انگیزه‌های احضار سفیر جمهوری آذربایجان در تهران
۱۳۹۰ بهمن ۲۴, دوشنبه
خبرگزاری فارس گزارش می‌دهد که وزارت امور خارجه‌ی ایران جوانشیر آخونداف، سفیر آذربایجان در تهران را ۲۳ بهمن ۱۳۹۰ احضار کرد و از جمله «نسبت به رفتار نامناسب جمهوری آذربایجان با نمایندگان نهادهای جمهوری اسلامی ایران در آن کشور، تبلیغات ضد ایرانی روزمره‌ی رسانه‌ای و همچنین توقیف کامیون‌های باری ایرانی در مسیر آستارا- باکو قویاً اعتراض کرد و توقف فوری این قبیل اقدامات غیردوستانه مورد تاکید قرار گرفت.»
ایران همچنین ادعا کرده که دولت آذربایجان «تسهیلاتی برای عزیمت عوامل ترور داشنشمندان هسته‌ای به تل آویو» از خاک آن کشور فراهم آورده است.
المان عبدالله اف، سخنگوی وزارت امور خارجه‌ی آذربایجان در گفتگو با رسانه‌های محلی اتهامات ایران را تکذیب کرد و آن را دور از واقعیت و افترا خواند. وی در گفتگو با خبرگزاری ترندنیوز«یادداشت اعتراض وزارت خارجه‌ی ایران را در پاسخ به یادداشت اعتراض باکو به سفیر این کشور در آذربایجان می‌شمارد». این مقام آذربایجان همچنین گفته است که «آذربایجان هیچ وقت اجازه نخواهد داد اراضی این کشور برای کمک به تروریسم مورد استفاده قرار گیرد.»
اعتراض به دیدار سفیر آذربایجان با روحانیان بلندپایه قم
مناسبات دو کشور همسایه روز به روز تیره‌تر می‌شود. در عین حال تلاش‌های دو کشور برای عادی سازی مناسبات نیز به سختی پیش می‌رود. دیدار سفیر آذربایجان در قم با روحانیان بلندپایه کشورهم تنش‌ها را کاهش نداد.
برخی از پایگاه‌های اینترنتی ایرانی دیدار سفیر جمهوری آذربایجان در قم را "گستاخی" تحلیل کردند. پایگاه اینترنتی تابناک با درج مطلبی تحت عنوان "آیا سفیر باکو در تهران نیز اخراج خواهد شد؟" می‌نویسد: «سفیر می‌گوید، مراجع تقلید ایران تصویر نادرستی از جمهوری آذربایجان در ذهن دارند. این اهانت به ساحت آیات است.»
این سایت درخواست کرده است «هنوز وزارت امور خارجه، واکنشی به این اهانت‌ها و گستاخی‌های دولت ضد اسلامی باکو نشان نداده است. افکار عمومی منتظر واکنش قاطع وزارت امور خارجه دولت جمهوری اسلامی به گستاخی‌ها و بی‌ادبی‌های دولت باکو و سفیر آن است.»
جمهور آذربایجان هم ایران را متهم می‌کند
تلویزیون دولتی آذربایجان نیز پیش از این در ۲۹ دی ۱۳۹۰ گزارشی درباره‌ی یک طرح ناکام تروریستی در باکو پخش کرد. گفته می‌شود این ترور از سوی نهادهای امنیتی ایران برنامه‌ریزی شده و مدیران یک مرکز آموزشی یهودیان را در باکو هدف قرار داده بود. پس از این واقعه مقام‌های جمهوری آذربایجان از دولت ایران درخواست کرده بودند که ایران در این زمینه توضیحاتی بدهد.
هنوز چند صباحی از این واقعه نگذشته بود که چند نماینده مجلس درباره‌ی تغییر نام جمهوری آذربایجان به "آذربایجان شمالی" صحبت کردند که البته دولت آذربایجان تاکنون چنین موضعی را تایید نکرده است.
سفیر سابق ایران در باکو: خبرها جنبه ایذائی و روانی دارد
یک روزنامه‌نگار در شهر باکو به دویچه وله می‌گوید: «ایران هنوز سندی دال بر دخالت دولت آذربایجان، یا حمایت آن از ترور دانشمندان هسته‌ای خود توسط عوامل موساد یا مجاهدین خلق را ارائه نکرده است.»
وی تاکید می‌کند: «دكتر افشار سليمانی سفیر سابق ایران در جمهوری آذربایجان اخیرا در مصاحبه با سایت ایراس، درخصوص اتهامات حضور مجاهدین خلق در آذربایجان گفته است که "به نظر می‌رسد این گونه اخبار که مستندات لازم و متقنی از آن ارائه نمی‌شود، بیشتر جنبه ایذائی و روانی دارد".»
این روزنامه‌نگار همچنین خاطرنشان می‌کند: «اسرائیل به کشور آذربایجان که در وضعیت "نه صلح- نه جنگ" قرار دارد، تاکنون کمک‌های نظامی زیادی کرده، پهبادهای مجهزی فروخته و ارتش این کشور را به همراه آمریکا، ترکیه و تا حدودی روسیه مجهز کرده است، اما ایران روابط بسیار خوبی با ارمنستان دارد. با اینهمه، باکو هنوز بخاطر ایران سفارتی در تل آویو باز نکرده است و این امر نشان دهنده‌ی مراعات نسبی خواسته‌های ایران در سیاست‌گذاری خارجی آذربایجان هست.»
کارشناس آلمانی: ایران از مرزهای شمالی هم تحت فشار است
آلکساندر راهر، کارشناس شورای روابط خارجی آلمان که درباره‌ی مناسبات کشورهای قفقاز و ایران هم تحقیق می‌کند، درباره‌ی عوامل تشدید تنش بین ایران و جمهوری آذربایجان به دویچه وله گفت: «جمهوری آذربایجان و ترکمنستان اکنون مواضع مشترکی در رابطه با مسئله‌ی دریای خزر اتخاذ می‌کنند و این سبب ناخرسندی ایران شده است.»
راهر در رابطه با تشدید تنش میان ایران و آذربایجان به عوامل دیگری هم اشاره می‌کند: «در روزهای گذشته سوریه شریک ایران در منطقه به شدت تحت فشار قرار گرفت و این سبب عصبانیت و نگرانی ایران شده است. از سوی دیگر شمال ایران با کشورهای قفقازهمجواراست که غرب و آمریکا در این منطقه هژمونی دارند و جمهوری اسلامی زیر فشار قرارگرفته و این گونه عکس‌العمل نشان داده است.»
ایران در ردیف ۲۳ شریک تجاری جمهوری آذربایجان
به نظر دالغا خاتین اوغلو، رئیس بخش فارسی خبرگزاری ترند نیوز«آمار و ارقام روابط اقتصادی دو کشور شاید بازتاب دهنده گوشه ای از واقعیت‌های روابط دوجانبه تهران- باکو باشد. »
این کارشناس می‌گوید: «آذربایجان در سال ۲۰۱۱ به میزان ۳۶ میلیارد دلار تجارت خارجی داشته، که ۱۰ میلیارد آن واردات بود. اسرائیل چهارمین شریک تجاری آذربایجان هست و حتی ترکیه هم در این لیست بعد از اسرائیل قرار دارد.»
حجم تجارت خارجی آذربایجان طی سال ۲۰۱۱ در مقایسه با سال قبل آن، ۲۵ درصد افزایش داشته که ایران سهمی در این افزایش نداشته. ایران هم اکنون میان شرکای تجاری آذربایجان در ردیف ۲۳ قرار دارد که رقمی بسیار بهت آور است و به نظر من، این وضعیت تحت تاثیر روابط سیاسی دو کشور به وجود آمده است.»
تنش میان ایران و آذربایجان به کجا خواهد کشید؟
اما به عقیده‌ی دالغا خاتین اوغلو از خبرگزاری ترند نیوز، روابط سیاسی دو کشورهمیشه با فراز و فرودهایی همراه بوده و اختلاف ایران و آذربایجان مدتهاست به نقطه‌ی بحرانی رسیده است. اما وی تاکید می‌کند که این نقطه بازگشت پذیرهست. خاتین اغلو پیش‌بینی می‌کند، با توجه به نیازهای دو کشور به عادی سازی روابط، موج بی‌اعتمادی دیر یا زود میان ایران و جمهوری آذربایجان فروکش خواهد کرد.
اما به گفته‌ی آلکساندر راهر، کارشناس شورای روابط خارجی آلمان بدتر شدن مناسبات دو کشور در درجه‌ی نخست به روابط غرب با ایران بستگی داشته است وی نتیجه می‌گیرد، هرچه مناسبات ایران و غرب بدتر شود، مناسبات ایران با جمهوری آذربایجان نیز به همان میزان تیره‌تر خواهد شد.
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: مصطفی ملکان