از امروز (۲۹ نوامبر/ ۸ آبان) کانکون، شهر توریستی مکزیک، شاهد برگزاری اجلاس اقلیمی سازمان ملل خواهد بود که ۱۲ روز به درازا خواهد کشید. این اجلاس آخرین تلاش پیش از اجلاس نهایی برای تصویب پیمانی جایگزین برای پیمان کیوتو است.

پیمان کیوتو که سال ۱۹۹۷ در پی مذاکرات در شهر کیوتوی ژاپن تصویب شد، از سال ۲۰۰۵ جنبه‌ی اجرایی پیدا کرده است. بر اساس این پیمان بخشی از کشورهای صنعتی متعهد شده‌اند که پخش و نشر گازهای گلخانه‌ای خود را در مقایسه با سال ۱۹۹۰، به میزان ۲ / ۵ درصد کاهش دهند. بر اساس تحقیقات سازمان ملل، روند پخش و نشر گازهای گلخانه‌ای باید به اندازه‌ای مهار شود که گرمای جو زمین در قیاس با دوران پیشاصنعتی جهان در حد ۲ درجه سانتیگراد باقی بماند، در غیر این صورت، جهان با فجایعی غیرقابل کنترل روبرو خواهد شد و زیست بر روی کره زمین به خطر خواهد افتاد.

پیامدهایی غیرقابل کنترل

گازهای گلخانه‌ای عمدتاَ به سبب استفاده از انرژی‌های فسیلی (نفت و ذغال سنگ و گاز) تولید می‌شوند و مانع تبادل حرارتی میان جو زمین و بیرون آن می‌گردند. در نتیجه گرمای هوا، در قیاس با قرن گذشته، ذوب‌شدن یخچال‌های طبیعی، خشکسالی‌های دور و دراز، بارش‌های شدید و بروز نابهنگام و مداوم سیل فزونی یافته است. بالا ‌آمدن آب دریاها و به خطرافتادن زندگی در کشورهای ساحلی، کمبود غلات و محصولات کشاورزی، از دست‌رفتن تنوع زیستی، جنگل‌سوزی‌های مکرر، کمبود آب، بیابان‌زایی و مهاجرت‌های گسترده از پیامدهای چنین روندی هستند. قطعنامه ۲۳ / ۷ شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد که در سال ۲۰۰۹ به تصویب رسید‌ آشکارا نسبت به پیامدهای تغییرات جوی برای حقوق بشر ابراز نگرانی می‌کند و آن را دارای اثری منفی برای این حقوق می‌داند.

اعتبار پیمان کیوتو که به نظر منتقدان گامی نسبی در جهت مهار گرمای جو زمین است، در سال ۲۰۱۲ به پایان می‌رسد، در نتیجه این پیمان باید با پیمانی تازه جایگزین شود. اجلاس کانکون قرار است سندی را تنظیم کند که مبنای مذاکرات نهایی در سال آینده در آفریقای جنوبی شود.

درس‌های تلخ کپنهاگ

در واقعیت امر قرار بود که در اجلاس سال گذشته در کپنهاگ (دانمارک) چرخش اساسی صورت گیرد و رهبران جهان بر سر مبانی پیمان پساکیوتو توافق کنند. این اجلاس اما موفقیتی جزیی داشت و رهبران جهان تنها پذیرفتند که از سال ۲۰۲۰ کنترل گرمای جو زمین و کمک به کشورهای آسیب‌پذیر در برابر پیامدهای انتشار گازهای گلخانه‌ای در جو، به مبلغی معادل ۱۰۰ میلیارد دلار در سال نیازمند است. تدقیق این موافقت و متعهد کردن کشورهای صنعتی و کشورهایی که در آستانه صنعتی شدن‌اند به اجرای آن و همچنین پایبندسازی آنها به تلاش برای محدود نگه‌ داشتن گرمای زمین در حد ۲ درجه یادشده وظیفه اجلاس جاری کانکون است.

با این همه، بعید است که اجلاس کانکون نیز توافق عمده‌ای را در پی داشته باشد. کریستیانا فیگورس، رئیس دبیرخانه مسائل اقلیمی سازمان ملل، می‌گوید: «دولت‌ها از عدم موفقیت اجلاس کپنهاگ آموختند که نمی‌توان تنها در یک گام به توافقی جامع و تعهدآور دست یافت. واقعی‌تر آن است که روی آمادگی‌های موجود حساب باز کنند و گام‌های بعدی را بر اساس آنها بردارند.»

به نظر می‌رسد که اجلاس کانکون در نهایت با توافق‌های نسبتاَ محدودی همچون برخی آماده‌سازی‌ها برای مهار گازهای گلخانه‌ای، اتخاذ تدابیر برای مهار نابودی جنگل‌ها و نیز تسریع و تسهیل انتقال تکنولوژی‌های دمساز با بهبود اقلیم زمین به کشورهای در حال توسعه پایان یابد.

شاید وقتی دیگر

مقام‌های سازمان ملل می‌گویند که شاید در سال ۲۰۱۵، یعنی پس از انتخابات بعدی ریاست جمهوری در آمریکا، بتوان روی یک قرارداد جامع‌تر حساب کرد. آمریکا تنها کشور صنعتی جهان است که بیشترین تولید گازهای گازهای گلخانه‌ای (۲۵ درصد کل این گازها) را دارد اما به پیمان کیوتو نپیوسته است. خواست آمریکا در مذاکرات جاری این است که پیمانی با اهدافی جزیی‌تر و کمتر تعهدآور جایگزین کیوتو شود، در حالی که کشورهای دیگر جهان، از ممالک در حال توسعه تا کشورهای اروپایی، بر تکمیل و بهبود پیمان کیوتو تاکید دارند.

FW/KG