به گفته روحانی، اگر مجلس مانع نمی‌شد تا پایان سال ۹۹ احیای برجام به ثمر می‌رسید. او از عدم تصویب نهایی لوایح گروه ویژه اقدام مالی نیز انتقاد کرد و گفت، در این زمینه "یک جای دیگر" غیر از دولت و مجلس "مشکل درست کرد."
حسن روحانی، رئیس جمهور ایران روز یکشنبه سوم مرداد (۲۵ ژوئیه) در مجمع عمومی سالانه بانک مرکزی گفت: «اگر دو کار در اواخر سال ۹۹ انجام شده بود شرایط ما بهتر بود یکی توافق و دیگری اف‌ای‌تی‌اف.»
او با اشاره به مصوبه سال گذشته مجلس درباره برجام گفت که این مصوبه «دست و پای ما را در مذاکرات بست؛ در غیر این صورت ما در پایان ۹۹ توافق کرده بودیم؛ سند آن موجود و توافق اجمالی بین ما و ۱+۵ روشن است».
اشاره او به مصوبه مجلس برای سرعت بخشیدن به فعالیت‌های هسته‌ای ایران در آذرماه سال گذشته است. مجلس تصویب کرد که اگر تا سوم اسفندماه همان سال تحریم‌های مالی، بانکی و نفتی علیه جمهوری اسلامی حذف نشود اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی متوقف شود.
روحانی گفت که در رابطه با لوایح گروه اقدام ویژه مالی (FATF) نیز "دولت کار خود را انجام داد" و ایران "از لیست سیاه خارج شد" اما اکنون این نیز در اختیار دولت نیست و "یک جای دیگر گیر کرده" است.
او در توضیح گفت: «مجلس و شواری نگهبان به ما کمک کردند و یک جای دیگر آمد و آن را نگه داشت.»
روحانی به طور مشخص از مجمع تشخیص مصلحت نام نبرد. اما سال‌هاست که این لوایح در این مجمع که اعضای آن توسط رهبر جمهوری اسلامی منصوب می‌شوند بلاتکلیف مانده است. در حالی که عدم تصویب این لوایح و قرار گرفتن ایران در فهرست پولشویی به گفته بسیاری از ناظران مشکلات مالی و بانکی زیادی را بر سر اقتصاد ایران قرار می‌دهد.
در هفته‌های اخیر مجلس و دولت مسئولیت بسیاری از مشکلات، از جمله نرسیدن به توافقی برای احیای برجام را به گردن یکدیگر می‌اندازند.
روحانی افزود: «بعضی از امور هست که دولت به تنهایی قادر نیست. برخی از اموری که پای دولت نوشته می‌شود به دولت مربوط نمی‌شود.»
سخنان او در حالی ایراد شده که کشور مدت‌هاست که درگیر مشکلات معیشتی است و در روزهای اخیر خوزستان نیز صحنه اعتراضات گسترده به بی‌آبی و سیاست‌های جمهوری اسلامی بوده است.
دولت، تندروها و فلاکت اقتصادی ایران
جمهوری اسلامی در گام پنجم کاهش تعهدات برجامی خود در دی ماه ۱۳۹۸ اعلام کرد که برنامه هسته‌ای حکومت ایران دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی مواجه نیست و تهران برنامه‌های خود را متناسب با نیاز داخلی پیش می‌برد. متعاقب آن نیز مجلس مصوبه‌ای موسوم به "قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت ایران" را تصویب کرد و از پنجم اسفند سال گذشته اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را به حال تعلیق درآورد.
همان زمان نیز روحانی اعلام کرد که دولت با این قانون «موافق نیست» و «آن را برای روند فعالیت‌های دیپلماتیک مضر می‌داند».
این دومین بار ظرف چند روز گذشته است که روحانی و دیگر چهره‌های دولت او به انجام نرسیدن برجام را به گردن مجلس می‌اندازند. در پاسخ به همین اتهام بود که مجتبی ذوالنوری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس با اشاره به سخنان روز پنجشنبه ۳۱ تیر روحانی، این سخنان را رد کرد و گفت: «بنده به ملت ایران می‌گویم که بعد از انتخابات آمریکا تا الان تنها فردی که مانع رفع تحریم‌ها شد خود آقای روحانی است.» به گفته او، این موضع "التماس و سازش" بود که باعث عدم لغو تحریم‌ها شد.
پیش از روحانی علی ربیعی، سخنگوی دولت نیز درباره دلایل امضا نشدن توافق احیای برجام گفته بود که شورای عالی امنیت ملی تفاهم اولیه در مذاکرات وین با قدرت‌های جهانی برای رفع تحریم‌ها را رد کرده است. این حرف او با واکنش کیوان خسروی، سخنگوی دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی روبرو شد که گفت: «اظهارات منتسب به سخنگوی محترم دولت در خصوص جمع‌بندی‌های هیئت تطبیق را که از سوی رسانه‌های گروهی منتشر شده است، تکذیب می‌کنم.»
در گزارشی که وزارت خارجه جمهوری اسلامی در ۲۱ تیر منتشر کرد به پیامدها و تاثیرات زیانبار اقتصادی و مالی برخاسته از تحریم‌ها پرداخته شده است. در این گزارش به عنوان نمونه آمده است که در بازه زمانی سه ساله ۹۷ تا ۹۹ جمهوری اسلامی در اثر تحریم‌ها و همچنین بحران برخاسته از شیوع کرونا مجموعا ۱۱۶ میلیارد دلار از درآمدهای نفتی قطعی خود را از دست داده است.
درآمدهای نفتی جمهوری اسلامی طی سه سال گذشته (پس از خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت سال ۹۷) حدود ۹۹ میلیارد دلار کاهش یافته است.
در بیست‌ودومین گزارش وزارت امور خارجه به کمیسیون امنیت ملی مجلس گفته شده بود که در صورت کسب توافق مجموعه‌ای از تحریم‌های پیش‌بینی شده از سوی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا لغو خواهند شد.
خروج از برجام و معاملاتی که دود می‌شوند
با امضای دونالد ترامپ، آمریکا از برجام خارج شد. سال گذشته شرکت‌های آلمانی ۵/ ۳ میلیارد یورو به ایران و ۱۱۱ میلیارد یورو به آمریکا صادر کردند. معاملاتی که با خروج آمریکا از برجام به خطر افتاده‌اند در این گزارش تصویری:
عکس: Reuters/J. Ernst
با این امضای دونالد ترامپ، دولت آمریکا نه تنها از توافقنامه اتمی "برجام" خارج شده، بلکه می‌خواهد تحریم‌های اقتصادی علیه جمهوری اسلامی را نیز بار دیگر از سر گیرد. بدین ترتیب هر شرکتی که با آمریکا و با دلار در سطح جهانی معامله می‌کند در صورتی که با ایران معامله کند، می‌تواند مشمول جریمه سنگینی بشود.
عکس: Reuters/J. Ernst
بسیاری از شرکت‌ها و بخصوص بانک‌ها معنی نقض تحریم‌ها را بخوبی می‌دانند. کومرتس بانک آلمان در سال ۲۰۱۴ مجبور به پرداخت یک میلیارد و پانصد میلیون دلار و گروه "بی ان پی پاریبا" فرانسوی حتی ۹ میلیارد دلار جریمه پرداخت کرد.
عکس: picture-alliance/dpa
به گزارش اتاق بازرگانی آلمان، ده هزار شرکت آلمانی با ایران رابطه تجاری دارند و ۱۲۰ شرکت این کشور حتی با نیروی کار خود در ایران حضور دارند. آلمان در سال گذشته ۳ و نیم میلیارد یورو به ایران صادرات داشته درحالیکه ارزش صادرات آن به آمریکا بالغ بر ۱۱۱ میلیارد یورو بوده است.
عکس: picture-alliance/dpa/F. Motahari
ایرباس بزرگترین بازنده خروج آمریکا از برجام است. در ژانویه سال ۲۰۱۷ ایران سفارش خرید یکصد فروند هواپیمای ایرباس را به ارزش ۲۳ میلیارد یورو داد. سه فروند هواپیما به ایران تحویل داده شد و حالا آمریکا اجازه صادرات این هواپیما به ایران را لغو کرده است. کمپانی اروپایی ایرباس بخشی از تولیدات خود را در آمریکا تامین می‌کند.
عکس: FARS
کمپانی آمریکایی بوئینگ دو قرارداد با شرکت‌های ایرانی آسمان برای فروش ۳۰ عدد هواپیما به ارزش ۳ میلیارد دلار و نیز قرارداد فروش ۸۰ فروند هواپیما با شرکت ایران ایر به ارزش ۱۶ میلیارد دلار امضا کرد. این سفارش‌ها هیچگاه در تولید لحاظ نشدند و حالا هم دنیس مویلنبرگ، مدیریت بوئینگ، اعلام کرده است که "ما پیرو سیاست دولت آمریکا هستیم".
عکس: picture-alliance/dpa/Stringer
تاریخ اولین حضور زیمنس در ایران به کشیدن خط تلگراف لندن – بمبئی در ۱۵۰ سال پیش برمی‌گردد. جو کایزر، مدیر کمپانی زیمنس، از نخستین مدیران آلمانی بود که در آغاز سال ۲۰۱۶ به ایران سفر کرد و قراردادهای میلیاردی فروش توربین‌های گازی و مدرنیزه کردن قطارهای ایران را به امضا رساند.
عکس: picture-alliance/dpa/T. Hase
کمپانی هنکل هیچگاه از بازار ایران خارج نشد و به همین دلیل جایگاه قدرتمندی در صنایع تولید شوینده و چسب دارد. "کاسپار رورستد"، مدیر پیشین این کمپانی، در سال ۲۰۱۵ و قبل از "برچیده شده تحریم‌ها" گفته بود: «فروش میلیونی ما در بازار ایران (سه رقم دارد) و به افزایش آن هم خوشبین هستیم.» این کمپانی سال گذشته ۲۰ میلیارد یورو فروش داشته که یک درصد آن از بازار ایران است.
عکس: picture-alliance/dpa/M. Hitij
کمپانی دایملر، ایران خودرو و ماموت در ماه دسامبر سال ۲۰۱۷ قرارداد طولانی مدت تولید کامیون در ایران را به امضا رساندند. دایملر آلمان در سال ۲۰۱۰ سهم خود را در خودروسازی ایران واگذار کرده بود.
عکس: MEHR
کمپانی خودروسازی فولکس واگن هم تصمیم داشت از اواسط سال ۲۰۱۷ میلادی با کمک ایران خودرو و ماموت با مدل‌های تیگوان و پاسات وارد بازار ایران شود. این خودروها در نمایشگاه بین‌المللی خودرو تهران در سال گذشته نیز عرضه شدند.
عکس: jamejamonline
بازار خودروی ایران بصورت "سنتی" در دست صنایع خودروسازی فرانسه است. این صنایع از آنجایی که با آمریکا رابطه‌ای ندارند، دستشان برای سرمایه‌گذاری در ایران بازتر است. کمپانی "PSA" در سال ۲۰۱۶ قرارداد همکاری برای تولید سه مدل پژو را در سال ۲۰۱۶ با ایران خودرو به امضا رساند. این سرمایه‌گذاری ۴۰۰ میلیون یورویی هنوز به نتیجه و سودی نرسیده و طرف ایرانی هم توان مالی ندارد.
عکس: Tasnim
خودروساز فرانسوی رنو در سال ۲۰۱۷ اعلام کرد یک سرمایه‌گذاری بزرگ به همراه خط تولید در ایران خواهد داشت. کارلوس غُصن (یا به فرانسوی گون- Carlos Ghosn) مدیر اجرایی شرکت‌های خودروسازی رنو در آن زمان گفته بود که "بازار ایران دارای پتانسیل بی‌نظیری است".
عکس: IRNA
بازار و صنایع نفت و گاز ایران یکی از بازارهای جالب توجه برای شرکت‌های بین‌المللی است. شرکت ایتالیایی "سایپم" (Saipem) که در عرصه تولید خط لوله و پایانه‌های نفت و گاز فعال است قرادادی به مبلغ ۳ میلیارد و پانصد میلیون یورو با ایران امضا کرده است.
عکس: Mehr
رئیس کمپانی نفتی اِنی (Eni)، کلادیو دسکالزی هم جزو اولین مدیرانی بود که با پایان تحریم‌ها راهی تهران شد. دو طرف تمایل به همکاری داشتند اما قراردادها در حد "مطالعات برای توسعه میدان کیش و فاز سوم میدان دارخوین" باقی ماند. از سوی دیگر انی از ایران طلبکار است که به دلیل تحریم‌ها امکان پرداخت بدهی برای ایران وجود نداشت.
عکس: picture-alliance/AP Photo/A. Medichini
برخلاف کمپانی ایتالیایی انی، کمپانی بریتانیایی – هلندی "شل" سال‌ها به دلیل تحریم‌ها راهی را پیدا نمی‌کرد تا بتواند بدهی دو میلیارد دلاری خود به ایران را پرداخت کند. کمپانی نفتی شل سفارش جدید دیگر به ایران نداده و قراردادهای جدید هم در حد "مطالعه برای توسعه میادین آزادگان جنوبی، یادآوران و کیش" است.
عکس: FARS
کمپانی فرانسوی توتال اعلام کرد که پنج میلیارد دلار در میدان پارس جنوبی سرمایه‌گذاری می‌کند. دولت آمریکا در مورد این سرمایه‌گذاری "استثنا" قائل شد و اجازه آن را صادر کرد. حال امکان دارد با تحریم‌های جدید این اجازه هم لغو شود. پاتریک پویان، مدیرعامل توتال، در ماه مارس ابراز امیدواری کرد تا اجازه آمریکا به‌قوت خود باقی بماند. او گفت در غیر این صورت ما بار دیگر برای دریافت اجازه تلاش خواهیم کرد.
