نماز جمعه که رژیم ایران آن را "مراسم عبادی - سیاسی" می‌خواند، این بار اهمیت تاریخی خاصی دارد. علی اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و مجلس خبرگان رهبری در ایران پس از چند هفته غیبت امامت آن را به عهده گرفته است. رفسنجانی از روند انتخابات ایران ناراضی است، و در دیدار با خانواده بازداشت‌شدگان هفته‌های اخیر به صراحت گفته است: "هیچ وجدان بیداری از وضع پیش آمده راضی نیست."

هاشمی از خشونتی که در جریان اعتراضات مردم اعمال شد و سرکوب گسترده‌ای که به دنبال آن آمد، ناخشنودی خود را ابراز کرده است. او احتمالا پرقدرت ترین شخصیت حاکمیت ایران است که تا حدی به اصلاح طلبان نزدیک است.

خروج از انفعال سیاسی

میرحسین موسوی رهبر جنبش اعتراضی، از حضور در نماز جمعه این هفته خبر داده است. این در شرایطی است که با مقاومت سرسختانه محافظه‌کاران، سرکوب شدید و دستگیری‌های گسترده، جبهه مخالفان عملا در انفعال سیاسی قرار گرفته و شرکت در نماز جمعه راه مفری برای خروج از این بن‌بست است. به همین خاطر بسیاری از هواداران میرحسین موسوی و مهدی کروبی، دو نامزد اصلاح‌طلب در انتخابات ریاست جمهوری، قصد دارند به صورت گسترده در نماز جمعه این هفته شرکت کنند. بسیاری گفته‌اند که برای اولین بار در زندگی تصمیم دارند با نوار و پرچم و لباس سبز در این مراسم شرکت کنند و حق خود را بخواهند. در برابر گفته شده که مأموران از ورود افرادی با هرگونه نماد سیاسی به مراسم جلوگیری خواهند کرد.

نیروهای اصلاح‌طلب به موضع گیری هاشمی امید زیادی بسته‌اند. فاطمه راکعی یکی از اعضای مهم حزب مشارکت ایران گفته است: "در این وضعیت مأیوس‌كننده، حضور‌هاشمی در نماز جمعه مایه امید تلقی می‌شود." خانم راکعی همچنین تاکید کرده: "هاشمی رفسنجانی در صدر دو نهاد مهم یعنی مجمع تشخیص مصلحت نظام و خبرگان رهبری حضور دارد، بنابراین وظیفه دارد به ابهامات مردم نسبت به اعمال غیرقانونی كه در این انتخابات اخیر انجام شد، پاسخ دهد و مقصران را معرفی نماید."

این عضو جبهه مشارکت انتظارات مشخصی در برابر هاشمی رفسنجانی گذاشته است: "ایشان در روز جمعه باید بگویند كه آیا بر اتفاقات پس از انتخابات صحه می‌گذارند یا خیر. مردم می‌خواهند بدانند واكنش ‌هاشمی به توهین‌هایی كه علیه ملت صورت گرفت، چیست."

به همین روال محمد هاشمی یکی از اعضای برجسته "حزب کارگزاران سازندگی" و برادر هاشمی رفسنجانی چنین اظهار نظر کرده است: "انتظار مردم این است که روحانیت و علما اگر برای مسائل بین‌المللی موضع‌گیری می‌کنند در خصوص تحولات داخلی هم اتخاذ موضع کنند و نسبت به احقاق حقوق مردم تلاش کنند."

نقشی فراتر از جبهه‌ها

به نظر تحلیلگران رفسنجانی یکی از بازیگران اصلی در صحنه سیاسی جمهوری اسلامی، سیاستمداری مصلحت‌گرا به شمار می‌رود، که بیشتر مایل است نقشی میان جبهه‌ها و بر فراز آنها ایفا کند. بنابراین قول و مقالی قاطع و یکجانبه از او بعید به نظر می‌رسد. انوش احتشامی استاد دانشگاه دورهام در بریتانیا می‌گوید که موضعی روشن و قاطع از رفسنجانی را انتظار ندارد. به نظر این کارشناس مسائل ایران: «او قرار نیست به مردم بگوید که بسیار خوب، حق با شماست، به خیابان‌ها بروید و علیه نتایج انتخابات تظاهرات کنید. اما در عین حال او نمی‌تواند اعتراضات گسترده را نادیده بگیرد، و گرنه حیثیت سیاسی خود را خواهد باخت.»

محمود احمدی‌نژاد رئیس جمهور در مراسم نماز جمعه این هفته شرکت نمی‌کند. او به بهانه‌ای به مشهد می‌رود و کابینه دولت را آنجا تشکیل می‌دهد. به گفته آقای احتشامی: «نماز جمعه این هفته، نوبت اصلاح‌طلبان است.»

در ادامه‌ی مبارزه‌ی مدنی

بسیاری از نیروها و فعالان سیاسی از ضرورت شرکت فعال و گسترده‌ی "طرفداران موج سبز" در نماز جمعه این هفته سخن گفته‌اند. علی کشتگر از چهره‌های اپوزیسیون چپ، عقیده دارد که مردم معترض باید با مشارکت گسترده در نماز جمعه این هفته، اعتراض خود را بیان کنند. اما آقای کشتگر شرکت موسوی در نماز جمعه را خطای سیاسی بزرگی می‌داند. به نظر کشتگر: «حضور موسوی در جائی که هاشمی (احتمالا) برای پائین کشاندن فتیله اعتراضات و مصالحه با رهبر کودتا حرف می‌زند منفی است و می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری به بار آورد.» به نظر کشتگر رفتن موسوی به نماز جمعه، به حیثیت سیاسی او به عنوان "رهبر جنبش سبز" لطمه می‌زند.

"مقابله با آشوبگران و فتنه‌انگیزان"

از زمان اعلام برگزاری نماز جمعه به امامت هاشمی رفسنجانی موجی از مخالفت در جناح محافظه‌کاران برخاسته است. محافل و گروه‌های وابسته به رهبری جمهوری اسلامی، این موضوع را "سوءاستفاده از مراسم دینی برای اغراض سیاسی" دانستند. رسانه‌های وابسته به دولت نهم در ارتباط با حضور هاشمی تا واکنش خشن و تهدیدآمیز هم پیش رفتند.

برخی از محافل و رسانه‌های دولتی تلاش می‌کنند، با دلجویی از هاشمی و برشمردن سوابق همدلی او با نظام اسلامی، او را به موضعی در مخالفت با "فتنه‌جویان" و در تائید رهبری جمهوری اسلامی سوق بدهند. حسین شریعتمداری، سردبیر کیهان که به سران محافظه‌کار رژیم نزدیک است، نوشته است: «از آقای هاشمی رفسنجانی كه نشان داده‌اند در تحليل مسائل سياسی ناتوان نيستند، انتظار آن بود كه عليه آشوبگران و غائله‌آفرينان با صراحت موضع‌گيری كرده و اقدامات غيرقانونی و فتنه‌انگيزانه آنان - كه ديگر ربطی به اين دولت و آن دولت نداشت - را محكوم كنند.»

آقای شریعتمداری پیش از این خواستار شده بود که میرحسین موسوی به خاطر اعتراض به نتایج انتخابات محاکمه شود. تمام شواهد نشان می‌دهد که در نماز جمعه این هفته صداهای زیادی بالا خواهد رفت.

AA/FW