صبج روز دوشنبه ۲۶ بهمن، نشست بررسی دوره‌ای شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد (UPR) درباره «وضعیت حقوق بشر در ایران» در مقر این سازمان در ژنو برگزار شد. بررسی دوره‌ای وضعیت حقوق بشر کشورهای مختلف از سال ۲۰۰۸ و به عنوان راهکاری برای ارتقای سطح پایبندی به استانداردهای جهانی حقوق بشر از سوی شورای حقوق بشر سازمان ملل آغاز شده است.

پرونده هر کشور هر چهار سال یک بار و از سوی نمایندگان دیگر کشورهای حاضر در جلسه مرور می‌شود. این کشور سپس از سوی کشورهای حاضر برای ارتقای وضعیت حقوق بشر خود "پیشنهاداتی" دریافت می‌کند و ملزم می‌شود تا در طول چهار سال آینده در جهت اجرایی کردن پیشنهادات دریافت شده حرکت کند. این اولین نشست دوره‌ای حقوق بشر درباره ایران بود.

بر اساس ساختار یو پی آر (UPR) ایران ملزم است که ظرف دو روز آینده پاسخ‌های خود را نسبت به "پیشنهادات" داده شده، ارایه دهد و مشخص کند در صورت عدم پذیرش پیشنهادات، هر پیشنهاد مشخص را به چه علت نمی‌پذیرد و چه راه‌حل جایگزینی برای آن دارد. این کشور امروز در مجموع بیش از ۱۰۰ پیشنهاد از کشورهای مختلف دریافت کرد.

هیاتی از مقامات بلندپایه ایران به سرپرستی محمدجواد لاریجانی، رئیس شورای حقوق بشر جمهوری اسلامی در این نشست حاضر شدند. این هیات در حالی به قرائت گزارش‌های دولتی از وضعیت حقوق بشر در ایران پرداختند که هم‌زمان در مقابل در اصلی مقر سازمان ملل، آن‌جا که مجسمه بزرگ یک صندلی که یکی از پایه‌هایش شکسته خودنمایی می‌کند، جمعی از ایرانیان از نقاط مختلف اروپا برای اعتراض به وضعیت حقوق بشر در ایران تجمع کرده بودند.

در داخل سالن تریبون ابتدا در اختیار هیات ایران که متشکل از دو نماینده مجلس شورای اسلامی ایران، فاطمه آلیا و یوناتن بتکلیا، نماینده آشوریان، چهار معاون وزیر، شش قاضی و محبوبه مباشری، رئیس دانشگاه الزهرا بود، قرار گرفت. آقای لاریجانی، سرپرست هیات، گزارش هفت صفحه‌ای دولت ایران را قرائت نمود. او در این گزارش بر اهمیت گفت‌وگو و استفاده از نظرات مختلف تاکید کرد. با این همه آقای لاریجانی بعد از شنیدن پیشنهادات ارایه شده از سوی دیگر کشورها، گفت که «پیشنهادات برخی از کشورهای غربی با زبانی تند بیان شد» و آنها را «اتهام» خواند.

محمدجواد لاریجانی در نشست امروز با بیان این‌که «هدف جمهوری اسلامی، تحقق حکومتی دموکراتیک و مدرن با تکیه بر دکترین و ارزش‌های اسلامی است،» به بخش‌هایی از قانون اساسی اشاره کرد که به اعتقاد وی از حقوق بشر حمایت می‌کند و به برشمردن یکایک آن‌ها پرداخت. وی بر استقلال قوه قضاییه از دیگر مراکز قدرت در ایران تاکید کرد و گفت: «ایران آمادگی دارد تا با ذهنیتی مثبت در زمینه حقوق بشر با جامعه بین‌المللی همکاری کند.»

سرپرست هیات اعزامی ایران البته به این نکته اشاره کرد که میراث و تنوع فرهنگی باید پیش از هر گونه همکاری و گفت‌وگو در این زمینه، مد نظر قرار گیرد. او گفت: «تنها سبک مناسب زندگی، لیبرال دموکراسی و شیوه زندگی مردم در واشنگتن و لندن و پاریس نیست و ارزش‌های متنوعی وجود دارد.»

فاطمه آلیا، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی، سخنگوی دوم هیات ایرانی در نشست امروز بود. او که از نمایندگان حامی طرح اعدام زودهنگام متهمان به «محاربه» و پیش‌تر «چند همسری مردان» بوده است، در این نشست از «اقدامات مجلس برای تحقق حقوق بشر در سطح کشور ایران» نظیر برابرسازی دیه مسلمان و غیرمسلمان سخن گفت.

ایران «سرکوب‌ها» را متوقف کند

پس از سخنرانی فاطمه آلیا نوبت به دور اول طرح پیشنهادات دیگر کشورها رسید. نماینده دولت آمریکا اولین کشوری بود که رو به هیات ایرانی به ابراز نظر پرداخت. وی گفت: «اکنون هشت ماه است که میلیون‌ها ایرانی سعی دارند که اعتراض خود را از انتخابات بیان کنند و به طرح حقوق اساسی خویش بپردازند.» وی سپس با توصیف خشونت در برخورد با معترضان به انتخابات ایران، گفت: «ایالات‌متحده مایل است تا اتفاقات رخ‌داده در روز‌های پس از انتخابات در ایران، محدودیت آزادی بیان در این کشور، محدودیت دسترسی به اینترنت، دستگیری گسترده روزنامه‌نگاران، برگزاری دادگاه‌های نمایشی و توقیف مطبوعات را محکوم کند.»

او سپس با اعلام نگرانی درباره وضعیت اقلیت‌ها و به‌خصوص بهاییان در ایران، گفت که پیشنهادات خود را به این شرح اعلام می‌کند: «دولت ایران هر چه سریع‌تر دادگاه‌های نمایشی را متوقف کند. این کشور آزادی بیان و تجمعات را محترم شمارد. محدودیت‌های روزنامه‌نگاران و وبلاگ‌نویسان را حذف کند. شکنجه در بازداشتگاه‌ها متوقف شود و درباره موارد شکنجه که تا به حال گزارش شده، بررسی و اقدامات لازم انجام شود. به بازرسان بین‌المللی اجازه دسترسی به بازداشتگاه‌های داخل ایران داده شود.»

البته این فقط کشور آمریکا نبود که از وقت خود در نشست امروز برای بیان انتقادات مشخص و پیشنهاداتی در جهت رفع آن‌ها استفاده کرد. کانادا، که پس از آمریکا سخن گفت، اسلونی، استرالیا، اسرائیل، انگلیس، اسپانیا، کانادا، لوگزامبورگ، ایتالیا، هلند، بلژیک، دانمارک و آلمان از دیگر کشورهایی بودند که مواضع انتقادی نسبت به وضعیت حقوق بشر در ایران اتخا کردند.

محور اصلی اعتراض این کشورها حوادث پس از انتخابات در ایران، اعدام افراد زیر ۱۸ سال در این کشور، وضعیت اقلیت‌های دینی خصوصاً بهاییان و همچنین تبعیض علیه زنان در ایران بود.

آن‌ها همچنین پیشنهاداتی را نظیر آزادی زندانیان سیاسی، تحقیق مستقل و شفاف پیرامون گزارش‌های موجود در مورد شکنجه و تجاوزهای جنسی در زندان‌های ایران بخصوص در ایام پس از انتخابات و رسیدگی به پرونده عاملان و آمران آن‌ها، پذیرش بازرسان بین‌المللی از سوی ایران، و همچنین پیوستن این کشور به کنوانسیون جهانی منع شکنجه و منع هرگونه تبعیض علیه زنان (سیدا) بیان کردند.

از آن میان نماینده کشور آلمان، ایران را با این چالش رو به رو کرد که توضیح دهد با توجه به این‌که قانون اساسی ایران مبتنی بر شریعت اسلامی است، ایران برای مواردی که حقوق بشر و الزامات کنوانسیون‌های بین‌المللی را در تضاد با شریعت معرفی می‌کند، چه راهکاری در نظر دارد.

تشکر برای حضور ایران در جمع دیگر کشورها

البته در مقابل این گروه از کشورها که بیشتر لحن انتقادی داشتند، می‌توان به کشورهایی نیز اشاره کرد که در فرصت ارایه نظرات خود بیشتر به حمایت از ایران و تمجید از دستاورد‌های آن پرداختند. نمایندگان چین و روسیه به‌عنوان مهم‌ترین شرکای ایران و برزیل، کوبا،‌ ونزوئلا، بولیوی و نیکاراگوئه، به‌عنوان هم‌پیمانان ایران در آمریکای لاتین و کشورهای دیگری نظیر پاکستان، بحرین، لبنان، ژاپن و قطر، پیش از هر چیز از ایران به علت حضورش و آن‌چه که آن‌ها احترام این کشور به گفت‌وگو نامیدند، تشکر کردند.

بیشتر این کشورها به ارتقای سطح بهداشت، فقرزدایی و گسترش سوادآموزی در ایران اشاره کردند و پیشنهاد ارایه شده از سوی بیشتر آن‌ها این بود که «ایران به تلاش‌های خود در جهت ارتقا حقوق بشر» ادامه دهد.

در حاشیه نشست شورای حقوق بشر

فعالان برجسته حقوق بشر ایران، با برگزاری یک کنفرانس خبری در حاشیه این نشست، به بررسی نشست امروز شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد پرداختند. در این نشست که با حضور نمایندگانی از سازمان‌های عفو بین‌الملل، کمپین‌بین‌االمللی حقوق بشر در ایران، سازمان بین‌المللی بهاییان، برگزار شد، حاضران در سخنن خود به گزارش «سرشار از اطلاعات غیرواقعی» ارائه شده توسط هیات ایرانی و پیشنهادات و واکنش‌های حمایتی- تقدیری برخی از کشورها اعتراض کردند.

هادی قائمی، سخنگوی کمپین بین‌المللی حقوق بشر در ایران گفت: «محاکمه زندانیان سیاسی و رفتار با آنها در طول دوران بازداشت به‌هیچ‌وجه با استانداردهای بین‌المللی و قوانین داخلی ایران سازگاری ندارد.» وی افزود: «در مورد وضعیت حقوق بشر در ایران، امروز دروغ‌های بزرگی گفتند و این نشان می‌دهد که اعضای شورای حقوق بشر سازمان ملل باید فرایندی ایجاد کنند که ایران را مجبور به پاسخگویی کند.»

در همین حال دکتر پیام اخوان، استاد حقوق دانشگاه مک‌گیل و دادستان سابق دادگاه کیفری بین‌المللی نیز در گفت‌وگو با دویچه وله به بیان نظرات خود درباره نشست امروز بررسی وضعیت حقوق بشر در ایران پرداخت و گفت: «پس از نطق آقای لاریجانی به نظر می‌رسد ایران از نظر حقوق بشر، بهشت است. گزارش ایران بیش از هرچیزی شامل انکار بود، انکار همه موارد نقض حقوق بشر در این کشور.» وی معتقد است: «حمایت برخی از کشورها از ایران، اقدامی سیاسی بوده و در مباحث سازمان ملل چنین مواردی سابقه دارد. حتی در مورد سودان، با وجود نسل‌کشی در دارفور، بسیاری از کشورها این موضوع را مطرح نکردند.»

نماینده آمریکا در این نشست نیز در گفت‌وگو با دویچه وله گفت: "این فرصتی بود تا ما بخشی از نگرانی‌های عمیق و پرشمار خود را مطرح کنیم. این فقط آغاز راه است و ما باید برای اقدامات بعدی تلاش کنیم. ما در کنار مردم ایران ایستاده‌ایم."

گفتنی است، پس از پایان نشست رسمی، اعضای هیات ایرانی، درخواست همه رسانه‌های فارسی‌زبان برای مصاحبه پیرامون مباحث مطرح‌شده در نشست امروز را رد کردند.

مریم میرزا/احسان نوروزی
تحریریه: مصطفی ملکان