روز یکشنبه ۱۷ آذر (هشتم دسامبر ) حامد کرزی رئيس جمهوری افغانستان در تهران با حسن روحانی رئیس جمهوری ایران دیدار کردند. این دیدار مقدمه‌ای بود برای آغاز مذاکراتی که با هدف تنظیم "پیمان‌نامه دوستی وهمکاری" قرار است برگزار شود.

سفر کرزی به ایران در حالی انجام شد که افغانستان و آمریکا در شرف امضای یک قرارداد امنیتی هستند؛ قراردادی که تکلیف باقی ماندن نیروهای نظامی آمریکا در افغانستان را مشخص می‌کند.

در قرارداد امنیتی افغانستان و آمریکا پیش‌بینی شده که ۹ پایگاه نظامی آمریکا در خاک افغانستان باقی بمانند که دو تا ازاین پایگاه‌ها در مرز ایران قرار دارند. جمهوری اسلامی صریحا با این بند از قرارداد مخالفت کرده است.

حسن روحانی رئیس جمهوری ایران نیز در دیدار روز یک‌شنبه خود با حامد کرزی تصریح کرد که جمهوری اسلامی با حضور هر کشور خارجی در منطقه مخالف است. سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز پیشتر اعلام کرده بود ایران امضای این توافقنامه امنیتی را برای مصالح درازمدت افغانستان مفید نمی‌داند.

از سوی دیگر، آمریکا افغانستان را تحت فشار گذاشته تا حداکثر تا پایان سال جاری میلادی، حدود بیست روز دیگر، این توافقنامه را امضا کند. در روزی که کرزی در تهران به سر می‌برد، چاک هیگل وزیر دفاع آمریکا به طور غیرمنتظره به افغانستان رفت. ناظران معتقدند این سفر به دلیل مذاکره بر سر همین توافقنامه انجام شده است.

اما دلایل مخالفت ایران با امضای توافقنامه افغانستان و آمریکا چیست؟ آیا ایجاد امنیت درافغانستان به نفع ایران نیست یا حضور آمریکا در افغانستان تهدیدی برای ایران خواهد بود؟

فرزانه روستایی، کارشناس امور افغانستان پیش از هرچیز تاکید می‌کند که حضور ناتو و نیروهای نظامی آمریکایی در افغانستان، "ستون فقرات امنیت" در این کشور را تشکیل می‌دهند. او معتقد است بدون حضور این نیروها، ساختار افغانستان دچار بحران‌های اساسی خواهد شد. به همین دلیل خانم روستایی بر این نظر است که روابط امنیتی بین ایران و افغانستان هرگز نمی‌تواند جایگزین روابط امنیتی افغانستان و آمریکا شود.

از سوی دیگر این تحلیلگر معتقد است امنیت در افغانستان رابطه مستقیمی با امنیت در ایران به خصوص مرزهای شرقی ایران دارد. و به همین علت است که ایران در افغانستان سرمایه‌گذاری‌های زیادی انجام داده، از جمله در سیستم برق‌رسانی هرات یا جاده‌سازی و شهرسازی در غرب افغانستان.

با توجه به این ملاحظات، خانم روستایی نتیجه می‌گیرد که افغان‌ها هرگز نمی‌توانند دغدغه‌های ایران را از سیاست خارجی‌شان کنار بگذارند و ایران هم هیچگاه نفوذ خودش را در افغانستان کاهش نمی‌دهد.

«موضوع افغانستان، زائده درگیری‌های ایران و آمریکا»

اما آنچه در این میان مشکل‌ساز شده، روابط ایران و آمریکاست. خانم روستایی می‌گوید: «موضوع افغانستان یکجورهایی زائده ‌یا آپاندیس درگیری‌هایی‌ست که ایران و آمریکا دارند. یعنی ایران به دلیل اینکه مشکل‌اش را با آمریکا حل نکرده و هنوز درگیر است، ترجیح می‌دهد هرجا امکان داشت، دیپلماسی مسئله ایجادکردن برای آمریکا در حوزه‌های اطراف ایران را داشته باشند. بر همین اساس حضور آمریکایی‌ها در افغانستان را تهدیدی علیه امنیت ایران می‌دانند».

فرزانه روستایی نتیجه مذاکرات ایران و آمریکا در حاشیه دیدارهای اتمی، در مسئله افغانستان بسیار موثر می‌داند. او می‌گوید: «من فکر می‌کنم برای تعیین تکلیف قراردادهای بسیار استراتژیک، مثل قرارداد آمریکا وافغانستان، باید صبر کنیم و ببینیم در آینده میان‌مدت چه اتفاقی در روابط ایران و آمریکا می‌افتد. آن موقع می‌شود گفت که ایرانی‌ها نظرشان را تعدیل می‌کنند یا نمی‌کنند. من فکر می‌کنم در صورتی که این روابط دچار تغییر و تحول شود، حساسیت ایران هم نسبت به حضور آمریکایی‌ها در افغانستان به شدت کاهش پیدا می‌کند».

فرزانه روستایی به نقشی اشاره می‌کند که محمدجواد ظریف در اولین مذاکرات صلح افغانستان در شهر بن آلمان در سال ۲۰۰۱ بر عهده داشت و ظریف را یکی از طراحان اصلی دولت کنونی افغانستان می‌داند. به همین دلیل معتقد است دولت ایران و آمریکا در ارتباط با افغانستان تماس‌ها و رایزنی‌های بسیار طولانی داشتند و در نتیجه براساس سابقه‌ای که دارند، می‌توانند در آینده نگرانی‌های‌شان را در ارتباط با موضوع توافقنامه امنیتی افغانستان کاهش دهند.