انتقال آب خزر به کویر از کانال قرارگاه خاتم‌الانبیا
۱۳۹۱ فروردین ۲۸, دوشنبه
صبح روز دوشنبه ۲۸ فروردین ماه شهرستان ساری در استان مازندران میزبان هیأتی بود که در راس آن محمود احمدی‌نژاد رئیس جمهوری اسلامی قرار داشت.
این هیأت با حرکت نمادین زدن کلنگ بر خاک سواحل دریای خزر توسط احمدی‌نژاد، طرحی را افتتاح کردند که قرار است ۵۰۰ میلیون متر مکعب از آب دریای خزر را ابتدا شیرین کرده و سپس به فلات مرکزی ایران سرازیر کند.
قرارگاه خاتم‌الانبیای سپاه پاسداران، پیمانکار این طرح است و بر اساس برآوردهای انجام‌شده، هزینه آن ۳ هزار میلیارد تومان تخمین زده شده است. فرمانده قرارگاه خاتم‌الانبیا گفته این طرح در عرض دو سال اجرا خواهد شد.
تامین آب آشامیدنی و صنعتی حاشیه فلات مركزی، توسعه صنایع و معادن، رشد اشتغال، توسعه كشاورزی صنعتی با استفاده از پس‌آب‌های حاصل از اجرای طرح و تعادل‌بخشی به سفره‌های زیرزمینی از اهداف اجرای این طرح عنوان شده است.
مشکلات زیست‌بومی
پاییز سال ۱۳۸۹ اعلام شد طرح انتقال آب خزر به کویر لوت اجرایی خواهد شد و قرارگاه خاتم‌الانبیا نیز پیمانکاری آن را بر عهده گرفته است. همان زمان دکتر مهران افخمی کارشناس آلودگی‌های آب به دویچه‌وله گفت که این طرح زیان‌های زیادی برای محیط زیست هردو منطقه دارد. وی اولین مانع را انتقال آب از ۲۶ متری زیر سطح دریاهای آزاد جهان به ارتفاعی بیش از هزار متر عنوان کرد که البته با پمپاژ آب و انتقال آن از طریق کانال و تونل ممکن است اما این کار اثرات زیادی بر زیست بوم منطقه خواهد داشت.
وی همچنین به این نکته اشاره کرد که انتقال آب قرار است از طریق احداث کانال صورت بگیرد و این کانال‌ها یا تونل‌هایی که احداث می‌شود، عملاً زیستگاه را به دو بخش تقسیم می‌کند و در نتیجه مهاجرت گونه‌ها از این مسیر با اختلاف مواجه می‌شود که این پدیده یک رویداد نامناسب برای اکوسیستم‌ها و زیستگاه‌های طبیعی این منطقه است.
آقای افخمی همچنین بالا آمدن سطح آب‌های زیرزمینی در مسیر انتقال و احتمال ایجاد مانداب را مشکل دیگر این انتقال می‌داند که درنهایت می‌تواند به شیوع انواع بیماری‌ها در این مناطق منجر شود.
مشکلات اقتصادی
قرارگاه خاتم‌الانبیا، پیمانکار طرح انتقال آب خزر به کویر لوت اعلام کرده که ۳ هزار میلیارد تومان هزینه اجرای این طرح است. همچنین از آنجا که قرار است آب خزر ابتدا توسط دستگا‌ه‌های پیشرفته شیرین شود، قیمت تمام‌شده‌ی هر متر مکعب آب آشامیدنی با این روش بین یک هزار تا ۲ هزار و ۵۰۰ تومان خواهد بود.
آیا این هزینه، از نظر اقتصادی مقرون به صرفه خواهد بود؟ پاسخ دکتر احمد علوی، کارشناس اقتصادی مقیم استکهلم به‌این پرسش منفی است. به نظر وی آن چیزی که می‌تواند بخش بزرگی از هزینه این پروژه را تامین کند و از سوی مسئولان نیز مطرح شده، صادرات بخشی از این آب آشامیدنی است، اما ایران چون امکان رقابت با دیگر صادرکنندگان آب آشامیدنی را ندارد، نمی‌تواند در بازار جهانی برای خود جایگاهی پیدا کند.
دکتر علوی همچنین معتقد است اصولا با توجه به شرایط فعلی اقتصادی اجرای پروژه‌ای به این عظمت امکان‌پذیر نیست. او می‌گوید: «ما می‌دانیم الان دولت تنگناهای شدیدی برای پرداخت بدهی‌هایش به پیمانکاران دارد. علاوه براین دولت برای پرداخت یارانه‌های نقدی هم با مشکل روبرو است و هفت هزار میلیارد تومان آنجا کسری دارد. همچنین ما می‌دانیم که تحریم‌های بین‌المللی درآمد دولت را محدود و محدودتر کرده. با توجه به این واقعیت‌ها، حتی پروژه‌های کوچک‌تر از این هم، واقع‌گرایانه به نظر نمی‌رسد».
قرارگاه خاتم‌الانبیاء و قراردادهای بزرگ
انتقال گاز عسلویه به ایرانشهر، میدان نفتی پارس جنوبی، طرح توسعه میدان گازی کیش، پروژه متروی تبریز و ساخت دو نیروگاه برق از جمله طرح‌های اقتصادی هستند که در دست قرارگاه خاتم‌النبیا قرار دارند.
احمد علوی می‌گوید این پیمانکار، سابقه خوبی در اجرای طرح‌های بزرگ ندارد و تحقق غالب پروژه‌هایی که قرار است در یک زمان معین به بهره‌برداری برسند، سه تا پنج برابر زمان تعیین‌شده به درازا می‌کشند.
آقای علوی می‌افزاید: «نمونه‌های چنین پروژه‌هایی را نه تنها در مورد مسئله‌ی سدسازی بلکه در مورد مناطق نفتی و عسلویه هم می‌توانیم ببنیم. قرارگاه خاتم‌الانبیا آنجا را بلوکه کرد و در خدمت گرفت. اما بعد از مدتی به علت ناتوانی آن را کنار گذاشت. دراساس برای اجرای پروژه‌های ملی در این سطح حتی در کشورهای دیگر، پیمانکاران بزرگی در قالب یک کنسرسیوم وارد کار می‌شوند و آن را اجرا می‌کنند. حال آن‌که ما چه از نظر مدیریت چه از نظر سازماندهی و چه از نظر شرکت‌هایی که قابلیت مدیریت و سرمایه‌گذاری را داشته باشند، این توانایی را در کشور نداریم و با توجه به این که الان قرارگاه خاتم‌الانبیا مسئولیت‌های زیادی در کشور دارد، به نظر نمی‌آید این توانایی در ایران وجود داشته باشد که ما بتوانیم چنین پروژه‌ای را اجرا کنیم».
انتقال آب خزر به زادگاه احمدی‌نژاد
هدف اولین مرحله طرح انتقال آب خزر به کویر لوت، استان سمنان اعلام شده؛ استان محل تولد احمدی‌نژاد. همین انتخاب، ناظران را به این باور نزدیک کرده که یکی از اهداف این پروژه می‌تواند تبلیغات برای احمدی‌نژاد در زادگاهش باشد.
احمد علوی با اشاره به شرایط کنونی اقتصاد ایران و محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها و نیز توجه به این نکته که پروژه انتقال آب خزر سالیان طولانی است که مطرح بوده و به یک‌باره در این دوره اجرایی می‌شود، می‌گوید این پروژه بیشتر از آن‌که جنبه‌های اقتصادی و اهداف بلندمدت، واقعی و ملموس برای مردم داشته باشد، هدفش ایجاد شور و هیجان و تبلیغات است.
ناصر کرمی، کارشناس محیط زیست در صفحه فیس‌بوک خود مطلب مفصلی درباره موانع اجرای طرح انتقال آب خزر نوشته و در نهایت نیز به زبان طنز بر قابل اجرا نبودن آن تاکید کرده است. او نوشته: «ظاهرا طرح لوله كشی آب آشاميدنی تهران سال‌های متمادی وعده داده می‌شده و اجرا نمی‌شده است و تهرانی‌های شوخ طبع از اين ماجرا تمثيلی درست كرده‌اند برای همه‌ی وعده‌های غير قابل اجرا. ظاهرا كانال خزر-خليج فارس كم كم دارد جای لوله كشی تهران قديم را می‌گيرد. با اين فرق كه آن طرح در نهايت شدنی بود و لازم و اين طرح ناشدنی است و نالازم و حتی زيان‌بار. پس خدا می‌داند كه شوخی برآمده از اين طرح چه خواهد بود. به هر حال كسی بايد به همه آبزيان خزر اطلاع دهد كه نگران نباشند چون اين هم لوله كشی آب تهران است!».
میترا شجاعی
تحریریه: جواد طالعی