آمارهای وزارت نیرو نشان می‌دهد که در فروردین سال جاری (۱۴۰۱) واردات برق ایران با افزایشی ۷۲ درصدی نسبت به فروردین سال گذشته به ۳۴۱ میلیون کیلووات ساعت رسیده است.
صادرات برق نیز در ماه گذشته با افتی ۵۴ درصدی به ۲۳۹ میلیون کیلووات ساعت سقوط کرده است.
بدین ترتیب، ایران برای اولین بار به واردکننده خالص برق تبدیل شده است.
علت امر، عدم پیشرفت پروژه‌های ساخت نیروگاه‌های جدید است، به‌طوری که طی سه سال گذشته قرار بود کلا بیش از ۱۳ هزار مگاوات نیروگاه جدید راه‌اندازی شود، اما در عمل تنها ۴۰ درصد این اهداف تحقق یافته و خصوصا سال گذشته تنها یک سوم اهداف رشد تولید برق محقق شد.
طی سال گذشته حدود ۱۲۰۰ مگاوات به ظرفیت تولید برق ایران افزوده شده است، در حالی که طبق برنامه می‌بایست حدود ۳۵۰۰ مگاوات نیروگاه جدید راه‌اندازی شود.
وضعیت در سال جاری حتی بدتر شده است.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
دولت در سال جاری راه‌اندازی حدود ۴۷۰۰ مگاوات نیروگاه برقی جدید را برنامه‌ریزی کرده بود، اما در فروردین امسال تنها ۵ مگاوات نیروگاه جدید برقی راه‌اندازی شده است. به عبارتی در ماه گذشته تنها یک دهم درصد از اهداف رشد تولید برق سال ۱۴۰۱ و حدود یک درصد از اهداف رشد تولید برق برای خود ماه فروردین محقق شده است.
چنین میزانی از عقب‌ماندگی در توسعه پروژه‌های نیروگاه‌های برقی باعث شده است که دولت برای تامین برق کشور دست به دامن همسایه‌ها شود.
بخش اعظم واردات برق ایران از ارمنستان و ترکمنستان انجام می‌شود.
چرا رشد تولید برق ضروری است؟
سالانه صدها هزار مشترک جدید به شبکه برق ایران افزوده می‌شوند و این کشور نیازمند راه‌اندازی حدود ۴ تا ۵ هزار مگاوات نیروگاه برق جدید است تا بتواند رشد مصرف برق کشور را پوشش دهد.
برای نمونه سال گذشته ۷۱۶ هزار مشترک جدید خانگی به شبکه برق ایران متصل شدند. سال ۹۹ این رقم ۷۵۴ هزار مشترک جدید بود و سال‌های قبل نیز به همین منوال رشد داشته است.
پارسال همچنین طبق روال سال‌های گذشته شمار مشترکین صنعتی، کشاورزی و عمومی ایران حدود ۲.۷ تا ۴.۴ درصد رشد داشته است.
با چنین میزانی از رشد طبیعی مشترکین، بایستی تولید برق ایران همپای مصرف برق رشد داشته باشد، اما حتی به اندازه نیمی از آن هم رشد نکرده است.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
مقامات ایران سال گذشته با استدلال‌هایی نظیر مصرف بالای برق بخش استخراج ارزهای دیجیتال یا مشتریان پرمصرف و قیمت نازل برق در کشور، سعی در توجیه خاموشی‌های گسترده کردند، اما واقعیت این است که طی سه سال گذشته حتی نیمی از اهداف رشد تولید برق محقق نشده و امسال وضعیت به مراتب بدتر از سال‌های گذشته است.
بازی با آمار
نکته دیگر در آمارهای وزارت نیرو "توان عملی" نیروگاه‌های برقی ایران است که این رقم در فروردین امسال کمتر از ۶۹ هزار مگاوات است؛ با این پیش‌شرط که همه نیروگاه‌ها، از جمله نیروگاه‌های آبی که هم‌اکنون با یک سوم ظرفیت فعال هستند، با حداکثر توان خود فعالیت کنند.
به عبارتی، بیشینه تولید واقعی برق ایران کمتر از این رقم است و سال گذشته در زمان پیک مصرف، کمتر از ۵۸ هزار مگاوات بود.
به زبان ساده، در شرایط کنونی، نیروگاه‌های ایران در بهترین حالت ۵۸ هزار مگاوات می‌توانند تولید برق داشته باشند.
این در حالی است که مقامات ایران همواره از "ظرفیت اسمی ۸۸ هزار مگاواتی" نیروگاه‌های برقی کشور خبر می‌دهند. تابستان سال گذشته نیروگاه‌های کشور با حداکثر ظرفیت فعال بودند، اما بیشتر از ۵۸ هزار مگاوات تولید برق نداشتند و امسال نیز مقامات وزارت نیرو می‌گویند، کشور در تابستان حداقل با ۱۲ هزار مگاوات کسری برق مواجه خواهد بود.
نکته اینجاست که بسیاری از نیروگاه‌های کهنه و فرسوده سال‌هاست از رده خارج شده و غیرفعال هستند، اما مقامات ایران هنوز هم آنها را در آمارهای "ظرفیت اسمی" نیروگاه‌های برقی داخل می‌کنند. همچنین ۳۰ درصد نیروگاه‌های فعال کشور بیش از ۲۰ سال عمر دارند و بسیاری از آنها با تعمیرات اساسی و تعطیلی‌های بلندمدت دست به گریبان هستند.
از طرفی راندمان ۴ هزار مگاوات از نیروگاه‌های حرارتی ایران، از جمله نیروگاه ری، کمتر از ۲۰ درصد است و زیان‌ده هستند. به عبارتی ۸۰ درصد از انرژی دریافتی را هدر داده و تنها ۲۰ درصد آن را به برق تبدیل می‌کند.
نیروگاه‌های حرارتی ایران که با گاز، مازوت و گازوئیل کار می‌کنند، سهمی بالای ۹۰ درصدی در تولید برق کشور دارند و متوسط راندمان آنها حدود ۳۹ درصد است؛ این در حالی است که راندمان نیروگاه‌های حرارتی مدرن در جهان بیش از ۵۰ درصد است.
مقامات ایران بدون اشاره به این موارد، انگشت اتهام را به سوی مردم و مصرف بالای برق خانگی گرفته و هشدار می‌دهند که برق پرمصرف‌ها را قطع خواهند کرد. قیمت برای پرمصرف‌ها نیز اخیرا افزایش چشمگیری داشت.
این در حالی است که مصرف خانگی برق در ایران، تنها معادل یک سوم از کل مصرف برق کشور است و بخش عمده برق در بخش صنعتی مصرف می‌شود. سال گذشته مصرف برق ایران ۳۰۶ تراوات ساعت بود و تنها ۹۹ تراوات ساعت آن در بخش خانگی مصرف شده است.
تهاتر گاز با برق ارمنستان
دو هفته پیش هاکوب وارتانیان، معاون وزیر زیرساخت‌ها و اداره سرزمینی ارمنستان، اعلام کرد که توافق افزایش چشمگیر تهاتر گاز ایران و برق ارمنستان وارد مرحله نهایی شده است.
طی سال‌های گذشته ایران روزانه یک میلیون متر مکعب گاز تحویل ارمنستان داده و به ازای هر متر مکعب گاز، ۴ کیلووات ساعت برق از این کشور دریافت کرده است.
آقای وارتانیان می‌گوید، طبق توافق جدید، ایران تحویل گاز به ارمنستان را به ۶۰۰ میلیون متر مکعب در سال افزایش خواهد داد و به تناسب آن، برق دریافت خواهد کرد.
نکته مهم در گفته‌های آقای وارتانیان این است که در حالی که قیمت هر هزار متر مکعب گاز در بازارهای اروپایی با رشدی سه برابری به نزدیک هزار دلار رسیده، ارمنستان برای گاز روسیه تنها ۱۶۵ دلار پول می‌دهد.
بدین ترتیب، انتظار نمی‌رود جهش قیمت‌های جهانی گاز به ابزار چانه‌زنی ایران با ارمنستان برای دریافت برق بیشتر منجر شود.
آقای وارتانیان در ادامه گفته است، نیروگاه‌های برقی جدید در ارمنستان احداث می‌شود و در سال‌های آینده احتمالا دریافت گاز از ایران به ۱.۸ میلیارد متر مکعب افزایش یابد.