوذ مسعود بارزانی، برگ چانه‌زنی کردها را در تشکیل ائتلاف‌های پس از رأی‌گیری، به‌ویژه در حوزه بودجه و سهم نفت، تقویت می‌کند.
با آنکه این هر دو حزب کردی در نهایت برای امتیازگیری بیشتر از بغداد ناگزیر از همگرایی‌اند، رقابت داخلی‌شان که از هم‌اکنون در پیام‌های انتخاباتی و تلاش برای بسیج رأی در اربیل و سلیمانیه پیداست، می‌تواند "رأی کُرد" را چندپاره کند و توازن بلوک برتر در پارلمان را جابه‌جا سازد. کشمکش‌های حقوقی تازه بر سر قراردادهای انرژی اقلیم و مذاکرات بودجه با دولت مرکزی، مستقیماً به کارت قدرت "دموکرات/اتحادیه میهنی" در معامله با ائتلاف‌های شیعی و سنی گره خورده است و همین امر، اهمیت موضوع را مضاعف می‌کند.
تشدید تلاش برای حفظ تعادل میان تهران و واشنگتن
عراق که مدت‌ها زمین حاصلخیزی برای جنگ‌های نیابتی بوده، متحد نزدیک هر دو قدرت منطقه‌ای و جهانی، یعنی ایران و آمریکا، به شمار می‌رود. بغداد که همواره به دنبال حفظ تعادل در روابط خود با این دو دشمن دیرینه بوده، اکنون که خاورمیانه، با تشکیل ائتلاف‌های جدید و تضعیف قدرت‌های قدیمی، دگرگونی‌های ژرفی را تجربه می‌کند، به تلاش‌های خود شدت بخشیده است.
جمهوری اسلامی ایران، به‌رغم کاهش نفوذش در منطقه، کماکان امیدوار است جایگاه خود را در عراق حفظ کند؛ یگانه متحد نزدیکی که پس از تلفات سنگین متحدان دیگرش در لبنان، یمن و غزه از سال ۲۰۲۳ بدین‌سو، تاکنون از تیررس اسرائیل دور مانده است.
اوایل سال گذشته گروه‌های مورد حمایت ایران در عراق که از سوی واشنگتن در فهرست سازمان‌های تروریستی قرار گرفته بودند، تسلیم فشارهای هم‌هنگام بغداد و واشنگتن شدند و پس از ماه‌ها حمله به نیروهای آمریکایی بر سر جنگ غزه، هدف قرار دادن آنها را متوقف کردند.
دولت بغداد به شدت برای خلع سلاح گروه‌های نیابتی جمهوری اسلامی در عراق تحت فشار آمریکا قرار دارد. ایالات متحده که از نفوذ گسترده‌ای در عراق برخوردار است و نیروهایش همچنان در این کشور مستقر هستند، همواره خواستار رهایی عراق از مداخله ایران و نیروهای نیابتی آن بوده است.