ایران در سال ۱۳۷۳ کنوانسیون حقوق کودک را به طور مشروط پذیرفت. با وجود این، نسرین ستوده، حقوقدان و وکیل دعاوی معتقد است که بسیاری از اصول این کنوانسیون در ایران رعایت نمی‌شود. به عقیده‌ی او مهمترین این اصول کودک دانستن تمامی افراد زیر ۱۸ سال است. در ایران این اصل پذیرفته نشده است.

نسرین ستوده همچنین معتقد است کودکان در ایران مورد تبعیض جنسیتی، زبانی و دینی قرار دارند. وی می‌گوید، مطابق قانون مجازات اسلامی اگر پدری فرزندش را بکشد مجازات نمی‌شود.

دویچه وله: چهار اصل کلی که پیمان‌نامه‌ی حقوق کودک بر آن استوار است، حق رفتار عادلانه، اولویت رفاه کودک، حق زندگی و پیشرفت و احترام به نظر کودکان است. از این چهار اصل کدامیک الان بیشتر در ایران رعایت و کدام بیشتر نقض می‌شود؟

نسرین ستوده:

مقدم بر این چهار اصل اساساً تعریف کودک در قانون ماست که مغایر با کنوانسیون است و اطفال زیر هجده سال در جرائم سنگین، کودک محسوب نمی‌شوند. این مهم‌ترین آن‌هاست. اما در مورد حق کودکان در آزادی بیان، احترام به آن‌ها و برخورداری از رفاه، می‌توانم بگویم همه‌ی این‌ها در سیاست‌هایی که دولت در پیش رو گرفته نادیده گرفته می‌شوند. حذف یارانه‌ها، سهمیه‌بندی بنزین، سیاست‌هایی که طی سالهای اخیر شاهد آن بودیم، بیش از همه افراد آسیب‌پذیر و بویژه کودکان و از بین کودکان، کودکان خیابانی را هدف قرار می‌دهد. ما روز به روز شاهد افزایش آن‌ها و همین طور تنگ‌تر شدن فضای مربوط به آ‌ن‌ها و تهیدست‌تر و فقیرترشدن آن‌ها هستیم. بنابراین شما می‌بینید که در سیاست‌هایی که دولت در پیش رو می‌گیرد، متأسفانه بیش از همه به کودکان آسیب می‌زند.

یکی از اصول کنوانسیون کودک می‌گوید، در حق هیچ کودکی نباید به دلیل جنسیت‌، تابعیت، زبان، دین یا رنگ پوست او تبعیض قائل شد. آیا این حق در ایران به طور کامل رعایت می‌شود؟

متأسفانه کودک حتا از زمانی که دوران جنینی خود را طی می‌کند، مورد تبعیض جنسیتی قرار می‌گیرد. یعنی اگر کسی با حمله به یک زن باردار باعث سقط جنین آن زن شود و ضامن دیه آن بچه باشد، دیه جنین دختر نصف پسر است. به همین ترتیب بعد از تولدش هم آن بچه همچنان به دلیل جنسیت‌اش به طور مداوم مورد تبعیض و مورد مجازات قانونی قرار می‌گیرد. همین طور در خصوص دین کودکان، شما می‌دانید که حقوق‌ ادیان مختلف در ایران با دین اسلام به طور کلی متفاوت است. این در مورد کودکانی که دارای پدر و مادر غیرمسلمان هستند هم جاری است. زیرا به موجب قوانین ایران، هر کودکی که از پدر و مادر غیرمسلمان زاده می‌شود، غیرمسلمان محسوب می‌شود. به همان ترتیب از حقوق افراد اقلیت برخوردار می‌شود که فکر می‌کنم همه نسبت به آن اطلاع دارند.

در مورد زبان چطور؟ آیا کودکانی که به زبان یک اقلیت قومی، یعنی زبان غیرفارسی در ایران صحبت می‌کنند، مورد تبعیض واقع می‌شوند؟

اساساً به موجب قانون اساسی ما، زبان رسمی ایران زبان فارسی شناخته شده است. این ایرادی نداشت اگر به اقلیت‌ها در مناطق خودشان اجازه داده می‌شد تا در مکان‌های عمومی به زبان خودشان صحبت کنند. اما طبق آنچه من از اقلیت‌های زبانی و قومی شنیده‌ام، بچه‌های آن‌ها در رفتن به مدرسه دچار مشکلات عدیده‌ای هستند. بسیاری از اوقات بچه‌ها تمایلی به رفتن مدرسه ندارند. چون مجبورند با معلم خودشان به زبان فارسی صحبت کنند. این کار نه تنها برای آن‌ها مشکل است، بلکه به دلیل عدم تسلط به زبان فارسی احساس تحقیرشدگی به ‌آن‌ها دست می‌دهد. بنابراین به نظر می‌رسد که باید به این بچه‌ها امکان داد تا به زبان مادری خودشان صحبت کنند.

یکی از مواردی که می‌توان گفت الان در تمام دنیا نگرانی‌های بسیاری را برانگیخته است، مسأله‌ی کودک آزاری بخصوص در خانواده است. آیا قوانین ایران در این زمینه پیش‌گیرانه هست یا خیر؟

متأسفانه قانون ایران در بسیاری از موارد، بویژه وقتی که عامل کودک آزاری پدر است، با کودک آزاری برخورد جدی نمی‌کند. قانوناً و صراحتاً مطابق ماده‌ی ۲۲۰ قانون مجازات اسلامی، اگر پدری فرزند خودش را بکشد، مجازات نمی‌شود. من یک مورد بسیار مشخص را برای شما مثال می‌زنم. پدری مبادرت به آزار شدید دو کودک خودش کرده بود و گواهی‌های پزشکی قانونی همه حاکی از این بود که پدر مرتکب این جرم شده و در دادگاه بدوی هم پدر مجرم شناخته شده بود. شعبه‌ی ۱۴ دادگاه تجدیدنظر پدر را تبرئه کرد و استنادش به اقدامات پدر برای تأدیب فرزندانش بود. به فاصله‌ی دو سال بعد از صدور این حکم، این پدر همسر دوم خودش را کشت و الان هم من هیچ خبری از او ندارم. ولی من می‌خواهم به عنوان یک نمونه‌ی عینی این را ذکر کنم که چگونه تعلل در برخورد با افرادی که دست به خشونت در خانه می‌زنند، باعث گستردگی خشونت در جامعه می‌شود.

خانم ستوده به‌عنوان یک وکیل و حقوقدان اگر قرار باشد قوانینی از قوانین ایران در مورد کودکان تغییر کند، شما اولویت را با کدام قانون می‌گذارید؟ به عبارت دیگر بدترین قانونی که الان در مورد کودکان و حقوق کودکان در قوانین ایران وجود دارد از نظر شما چه قانونی است؟

اولین قانونی که باید در مورد کودکان اصلاح شود، قانون مربوط به سن مسئولیت کیفری کودکان است که متأسفانه آن‌ها را در معرض مجازات‌های سنگین از جمله اعدام قرار می‌دهد. کودک باید در قانون ایران به موجب کنوانسیون بین‌المللی تعریف شود. افراد تا هجده سالگی کودک هستند و نباید دختران از ۹ سالگی و پسران از ۱۵ سالگی در معرض مجازات اعدام قرار گیرند. بنابراین من فکر می‌کنم با اصلاح سن مسئولیت کیفری ما می‌توانیم شاهد حذف مجازات اعدام یا قصاص نسبت به کودکان خودمان باشیم.

مصاحبه‌گر: میترا شجاعی

تحریریه: داود خدابخش