انتقال گرانیگاه روابط اقتصادی ایران از غرب به شرق؟
۱۳۸۷ مرداد ۷, دوشنبهدویچه وله: آقای دکتر نیرومند، غرب با تحریمهای اقتصادیاش قصد دارد که دولت ایران را به متوقف کردن برنامه هستهایاش وادارد. اما طبق آنچه شما در مقاله امروزتان (دوشنبه ۲۸ ژوییه ۲۰۰۸) در روزنامه آلمانی تاتس taz نوشتهاید، این تحریم گویا فقط گرانیگاه روابط اقتصادی ایران را تغییر داده، از غرب به شرق؟
بهمن نیرومند: بله، همین طور است. فقط البته نمیشود این را گفت. طبیعی است که اقدامات اقتصادی غرب علیه ایران به هر حال ضربههایی به اقتصاد ایران میزند و خواهد زد. ولی همان طور که میدانید، آقای احمدینژاد در آغاز دوران ریاست جمهوریاش اعلام کرد که میخواهد به طور کلی رویکرد اقتصادی ایران را از غرب به شرق تغییر دهد. طبیعتا با توجه به اقداماتی که غرب اخیرا کرده است، این با طرح آقای احمدینژاد هماهنگی دارد. کنسرنهای بزرگ، بخصوص شرکتهای بزرگ اروپایی در چند ماه اخیر از همکاری با ایران صرف نظر کردند؛ آخریناش شرکت توتال بود که رییس آن آقای کریستوف مارژی اعلام کرد که همکاری خودش را با ایران در شرایط فعلی نمیتواند ادامه بدهد، بخاطر اینکه ریسک سیاسی دارد. وی اضافه کرد که اگر ما این همکاری را ادامه دهیم به ما خواهند گفت که توتال برای پول حاضر به انجام هر کاری است. چند هفته پیش از آن شرکت رویال داچ شل همکاری خود را با ایران قطع کرد. ولی در همین گیرودار، شرکت گازپروم روسی اظهار تمایل به همکاری و تشدید همکاریاش با ایران کرد. رییس این شرکت بعد از ملاقاتی که با آقای احمدینژاد در تهران داشت، قراردادی را مبنی بر همکاری وسیع با هم امضا کردند. هند و بخصوص چین تمایل بسیار زیادی برای همکاری با ایران دارند. هند مدتهاست با ایران در حال مذاکره است برای احداث یک لوله از ایران و از طریق پاکستان به هند، که طبق گفته نخست وزیر هند این قرارداد به زودی در هفتههای آینده به امضا خواهد رسید. همین طور چین برنامههای وسیعی در رابطه با ایران در دست دارد. طوری که پیش بینی میشود ارزش این برنامهها حدود صد میلیارد دلار تخمین زده شده است. این درحالی است که اروپاییها بخصوص بخاطر فشاری که از طرف امریکا به آنها میآید، به طور روزانه و هفته به هفته همکاری اقتصادیشان را با ایران کمتر کردهاند.
دویچه وله: پس به نظر میآید که ضرر اصلی را در این میان دارند شرکتهای غربی میخورند؟
بهمن نیرومند: بله. اتفاقا چند هفته پیش نماینده صنایع سنگین آلمان در نامه اعتراضی به دولت اظهار ناراحتی کرده و نوشته بود که بالاخره تکلیف ما را روشن کنید، برای اینکه این برنامهای که شما در رابطه با ایران برای ما دارید، ضربه بزرگی به صادرات و صنایع آلمان خواهد زد. من فکر میکنم که روابط اقتصادی فرانسه و ایتالیا نیز، که وسیعترین روابط اقتصادی را با ایران دارند، شبیه به اینها باشد. بنابراین این ضربه را اینها میخورند، در حالیکه طبق اظهارات رسمی مقامات امریکا، صادرات امریکا به ایران در زمان ریاست جمهوری بوش حدود ده برابر شده است. و این فقط آمار رسمیای است که منتشر شده است، در حالیکه ما میدانیم که امریکا به طور غیرمستقیم روابط گسترده اقتصادی با ایران دارد. بنابراین باید توجه داشت و شاید بشود نتیجه گرفت که مسئله محاصره اقتصادی ایران در عین حال رقابتی هم بین امریکا و کشورهای اروپایی به طور نهفته دربردارد.
دویچه وله: تا چه حد رابطه اقتصادی با چین و روسیه میتواند نیازهای ایران را برآورده کند؟ عرصههایی هستند که این دو کشور نتوانند آن را بپوشانند و پر کنند؟
بهمن نیرومند: بله. اقتصاد ایران به طور سنتی با تمام شاهرگهای خود به اقتصاد غرب وابسته است. از صنایع ماشینسازی بگیرید تا صنایع سنگین، صنایع سیمان و در کل صنایع نظامی ایران وابسته به غرب است. همین الان ایران برای تهیه قطعات یدکی هواپیماهای چه جنگی و چه مسافربری زیر فشار قرار دارد و سعی میکند تا از طریق قاچاق این قطعات را به ایران وارد کند. بنابراین این کار نمیتواند به آن سادگی که آقای احمدینژاد احتمالا در نظر گرفته که رویکرد اقتصاد ایران را از غرب به شرق تغییر دهد، عملی شود. باید در اقتصاد ایران دگرگونیهای ریشهای بوجود بیاید تا این رویکرد جدید بتواند ادامه پیدا کند. ولی این را هم باید اضافه کنم که به هر حال این پویندگی اقتصادیای که ما در شرق مشاهده میکنیم، خود عاملی است برای اینکه این گرایش در ایران تقویت شود. علاوه بر آن بسیاری از سردمداران ایران این تصور را دارند که برای اقتصاد ایران از مدل چین استفاده کنند. اینها همه عواملی هستند که این گرایش را تقویت میکنند.
دویچه وله: ممکن است توضیحی کوتاه در اینجا در باره مدل چین بدهید؟
بهمن نیرومند: مدل چین این است که فعلا باید اقتصاد را ساخت، اقتصاد در حکومتی کاملا متمرکز و اقتصادی که بیشتر از طریق دولت هدایت میشود. البته در کنارش به شرکتهای خصوصی هم امکاناتی میدهند. ولی در کل مجموع اقتصاد در دست دولت است و حقوق بشر و آزادیهای دمکراتیک و مسائل اجتماعی در دورانی اصلا مطرح نیست تا اینکه این کشورها بتوانند رشد خاص اقتصادی خود را و تکامل لازم را بکنند و بعدها، که البته این وعده سر خرمن است، بیشتر به حقوق بشر توجه خواهند کرد. البته این را نه چین و نه روسیه به صراحت بیان نمیکنند، ولی مدلشان این است. ما میبینیم که حتی چین در سیاست اقتصادی خارجیاش، چه در افریقا و چه در آسیا، هیچ نوع حد و مرزی را در زمینه حقوق بشر رعایت نمیکند. میبینیم که در سودان که سالهاست قتل عام انجام میشود، اما بزرگترین سرمایهگذار و بزرگترین حامی دولت سودان چین است. همین کار را الان چین در رابطه با عربستان سعودی مشغول است که انجام بدهد و نیز در رابطه با ایران یا کشورهای کناره جنوبی خلیج فارس.
دویچه وله: به هر حال غرب گهگاه به خاطر نقض حقوق بشر از ایران انتقاد میکند، ولی ممکن است که صدای چین و روسیه که خودشان در این زمینه مورد انتقادند، در این مورد درنیاید؟
بهمن نیرومند: برای چین و روسیه اصلا حقوق بشر مطرح نیست. چه بسا که در کشورهای خود هم حقوق بشر را به بدترین شکل پایمال میکنند. ولی احساس من در سالهای اخیر این است که حتی اروپاییها هم که در گذشته روی حقوق بشر بسیار تاکید میکردند، این را کمابیش به فراموشی سپردهاند و برای خالی نبودن عریضه پارلمان اروپا گهگاه اعتراض میکند. به اعدامها یا سنگسار و غیره در ایران. ولی اصولا به طور سیستمایتک آن انتقادی که لازم است در زمینه حقوق بشر به ایران بکند، آن را کمابیش به فراموشی سپرده است.