اهداف احتمالی چین از راهاندازی کنسولگری در بندرعباس
۱۴۰۰ دی ۱۱, شنبه
شمار شهروندان چینی در ایران چند هزار نفر بیشتر نیست اما چین قصد دارد در مرکز استان هرمزگان کنسولگری تاسیس کند. ظاهرا این کار با برنامههای چین برای گسترش حضور و نفوذ خود در جنوب ایران بیارتباط نیست.
تبلیغات
هیئت وزیران دولت ابراهیم رئیسی در نشست هشتم دی ماه با پیشنهاد وزارت خارجه برای گشایش سرکنسولگری جمهوری خلق چین در بندرعباس موافقت کرد.
بر پایه شواهد و اظهارات برخی کارشناسان هدف چین از تاسیس کنسولگری در بندرعباس فقط ارائه خدمات کنسولی به شهروندان چینی شاغل در جنوب ایران نیست بلکه این کار بیشتر با برنامههای آینده این کشور برای گسترش حضور خود در این منطقه ارتباط دارد.
محمدحسین ملائک، سفیر سابق جمهوری اسلامی در پکن شنبه ۱۱ دی (اول ژانویه ۲۰۲۲) به خبرگزاری ایلنا گفت تعداد چینیها در ایران بین پنج تا شش هزار نفر است.
سهم ناچیز ایران از گردشگران چینی
از تعداد چینیهایی که در مناطق جنوبی ایران کار و زندگی میکنند اطلاع دقیقی در دست نیست، اما به هر حال به نظر نمیرسد تعداد آنها از چهار تا پنج هزار نفر بیشتر باشد.
افزون بر این شمار گردشگران چینی که به ایران سفر میکنند نیز بسیار ناچیز است و استانهای مورد توجه آنها نیز بیشتر اصفهان، فارس، یزد و تهران است.
بر پایه آماری که سفارت چین در تهران منتشر کرده در سال ۲۰۱۷ در مجموع ۷۰ هزار شهروند چینی اعم از فعال اقتصادی و گردشگر به ایران سفر کردهاند. در همان سال شمار گردشگران چینی که به سفر خارجی رفتهاند به حدود ۱۳۰ میلیون نفر میرسد.
به این ترتیب چین برای ارائه خدمات کنسولی به شهروندان خود، دستکم در حال حاضر نیاز چندانی به تاسیس کنسولگری در ایران ندارد.
دو پیشزمینه گشایش کنسولگری در بندرعباس
اما دو رویداد مرتبط با هم انگیزههای احتمالی تاسیس کنسولگری در بندرعباس را آشکار میکند؛ نخست برنامههای چین برای گسترش تسلط خود بر راههای ارتباطی تجاری در سراسر جهان و دیگری توافقنامه همکاریهای ۲۵ ساله با ایران.
مجیدرضا حریری، رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین ۱۱ دی به ایلنا گفت: «طبق تفاهماتی که در سال ۲۰۱۶ در زمان سفر رئیس جمهور چین به ایران، با این کشور کردیم، یکی از تفاهمات ایجاد شهرکهای صنعتی بود که عموما پیشنهاد ایران برای جانمایی شهرکهای صنعتی مشترک بین ایران و چین در جاسک و نواحی جنوب شرقی کشور مانند مکران بوده است.»
علی خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی بهمن ماه ۹۴ در دیدار با رئیس جمهوری چین، شی جینپینگ گفته بود: «دولت و ملت ایران همواره به دنبال گسترش روابط با کشورهای مستقل و قابل اطمینان همچون چین بوده و هستند و بر همین اساس، توافق رؤسای جمهوری ایران و چین برای یک روابط استراتژیک ۲۵ ساله، کاملاً درست و حکمتآمیز است.»
انتخاب بندرعباس، یک "اقدام تاکتیکی درست"
ایران تا کنون جزئیات این توافقنامه "حکمتآمیز" را به طور رسمی منتشر نکرده است. مطابق برخی گمانهزنیها جمهوری اسلامی امتیازهای کمسابقهای به چین داده که استفاده درازمدت از برخی بندرها و جزیرههای مهم جنوب بخشی از آنهاست.
سفیر سابق جمهوری اسلامی در پکن میگوید چینیها پیشبینی میکنند بتوانند سهم بزرگی در توسعه مناطقی مانند مکران و چابهار بر عهده بگیرند و شرکتهای چینی زیادی در منطقه مستقر شوند و به همین دلیل تاسیس کنسولگری در بندرعباس "یک اقدام تکنیکی پیشبینی شده و درست است".
به گزارش خبرگزاری دولتی ایرنا، فن هونگدا، استاد دانشگاه موسسه خاورمیانه دانشگاه بینالمللی شانگهای در توجیه انتخاب مکان کنسولگری چین مینویسد بندرعباس مهمترین بندر ایران برای مبادلات تجاری است و علاوه بر آن مکانهایی که در آینده توسعه این کشور نقش دارند از جمله جزیره کیش، جزیره قشم، بندر جاسک، بندر چابهار و بسیاری دیگر در جنوب ایران واقع شدهاند.
او افزود به همین دلیل لازم است چین توجهی بیشتر به جنوب ایران برای انجام مبادلات تجاری داشته باشد. البته رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین ادعا کرده گشایش کنسولگری در بندرعباس با فعالیتهای تجاری "ارتباط خاصی" ندارد.
رد پای اژدهای سرخ در اقتصاد جهان به روایت تصویر
امضای توافقنامه راهبردی ایران و چین واکنشهای بسیاری برانگیخت. ایران در عین حال بخش بسیار کوچکی از سرمایهگذاری هنگفت چین در دو دهه اخیر را جذب کرده است. حجم سرمایهگذاری چین چقدر و در کدام کشورها بوده است؟
چین بر اساس دادههای "موسسه امریکن اینترپرایز"، فقط ظرف ۱۵ سال گذشته، ۲ تریلیون و ۱۰۰ میلیارد دلار در همه کشورها سرمایه گذاری کرده است؛ از کشورهای ثروتمند مثل سوئیس و آمریکا گرفته تا کشورهای آفریقایی مانند کنگو.
عکس: picture-alliance/dpa/K.-J. Hildenbrand
سهم ایران از این حجم سرمایهگذاری چین فقط ۵۶/ ۲۶ میلیارد دلار بوده که میزان آن در هر دوره پنج ساله تغییر نکرده است؛ یعنی تحریم بین سالهای ۲۰۰۵ تا ۲۰۲۰ تاثیر چندانی بر کاهش یا افزایش سرمایهگذاری چین در ایران نداشته است. (عکس: کارگران چینی در پروژه آزادراه تهران-شمال)
عکس: farsnews.com
بحران اقتصادی جهانی که سال ۲۰۰۸ شروع شد، فرصت مناسبی برای چین بود تا با عرضه وامهای کلان، جای پایی در کشورهای جهان، حتی در کشورهای اروپایی باز کند.
عکس: picture-alliance/dpa
چین در سال ۲۰۱۳ طرح بلندپروازانه خود یعنی "راه ابریشم جدید" را کلید زد. این پروژه دو هدف اساسی دارد: ۱) افزایش تولید با مواد خام ارزان و انرژی ارزان ۲) انتقال مواد خام و فروش کالای چینی از طریق گسترش راهها، بندرها، فرودگاهها و خطوط راه آهن.
بنا بر دادههای "مرکز مطالعات استراتژیک بینالمللی" (CSIS) چین تنها طی شش سال (۲۰۱۳ تا ۲۰۱۹) حدود ۶۲ میلیارد دلار در بخش راه آهن ۳۴ کشور سرمایهگذاری کرده است. حضور فعال اقتصادی چین در واقع به معنای گسترش نفوذ سیاسی این کشور هم هست. (عکس: شی جین پینگ، رئیس جمهور چین در سال ۲۰۱۴ در کنار همتای ونزوئلایی خود، نیکلاس مادورو در کاراکاس)
عکس: AFP/Getty Images/L. Ramirez
تصویری از خط آهن باری-مسافری بنگوئلا در آنگولا. این خط از شهر لبیتو در آنگولا شروع و در شهر تنکه در جمهوری دموکراتیک کنگو به پایان میرسد. این خط آهن در آنگولا با سرمایهگذاری چین احیا شد.
عکس: DW/N. Sul D'Angola
آفریقا با گسترش سریع شهرنشینی روبرو است. حتی کارشناسان میگویند که انقلاب چهارم صنعتی در آفریقا رخ میدهد. این در حالی است که زیرساختهای کافی برای تحقق این تحول هنوز وجود ندارد. چین و هند از این خلا استفاده میکنند. (عکس: سرمایهگذاری چین در بخش شیلات موزامبیک)
عکس: DW/S. Lutxeque
به نوشته مجله فوربس، چین بزرگترین شریک تجاری آفریقا است و حجم سالانه تبادلات دو طرف به ۲۰۰ میلیارد دلار میرسد. بر این اساس، بیش از ۱۰۰ هزار شرکت چینی در آفریقا فعالند. بنا بر دادههای بخش تحقیقات تجارت چین – آفریقا در دانشگاه جان هاپکینز، بیشترین صادارات از آفریقا به چین در سال ۲۰۱۹ به ترتیب از کشورهای آنگولا، آفریقای جنوبی و جمهوری کنگو صورت گرفته است.
عکس: picture-alliance/Photoshot/Zhang Gaiping
مجله فوربس نوشته است که آفریقا ۲۰ درصد کتان مورد نیاز چین را تامین میکند. آفریقا نصف ذخایر منیزیم جهان را هم دارد که در صنعت فولاد به کار میرود و جمهوری دموکراتیک کنگو به تنهایی نصف ذخایر تلق جهان را در اختیار دارد. آفریقا همچنان ذخایر قابل توجه کولتان دارد که مورد نیاز صنعت الکترونیک است. چین به همه این منابع نیاز دارد. (عکس: معدن کبالت در جمهوری دموکراتیک کنگو)
عکس: Getty Images/AFP/F. Scoppa
دَن روخِفِن، پژوهشگر هلندی و بنیانگذار مؤسسه معماری "MORE" است. او تألیفات متعددی از جمله در زمینه گسترش شهرنشینی در آفریقا دارد. به گفته او، «در آفریقا هیچ پروژه ساختمانی بلندتر از ۳ طبقه و هیچ راهی طولانی تر از ۳ کیلومتر وجود ندارد که در دست چینیها نباشد.» (عکس: کارگر چینی و محلی در کارگاه ساخت یک اتوبان در اوگاندا)
عکس: Imago
اما در ایران چه اتفاقی خواهد افتاد؟
جزئیات توافق راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین منتشر نشده است. روزنامه "نیویورک تایمز" پیش از این نوشته بود که طرح این توافقنامه را رئیسجمهور چین پنج سال پیش (۲۰۱۶) پیشنهاد کرده بوده است. پیشنویس این توافقنامه ۴ تیرماه ۱۳۹۹ در پکن به امضا رسید. دو هفته بعد، روزنامه نیویورک تایمز به جزئیات این پیشنویس ۱۸ صفحهای دست یافت و آن را منتشر کرد.
عکس: ana.press
"نفت در برابر سرمایهگذاری"
به نوشته وبسایت اقتصادی "بلومبرگ"، چین در چارچوب این توافق «۴۰۰ میلیارد دلار در ایران سرمایهگذاری میکند و در مقابل از ایران با تخفیف زیاد و بهطور مداوم نفت میخرد». چین دقیقا مشابه همین استراتژی را در قاره آفریقا در پیش گرفته است. چین در مقابل بازسازی زیرساختها، حدود یکسوم نفت مورد نیاز خود را از کشورهای آفریقایی وارد میکند.
عکس: Mana Neystani
اگر موضوع "سرمایهگذاری در برابر نفت ارزانقیمت" درست باشد، پکن بخشی از سرمایهگذاری خود را از طریق اختلاف قیمت نفت ارزان جبران میکند. سود حاصل از سرمایهگذاری نیز بخش دیگری از هزینهها را تأمین میکند. گسترش حوزه نفوذ چین در منطقه را هم میتوان به سود اقتصادی افزود. توافقنامه ۲۵ ساله با چین کدام منافع ایران را تأمین میکند و چقدر برای ایران از نظر اقتصادی به صرفه است؟